Het einde van de roman

[p. 11]

Inleiding tot de serie ‘Het einde van de roman’

‘Somewhat new work is usually described with the words that have been used to describe old work.’ Donald Judd (from Perspecta II, The Yale Architectural Journal, 1967)

De serie ‘Het einde van de roman’ is begonnen als een korte verklaring van het eerste project ‘Voor de soldaten’. Bij het verschijnen daarvan leek het noodzakelijk de critici te informeren omtrent motieven en doelstellingen van het project. Om die reden werden alle recensie-exemplaren van het boek indertijd vergezeld van een stencil getiteld ‘Het einde van de roman’, het eerste deel van de later ontstane serie.

De reacties op boek en stencil waren bijna een jaar later aanleiding een tweede stencil aan de critici toe te zenden. Het was namelijk gebleken dat het project, juist door zijn op informatie afgestemde primaire structuur, veel misverstanden veroorzaakte bij de literatuurkenners. Het project werd beoordeeld op historische en literaire maatstaven, behorend bij een voorbije periode en verworden tot een clichématig hanteren van niet langer ter zake doende waardeoordelen. Bovendien werd duidelijk dat de gehele bestaande literatuur dringend ter discussie gesteld diende te worden. De informatieve en communicatieve functie er van was (en is) vrijwel geheel verdwenen, het genre is tot cliché geworden, tot doel op zich en gedegenereerd tot een modieus randgebied.

Kunst functioneert namelijk slechts indien zij, op wat voor manier dan ook, informatie overbrengt (zoals de roman b.v. in de 19e eeuw). Deze informatieve en communicatieve functie verdwijnt echter zodra een bepaalde kunstvorm algemeen aanvaard is. Vanaf het moment dat zij geaccepteerd wordt, geannexeerd wordt eigenlijk en opgenomen in de bestaande toestand, wordt zij een doel op zich en komt los te staan van de werkelijkheid. Eerst dan wordt zij tot wat algemeen als ‘kunst’ betiteld wordt, maar wat in werkelijkheid een cliché daarvan is. Een en ander kan b.v. geïllustreerd worden met de ontwikke-

[p. 12]

ling van de Pop Art. Begonnen in het begin van de zestiger jaren had deze stroming aanvankelijk een duidelijk communicatieve en informatieve waarde. In korte tijd echter werd het nieuwe medium erkend, officieel als kunst aanvaard en vervolgens tot cultureel cliché gedegradeerd. Het is tot een modieus randgebied geworden, geheel geannexeerd door de bestaande (kapitalistische) maatschappij en aangewend voor eigen doeleinden tot handhaving van de status quo. Het biedt slechts mogelijkheden voor navolgers, terwijl de originele pop kunstenaars zichzelf blijven herhalen, omdat zij als personen ook in het culturele establishment zijn opgenomen. Het zien van overzichtstentoonstellingen van b.v. Lichtenstein en Rauschenberg is daardoor een trieste ervaring geworden. De informatieve en communicatieve waarde, die een aantal van hun werken in ieder geval gehad heeft, wordt doodgeslagen door het grote aantal nodeloze herhalingen.

Het zal na het bovenstaande duidelijk zijn dat voor publicatie van de serie literaire tijdschriften e.d. niet in aanmerking kwamen. Deze periodieken zijn geheel verweven met het bestaande isolement van kunst en literatuur in maatschappelijk opzicht. In feite dragen zij er toe bij het isolement te handhaven. Zij richten zich tot een klein sectarisch publiek, dat de kunst gebruikt als ontvluchtingsmiddel uit de werkelijkheid. Precies het tegenovergestelde van de bedoelingen van het project. Vandaar dat de serie in stencilvorm werd rondgestuurd, omdat op die wijze het best invloed kon worden uitgeoefend met uitschakeling van het risico te worden opgenomen in een literair establishment.

De serie werd in de eerste plaats toegezonden aan de critici, die ‘Voor de soldaten’ indertijd gerecenseerd hadden. Verder aan een aantal literaire historici, en klein aantal geïnteresseerden buiten de literatuur en aan een aantal personen, die op eigen verzoek de serie wensten te ontvangen. Dit totale aantal steeg in de loop van 1½ jaar tot ongeveer 125.

Daar echter af en toe in de pers op de serie gereageerd werd,

[p. 13]

zonder dat het publiek er kennis van had kunnen nemen (indien men dat zou willen uiteraard), kwam het idee voor een normale publicatie steeds sterker naar voren. Bovendien was het mede van belang informatie over het project te verschaffen bij het verschijnen van project II ‘De Maagden’. Om die reden werd besloten de hele serie integraal te laten verschijnen gelijktijdig met de publicatie van ‘De Maagden’. Wederom werd een stencil of offset procedé geprefereerd. Ditmaal in de eerste plaats vanwege de lage kosten, zodat de koper van ‘De Maagden’ voor slechts een gering bedrag extra over de complete serie kan beschikken.

Een tweede argument is dat door de stencilvorm te gebruiken, iedere overeenkomst met een literair essay uit de weg wordt gegaan. Om dezelfde reden werden de oorspronkelijke teksten niet geredigeerd, maar precies zo weergegeven als ze indertijd ontstaan zijn. Het is namelijk niet de bedoeling een aantal spitsvondigheden of leuke ideeën te debiteren, maar juist om informatie te geven over de huidige stand van zaken in de literatuur en kunst. M.a.w. het verschaffen van materiaal om die situatie ter discussie te stellen en uiteraard daar invloed op uit te oefenen.

Tenslotte moet ter voorkoming van misverstanden gesteld worden dat in geen enkel opzicht gepretendeerd wordt dat ideeën van de serie en doelstellingen van het project alleen zaligmakend zijn. Er wordt slechts een voorstel gedaan tot nadere beschouwing over de huidige situatie. Een voorstel om de literatuur te ontdoen van alle overbodigheden, van alle historische en overjarige ballast, die er in de loop der jaren is bijgekomen. Uiteraard zullen andere voorstellen mogelijk zijn. Hopelijk zullen die, mede door deze publicatie, naar voren komen.

februari 1968