De briefwisseling tussen Lodewijk van Deyssel en Albert Verwey

[p. 186]

172

Baarn 2 Augustus 1896

Amice, Je artikel⁵³⁸ aan den uitg. gezonden. Wij maken het slecht: C. heeft rheumatiek en kan zich niet bewegen. Vriendelijk dank voor de felicitatie op 23 Juli.⁵³⁹ Breng ook de betuiging onzer ingenomenheid aan K. over voor het eigenhandig gemaakte en daarom dubbel aardige jurkje, dat A. heel goed kleurt.

Met groet van ons beiden.

t.t.

K.A. Th.

538 Albert Verwey, Volk en Katholicisme, in Tweemaandelijksch Tijdschrift, 3e jrg., aflev. 1, september 1896, p. 95-113, aldaar gedagtekend Juli-Aug. '96; voor de eerste maal herdrukt in Stille Toernooien, Amsterdam, 1901, p. 5-40. Blijkens Alphons Diepenbrock, Brievenen Documenten, dl. II, a.w., p. 448 en p. 461-463, complimenteerde Diepenbrock op 15 september 1896 Verwey aldus: ‘Wat een mooi en belangrijk stuk heb je geschreven. Het mooie vind ik vooral in het staan boven de partijen. Niet alles begrijp ik er van, maar toch meer dan onze vriend Chap (in het laatste Weekblad), die er naar gewoonte niets van begrepen heeft.
Een paar vragen wou ik je doen, misschien vind je gelegenheid er eens bij een volgend geschrift, of particulier op te andwoorden. 1^o Kunnen enkele personen als contemplatieven (= niet-politici) maatstaf zijn voor een verschijnsel als het Katholicisme waarvan de politieke (maatschappelijke) zijde een zoo gewichtige is in onze dagen? - 2^o Wat moeten wij verstaan onder het Volk en in hoever wordt dit door de Socialisten gerepresenteerd?
Ik heb je stuk nu niet bij de hand, het zou ook een heel werk zijn uitvoerig alles te schrijven wat het opwekt. Houd mij dus ten goede dat ik het in deze vorm van deze vragen doe waarmee ik volstrekt niet bedoel direct een andwoord er op te ontvangen.’ Op 1 november 1896 reageerde Albert Verwey:
‘Je bezwaren, versta ik je wel, komen hierop neer, dat je niet goedkeurt dat ik jou en Derkinderen voor Katholieken reken.
Nu is het zeker dat ik opzettelijk géén gewag gemaakt heb van al wat Toon, en jou nog meer dan Toon, van de eigenlijk-gezegde Katholieken onderscheidt. Ook, dat ik heel goed weet dat jij meer aan Wagner dan aan de Kerk te danken hebt en dat het een zeer interessante studie zou zijn natespeuren of en hoe Wagner aan vroegere christelijke beschavingsstaten verbonden en hoeverre hij toch een spontane openbaring van het nieuwere leven is. Dit nategaan, en de wijze waarop Wagner zelf weer heeft nagewerkt in de moderne fransche beschaving en de lijnen te trekken van die beschaving naar midden-eeuwsche, laatromeinsche, klassieke beschaving eindelijk, - aantetoonen tot welke weerspiegelingen daaruit in Holland de zielen van sommige fijngevoeligen beglansd hebben, - dit zou een rijker en rijper werk zijn dan het met eén snee splitsende dat ik gedaan heb, en ik geloof wel dat ik dan billijker tegenover jou zou zijn geweest.
Maar geloof mij, Fons, er is soms in gevoeligheid voor het vele voorbijgaande een verwarring die belet den blijvenden eenvoud van een tijd te zien. Mijn doel was geen ander dan dat die eenvoud even de verwarring doorflikkeren zou.
Wat dunkt je, heeft onze tijd een eigen wezen of is hij een complex van de wezens van vroegere tijden? Zeg niet: beide; want dat is wel voor het verstand maar niet voor het voelen waar te maken: wij voelen hem als eén van beide: wij beleven hem als een oorspronkelijken of als een laat ik zeggen weerspiegelenden tijd. Voor mij staat het eerste vast. Voor jou, naar de eéne helft van je uitingen ook.
Naar de tweede helft? Daarnaar bewonder je onbetwistbaar met een hooghartig en katholiek aristokratisme zulke vormen als met het leven van onze tijd in onweersprekelijken tweestrijd zijn.
Eensdeels is dat een gevolg van een fijnverspriete gevoeligheid - en ik voel er alles voor - die ook in het verlorene den, aandoenlijker, adel waardeert. Anderdeels van het ongeduld van den geest die bij het zien van het groote voorbijgegane in de bespiegeling, niet wil aannemen dat het achterstaat bij het nog maar kleine huidige, dat men werkelijk voelt.
Vandaar dat bij jou zoowel als bij Derkinderen de liefde voor het verleden zich niet in den jeugdigen gevoelstijd maar in den verstandelijken tijd die daarop volgt heeft geopenbaard.
Hoe dit zij: wie den tijd voelt als een oorspronkelijken, maar hem om intellects- of andere reden wil erkend zien als een reflectieven, moet weten dat hij in een conflikt leeft en beslissen aan welke zij hij blijven wil. M.i. kan de overgang van een als oorspronkelijk gevoelden naar een als reflectief gevoelden tijd alleen leiden tot verkilling van het gevoel en omlijning van de reflectie. Dit is wat ik meen dat Toon in zijn laatste werk vertoont. Voor jou, geloof ik, zou die keus niet de ware zijn.
Wat zeg je ervan, is het daarvoor niet de moeite waard eens ronduit Katholiek genoemd te worden?
Het komt mij voor dat jij indertijd een goed werk gedaan hebt door van zooveel nieuwere en oudere beschavingsschakeeringen de eigenheid natevoelen. Het komt mij ook voor, dat men dat dàn alleen zonder gevaar voor zichzelf doen kan als men de grondkleur in al de nuances, den grondtoon van den tijd in al die klanken, onbederfbaar in zich heeft. Het loslaten van dien grondtoon, die jij heel wel voelde vroeger, heeft je gevaar gebracht. Niet alleen in je omgang met boeken en verschijnselen.
Verontschuldig mijn rechtuitspreken: de grondtoon van mijn geschrijf, voel je wel, is de oude, vriendschappelijke. Groet je vrouw van me en geloof me als altijd tàt Albert Verwey.’

539 Bij gelegenheid van de 32ste verjaardag van Cateau Alberdingk Thijm-Horyaans.