Over literatuur, (de heer F. Netscher)

IV.

Zooals de Heer Erens opgemerkt heeft, is de Heer Netscher een ‘homme fort’, niet een ‘homme supérieur’. Hij weet wat hij wil, hij kent de middelen om zijn doel te bereiken en hij heeft de kracht die middelen aan te wenden. Maar om in het groot te reüsseeren, moet men èn homme fort èn homme supérieur zijn. Men moet van een fijnere hersen- en artisticiteits-ontwikkeling zijn dan de Heer Netscher is. Want hij staat, wanneer men de mate van zijn talent beziet als voortbrengsel van die groote school van het fransche naturalisme en impressionisme, laag; wanneer men zijn oorspronkelijkheid meet, niet naar het peil der Nederlandsche literaire kunst, zooals die stond vóor zijn komst, maar als verschijnende na de bovengenoemde fransche literatuur, is die alles behalve van den eersten rang.

Ik hield den Heer Netscher eerst voor een geweldig gespierden worstelaar in de arena der waereldliteratuur, die met zijn naakte woord wonderen van kracht en zwier zoû werken; maar nu heb ik gemerkt, dat hij slechts spit en plant in het tuintjen onzer vaderlandsche letterkunde, en dat nog wel in den stijven overjas van zijn bekrompen ernst.

Kom toch in uw borstrok, beste Heer, wij zijn hier zoo vroolijk aan 't werk, dat gij ons stoort met uw afgemetenheid.

In-der-daad, beste Heer, gij zijt toch van een verregaande,

[p. 32]

ja van een verredravende onnoozelheid. Hebt gij dan nooit even gedacht of nooit iets werkelijk gelezen, dat gij hebt kunnen meenen ons er in te laten loopen en uw nabauwen van de Franschen en uw gillende oppervlakkigheid door ons als zuivere originaliteit en als diepe gedachte te doen ontvangen?

Hoe, gij, kind, dat zich al spelende een kartonnen kroontjen op het hoofd zet, gij, clown, die jongleert met aureoolen en ze opvangt op zijn neus, gij, die een weg bewandelt, zoo vol allerlei voetsporen, dat gij den afdruk uwer eigen voetjes er niet op te-rug zoudt kunnen vinden, gij, die u een apostel-mantel om de schouders hangt, maar daarbij de verlakte rijglaarsjes. van uw burgerlijke slimheid en aanmatiging behoudt, gij, die zijt als de gekarikatureerde weêrkaatsing van Zola in een tuinspiegel of in een tinnen theepot, gij, dien ik als een heel klein figuurtjen zie staan op den top van den berg uwer opgeblazenheid, gij, die staat te schreeuwen als een generaal op een heideveld: voorwaarts marsch! halt! geeft acht! plaats rust!, zonder dat er éen soldaat achter u staat, zoo voor de aardigheid maar, gij, die telkens het kalkoenenrood van uw kleinen toorn uitzet, gij, die uw kunstliefde tot een vingerring maakt en tot een kuif om meê te pronken, gij, die verdwijnt achter de bonte krinoline uwer telkens te pas en te onpas door u ten polka geleidde naïve belezenheid, gij, held uit een prentenboek, looden soldaatjen uit een opzetdoos, gij, blufzak gevuld met gemeenplaatsen, gij, die voortdurend opsnijdt van het onsmakelijke gebraad uwer nagebootste leerstellingen, gij, dwaze schooljongen van de fransche school, die op een boekenstapel gaat staan om zoo groot te toonen als de meester, gij, hollandsche kornak van het fransche naturalisme, gij, stoel, waarop Zola in Holland gaat zitten, gij, herkauwer van Zolaas tabakspruimen, gebocheld zoontje van Camille Lemonnier, die u kleedt met Flauberts versleten onderbroeken, - gij zoudt in onze literatuur zoo'n beetje de baas komen spelen?

Als ik u lees, dan voel ik mij niet ontroerd, maar het is alsof ik jeuk heb aan mijn oor. Gij maakt mij den indruk van een mug, die om mij heen gonst.

[p. 33]

Houd mij ten goede, waarde Heer, maar terwijl ik zoo met u bezig ben op mijn papier, voel ik mijn lachtlust en mijn gevoel van medelijden beurtelings geprikkeld. Ha ha ha! Ha ha ha! Ha ha ha!

Wanneer ik u Zolaas taal hoor spreken, heb ik een gevoel als wanneer ik wijn drink uit een likeurglaasjen. Het zijn, behoudens uw misvattingen, die er als stukjes lak in blijven drijven, wel dezelfde zaken, maar zij zien er zoo raar uit, zij smaken zoo vreemd.

Gij bewoont de pachthoeve uwer wijsheid op zoo een voorname manier, alsof gij er de eigenaar van waart.

Ik heb zelden zoo'n van machteloosheid knersende stijl gelezen als dien uwer opstellen. Gij zijt net mijn kleine neefjen, die op het potje zat en zich bijna te bersten drukte.

O, wat zijt gij belachelijk!

In uw artikel over Paul Margueritte begint gij met te zeggen: de tegenwoordige Hollandsche kritiek beteekent niets; gij, kritici, moet zoo en zoo doen. Daarop doet gij zelf zoo en zoo, en er komt iets te voorschijn, dat naar niets lijkt.

Het is ook uiterst belachelijk, als iemant, die zelf bijna niets schrijft, voortdurend zegt, dat hij dít en át ónderschrijft.

Gij zijt een zoete jongen, maar dat is alles. Uw stijl lijkt mij iemant, die het voorhoofd heeft van meneer die, en den neus van meneer die, en de kin van meneer die, zonder eigen expressie.

Ga vrij voor uw spiegel staan en zeg: ‘ah! moi, je suis un homme fort, j'arriverai!’

Toch zult gij dat niet, in 't groot, Gij mist de macht van het koninklijk woord, dat menschen en volken lam slaat van bewondering.

De woorden van uw kunst zijn geen vleesch geworden en zij hebben niet onder ons gewoond.

Gij weet niets van de hoogte der moderne sensatie noch van de hoogte van het moderne artistiek bewustzijn.