De briefwisseling tussen Lodewijk van Deyssel en Arnold Ising jr., 1883-1904

100

Koninklijke Vereeniging:

‘Het Nederlandsch Tooneel’.

Amsterdam.

Amsterdam, 10 Dec. 1890

43 Amstelstraat.

[p. 134]

WeledelGeb. Heer

K.J.L. Alberdingk Thijm. -

Bergen op Zoom.

Waarde Heer en Vriend,

Vergun mij een enkel woord om U te zeggen dat Uw laatste brief, waarin Gij mij wel hebt willen bedanken voor de dertien uren, die Gij ons afstond, nog steeds een roos voor mij gebleven is. Veel plezier heb ik in den laatsten tijd niet en ik kan er dus best een bloempjen bij gebruiken. Van gebruiken gesproken - Mina is sedert half Augustus ongesteld. Zenuwaandoeningen, hysterie, het hoofd - de armen - de beenen - de rug - koortsen en zoo ging zij vier weken geleden naar bed met rhumatisch koortsen - afgewisseld door hysterische aanvallen. Het huishouden - waarde vriend - het huishouden liep daarmede geheel in de war. Ik moest de vrouw van den schoenmaker engageeren voor twee gulden in de week - om den grond te vegen, de vuile boel te redderen - Mina eten te bezorgen, de kachel aan te maken en aan te houden. Ik zelf ging als een jongenheer in de Port van Cleve middagmalen, 's morgens het petroleum-machine aansteken, eitjes kloppen en boterhammen snijden. Ook viel ik weer in de handen van den arts Peypers, die het zoo goed met mij meent en die ik zoo graag vierentwintig trappen zou afsmijten.

Het slapen met de rhumatische koortsen wilde mij niet aanstaan. Ik bracht nachtjens door op de canapé en kocht eindelijk voor ƒ20 een vouwstoel en later voor ƒ3.50 een matras. 's Avonds maak ik heel gelaten dat geimproviseerde bed op en 's morgens haal ik het kalm weer af en vouw de dekens en lakens netjes in achten.

Mina zag eerst, zooals zij zei, de tranen van de boomen vallen en nu ziet zij niets meer dan een stukjen van de lucht en de kruinen van de boomen.

Met de Vereeniging Het Nederl. Tooneel wil het ook niet best meer. De Koning dood²³³ - hoe zal het nu gaan met onze ƒ25.000 subsidie? De engagementen loopen 1 Sept. a.s. af en Bouwmeester en Frenkel gaan zelf een Schouwburg bouwen. De Vereeniging wil ‘continueeren’, maar de Heer Schimmel en op hem komt het aan - is niet jong meer, zooals Gij weet en reed al tweemaal in een vigilante naar het station terug, zoodra hij er van daan was gekomen, omdat hij zich onwel voelde.

Op den Zaterdag den Zondag, toen Gij bij mij waart volgende, keek ik in Brussel waar ik heen moest om L'ami des femmes²³⁴ te zien, mijn oogen uit of ik U niet zag, maar het wilde niet lukken. Ook was ik in het begin van October in Parijs en zocht onzen vriend de Meester op. Wij aten samen in een Bouillon - maar het ging volstrekt niet. Ik zei een paar redelijke dingen, maar kreeg geen asem. Toen ik vond dat hij er heel anders uitzag zonder hoed als met een hoed, antwoordde

233 Koning Willem III was op 23 nov. 1890 overleden.

234 Van Alexandre Dumas, Fils.

[p. 135]

hij, dat dit het geval was met alle menschen en zoo ging het voortdurend. Ook was hij van een hinderlijke intimiteit, geheel uit den toon. Hoe is het mogelijk dat hij een boek heeft geschreven, waarin Gij zooveel goeds vond!²³⁵

Uw brief aan den Socialist Van der Goes²³⁶ heeft mij wat opgeknapt. 't Werd tijd dat hij een drankjen van U kreeg. Zijn geschrijf aan Tindal vond ik heel beroerd - niet geestig of aardig zooals vroeger en vol valsche, banale rhetoriek. Zóó kunnen Ten Bokkel²³⁷ en Fortuin²³⁸ het ook, en de zin over Dickens, die Gij aanhaalt²³⁹ is een comble. Ik geloof niet dat Goes zich zelf is; onbewust voegt hij zich in zijn werk naar anderen, met wie hij omgaat. Hij heeft dat ook sterk in zijn gewone leven en ik vind hem geen artiest - altijd met Uw welnemen! In de laatste dagen verlang ik nog sterker dan anders om weer eens een dag met U te zijn, maar de ziekte van Mina en de gevolgen daarvan kosten mij zooveel, dat het er leelijk met mijn financietjens uitziet.

Van de Kroniek des Heeren Kloos²⁴⁰ ben ik onplezierig geworden. Ik wist nu wel dat hij Perk groot vindt en het hindert mij dat er van Vosmaer nu hij dood is, leelijke dingen worden verteld, terwijl de studie zelve dien onaangenamen

235 Zie de bespreking van De Meester's Een huwelijk (1890) in L. van Deyssel, Prozastukken, A'dam 1895, 23-26. Deze roman werd ook door Thijm, als A.J., besproken in het weekblad De Amsterdammer no. 682, 20 juli 1890, onder de titel Een merkwaardig boek.

