De briefwisseling tussen Lodewijk van Deyssel en Albert Verwey

120

17 Mei 1900

Amice, Ik hoorde gisteren dat je opstel over Th. Maris¹⁹⁷ dezer dagen wordt afgedrukt. Zou er mogelijkheid bestaan dat, indien jij dat wenschte, het afdrukken nog even werd opgehouden, zoodat je, eventueel, een kleine wijziging zou kunnen aanbrengen? Ze zou eén zinsnede betreffen die naar mijn beste weten niet geheel rechtvaardig is en die je misschien meenen zoudt te kunnen veranderen. Is er tijd, laat het me dan even weten,¹⁹⁸ dan schrijf ik je uitvoeriger.

Hartelijke groeten,

tt

Alb.V.

197 Zie Briefwisseling Van Deyssel-Verwey, dl. II, p, 290, noot 715. Het opstel Over Thijs Maris zou overigens eerst in boekvorm verschijnen in oktober 1900. Als Bezoek aan Thijs Maris verscheen deze tekst in De XXe Eeuw, 9e jrg., aflev. 10, oktober 1903, p. 89-96: voor de eerste maal herdrukt in L. van Deyssel, Verbeeldingen, Amsterdam z.j. (1908), p. 43-52. Waarschijnlijk had Verwey een soortgelijk bezwaar als Karel Groesbeek van Scheltema en Holkema's Boekhandel. Groesbeek had zich ernstig gestoten aan de volgende - en na Groesbeek's brief van 16 november 1900 - terstond door Van Deyssel geschrapte passage [die voorafging aan de mededeling: ‘Later bood hij ons een peer aan.’]: ‘Op een zeker oogenblik haalde hij twee fotografieën uit een laadje van het monumentale tafeltje, dat als het verweerde, eeuwen-oude graf van een Heilige was. De eene fotografie was het portret van zijn kunstkooper, een edelen landlord, met eerwaardige baard en fijnen, vreedzamen flambard, uiterst gezéten, omgeven door een behagelijk fotografen-landschap. De andere was het portret der villa van zijn kunstkooper, een charmant en comfortabel landhuis. Subliem was de afwezigheid van elk spoor van ironie bij den schilder, toen de eklatante en scherp kontrasteerende fotografieën door het vertrek van hand tot hand bewogen.-’
Groesbeek's brief luidt aldus: ‘Tot mijn leedwezen kon ik Uwe geëerde letteren van 30 Oct. niet vroeger beantwoorden. Wat mij betreft, ik ben overtuigd dat door u hoegenaamd geen insinuatie tegen den kunstkooper van M. Maris bedoeld is, maar den onafhankelijken collega-schilder Alma Tadema en den kunstkooper, zijn kunstkooper, met hunne weelderige levenswijze tegenover de armoede van M. Maris gesteld, dan zult U moeten erkennen, dat de gewone lezer gemakkelijk tot de conclusie komt: “als M. Maris zulk een kunstkooper niet had, dan kon hij wellicht even rijk leven als Alma Tadema.”
Nu wil ik voor kunstkoopers zeer zeker geen lans breken, integendeel, ik moet helaas bekennen, dat een zeer groot percentage mij vrij gewetenloos voorkomt, maar de kunstkooper in kwestie maakt vooral tegenover M. Maris al een zeer bijzondere uitzondering. De vriendschap tusschen M. Maris en zijn kunstkooper dateert zoo ongeveer van het beleg van Parijs, dat beide hebben doorgemaakt. De laatste was toen in ondergeschikte betrekking en toen hij jaren later, eveneens in ondergeschikte betrekking, naar Londen verhuisde, volgde zijn vriend M. Maris hem. Persoonlijk profiteeren kon de vriend niet want als ondergeschikte kon hij de schilderijen van M. Maris niet ten eigen profijte verhandelen, en toen hij zich als kunstkooper vestigde, produceerde M. Maris haast niet meer. Het Bruidje en het Landschapje, thans aanwezig in het Gemeente Museum, waren met het aan Mevrouw J. Maris cadeau gegeven kinderportretje de eenige producten van ± 7 jaren. Vermoedelijk is de opbrengst daarvan niet voldoende geweest voor het onderhoud van den schilder, toch ontvangt hij van niemand anders geld dan van zijn kunstkooper, die dikwijls dit niet door overhandigen kon kwijt raken, omdat de schilder nog in het bezit van b.v. een Pound zijnde, beweert nog genoeg te hebben; dan moet het hem per post of boodschapper gezonden worden.
Maar afgescheiden van dit alles, bedoelde portretten van den persoon en van zijn landhuis waren niet van den kunstkooper maar van een liefhebber, vermoedelijk van Mr. Percy Wesmacot. Een liefhebber en verzamelaar. Ik denk dat de heer Maris zich onduidelijk heeft uitgedrukt.
Mijn verhouding tot genoemden kunstkooper is deze. Door Breitner met hem in kennis gebracht was ik van 1890-92 zijn vertegenwoordiger hier ter stede en had ik een aantal schilderijen in depôt. Toen hij daarna van den Haag naar Londen verhuisde, bracht ik zijn zaak van den Haag naar Amsterdam en associeerde ik mij met hem onder de firma E.J. Wisselingh & Co.
Als u het opstel van M. Maris later elders wilt plaatsen en dan het woord kunstkooper door kunstliefhebber vervangen, dan geloof ik dat U een niet bedoeld valsch licht geworpen op een onschuldige, zult wegnemen.’
Het heeft er alles van weg dat Van Deyssel en Groesbeek niet op dezelfde persoon doelden, maar dat de eerste aan de Londense kunsthandelaar Cottier dacht, en de tweede aan Eldert Wisselingh, sinds 1873 aan de kunsthandel van Cottier verbonden. Volgens W. Arondéus, Matthijs Maris/De tragiek van den droom, Amsterdam, 1945, tweede druk, p. 110, is Wisselingh ‘ook waarschijnlijk de verbinding tussen Cottier en Matthijs geweest.’ Zie aldaar ook p. 106 waar Arondéus zich afvraagt: ‘Was Cottier werkelijk de “lazy, drinking, swindling thief” (niet meer en niet minder) zooals Matthijs hem later noemde?’

198 Een antwoord op Verwey's schrijven van 17 mei 1900 is niet bewaard gebleven. Het zal vermoedelijk hebben bestaan uit een zeer beknopt levensteken uit Montjoie, het huidige Monschau in de Eifel, alwaar Van Deyssel met zijn gezin van 16 mei tot 31 juli in Hôtel Richter verbleef om daarna te ‘verhuizen’ naar het in de nabijheid van Montjoie gelegen Imgenbroich.