236 L. van Deyssel, Gedachte, Kunst, Socialisme, enz. Aan den Heer F. van der Goes, in De Nieuwe Gids, VI, dl. 1 (dec. 1890), 249-262. Voor de eerste maal herdrukt in L. van Deyssel, Prozastukken, A'dam 1895, 43-57. Dit opstel werd Thijm mede ingegeven door Van der Goes' vertaling van In het jaar 2000 door Edw. Bellamy, A'dam 1890, ook door Thijm, als A.J., besproken in het weekblad De Amsterdammer no. 693, 5 okt. 1890, onder de titel Philantropische zeepbellen.

237 Ten Bokkel had in 1890 anoniem een brochure doen verschijnen, getiteld Dominee, Pastoor of Rabbi? Populaire kritiek. Uitgegeven door de Vereeniging ‘De Dageraad’. Zie daarover F. van der Goes, Dominee, Pastoor of Rabbi? in De Nieuwe Gids V, dl. 2 (aug. 1890), 408-431. Op 28 juli 1890 schreef Ten Bokkel aan Thijm o.m.: ‘Van God gesproken, ik heb een in ons land ongekend succes met eene vrijdenkerige brochure, die ik tegen Z.Ed. heb gepubliceerd. 3 oplagen van 10.000 elk zijn uitverkocht, eene 4e oplage is ter perse. Ter wille van de curiositeit zal ik je een exempl. van de 4e oplage toezenden, dan kun je zien hoe men schrijven moet om succes te hebben.’ Dit exemplaar werd door Thijm, als A.J., besproken in het weekblad De Amsterdammer, no. 690, 14 sept. 1890, onder de titel Populaire Kritiek.

238 Jan Anton Fortuyn (1855-1941), leider van de Sociaaldemocratische Bond te A'dam. Was, als een der ‘12 apostelen’, in 1894 medeoprichter van de S.D.A.P.

239 L. van Deyssel, Prozastukken, a.w., 47-48: ‘Hebt gij niet gelezen dat Bellamy uitdrukkelijk zegt, dat Dickens zoo'n groot en lezenswaardig auteur is niet om zijn literair talent, maar om dat hij zoo veel medelijden zelf had en bij anderen heeft gaande gemaakt met de armen onder de menschen. Hoe is het mogelijk, dat gij, mijn vriend, dien afgrijselijken volzin hebt kunnen vertalen en dus helpen verspreiden, dien volzin, die het meest essentiëele protest tegen de Kunst bevat!’

240 Willem Kloos, Vosmaer en de moderne Hollandsche literatuur, in De Nieuwe Gids, VI, dl. 2 (dec. 1890), 293-310.

[p. 136]

indruk niet wegbliksemt. Kloos wist nu dat Vosmaer er niet achter was en mij raakt het niet. Perk²⁴¹ zou het waarschijnlijk heel naar gevonden hebben, als hij dit gelezen had. Zijn het geen oude koeien, Karel? - Gij weet het - Ziet de studie er niet uit, alsof zij afgezaagd is? Ik wou dat Kloos nu over iets anders begon. Ik heb iets van een bezopen bidder, die bij den Minister op audiëntie komt.

Vermoed Gij dat François Erens verloofd zou zijn? Ik hoorde daar iets van van Israëls, die mij verzekerde, zich nooit rekenschap te geven van hetgeen er in hem omging.

Excuseer dit groote vel en al die vervelende letters. Groet Kato hartelijk van mij en geloof mij,

Geheel de Uwe,

Arnold Ising Jr.

241 Perk was met Ising bevriend geweest. Op 12 mei 1879 berichtte Perk aan Charles van Deventer onder meer: ‘Ising van den Stadsschouwburg is een mijner intiemen.’ En in een brief aan dezelfde, d.d. 5 okt. 1879: ‘Ik heb zes intieme vrienden van wie ik houd. Ising, Van der Goes, Muller, v.d. Voort, Mesquita en Van Ruyven.’ Zie Jacques Perk, Brieven en Dokumenten, bijeengebracht en uitgegeven door Garmt Stuiveling, A'dam 1959, 176 en 195. Zie voorts blz. 138, 181, 190, 207, 234-235. Zie ook Jacques Perk, Proeven in dicht en ondicht, naar de handschriften uitgegeven door Garmt Stuiveling, A'dam 1958, alwaar 245-246, een gedicht in acht strofen Aan mijn vriend, den tooneelkunstenaar Arnold Ising jr., waaruit wij de zesde en zevende strofe citeren:

O, Arnold! Voor wien ik mijn vriendschap voel geboren
Omdat ons beider hart voor éene schoonheid gloeit!
De rang ons ieder in de Kunst beschoren
Valt ons ten deel, als ons steeds beter dan te voren
Onze arbeid schijnt en hij ons toch niet heeft vermoeid.
Het vlijtig streven doet voorwaar de zege rijpen:
Men schept een kunstgewrocht voor hen, die het begrijpen.

En gij die in uw kunst uzelf hebt óm te kneden,
Uzelf tot scheppingsstof van iedre schepping koost
Geen vitterij geev' u tot droefheid reden.
Geniet ge in 't samenspel geen onverloren Eden?
En de arme vitter ach! ontbreekt dien zoeten troost.
Hebt gij geen schoudren om meêlijdend op te halen?
Nooit dwaalt een kunstenaar; wie ‘weten’ wil moet dwalen. -