Bavianen en slijkgeuzen

Kerk en kerkvolk ten tijde van Maurits en Oldenbarnevelt

V. Verslag van de visitatie te Helvoet,
16 november 1605.

Sijn verschenen in Hellevoete Theophilus Rijckewaert, Willem Crijnsz., Jacobus de Breuck ende Valerius Valerii, dienaeren des woorts in Den Briell, Rocange ende Oudenhoorn. Ende hebben bij haer ontboden Basti-

[p. 380]

aen Henricxsz. ende Cors Lenaertsz., ouderlingen, mitsgaders Pieter Bastiaensz. ende Pieter Joosten, diaconen, als representerende de kerckenraet aldaer.

Na d'aenroepinghe van des Heeren H. naeme is den voors. kerckenraedt ghevraecht, off sij op Ysebrandum haren predicant yet hadden te seggen, waeruyt arghernissen mochten rijsen, als met naemen: off sijne predicatiën haerl. wel aenstaen? Off hij in sijne predicatiën de luyden waerop hij't gheladen heeft, met namen noemt?

Waerop sij op 't eerste ja, ende op 't 2e neen gheantwoordt hebben. Hebben evenwel bekent, dat hij eens den schout met namen hadde vermaent, dat hij de clappaerts buyten der kercken staende zoude ghebieden van daer te gaen.

Ghevraeght sijnde, waeromme Ysebrandus meer moeyte ende ondancx hadde als de voorgaende predicanten ghehadt hadden?

Hebben gheantwoordt, omdat Ysebrandus beter orden in der kercken hieldt als d'ander ghedaen hadden, als in 't oprechten der gemeente ende invoeren der discipline, waervan veele vianden sijn.

Als men haer vraechde, hoe 't Ysebrandus deur den dach al maecte, off hij oock wel bij huys bleeff om te studeeren, ende off hij oock de ziecken wel besochte?

Hebben sij op 't eerste gheseyt, dat hij dickwils uyt is, tsij op de sluys, ofte in 't velt bij de vette beesten; ende op 't andere, dat hij daertoe versocht sijnde, wel bij de ziecken gaet.

Ende als men haer seyde, dat het beesten coopen ende diergelijcke coopmanschap hem niet betaemde, ende dat sij 't hem behoorden af te raden;

seyden sij, dat sij 't wel hadden begonnen, maer niet connen volbrengen. Begheerden oversulx, dat het deur den broederen soude gheschieden, ende verclaerden dattet henluyden aenghenaem wesen soude.

Daer is ghelesen eenen eysch van den gerechte van Hellevoete teghen Ysebrandum, inhoudende dat hij op den predickstoel, daer men ghewoon is Godts woordt te predicken, soude gheseyt hebben,

1.	dat de gerechten ende den meesten rijckdom van Hellevoete des armen goet besaten, dieven van de armen waren, haerl. vleysch aten ende bloet droncken;
2.	dat eene Witte Corneliss. den oppersten dieff was;
3.	dat de bailliu van Voorne uyt het maken der redouten 3.000 guldens hadde ghemeent te sleypen, om sijne schulden daermede te betalen.

Op 't 1e seyt den kerckenraedt, dat Ysebrandus op den predickstoel niet also en heeft ghesproken, maer aldus: het sijn dieven van de armen die der armen goet inhouden, waerin de wethouders van Hellevoet niet en connen onschuldich ghehouden worden, omdat sij volghens haerl. ampt hare naersticheyt niet en doen om dese sake t'ondersoecken.

[p. 381]

Op 't 2e seyt den kerckenraet, dattet gantsch onwaerachtich is. Waertoe Bastiaen Henricxsz., ouderling, dit noch seyde: dat te sijnen huyse Ysebrandus den voorn. Witte afghevraegt heeft, waerom hij hem sulcx na seyde, dat hij soude den oppersten dieff van hem ghemaect hebben, daer hij doch niet anders gheseyt en hadde, dan dattet dieven van de armen waeren, die henluyden goet inhielden. Waerop Witte antwoorde: ick hebbe 't also ghenomen. Als nu Ysebrandus hem strafte, seggende: schaemt u so te liegen, dat ghij op vermoeden mij sulcke dinghen nasegt, antw. Witte daeroppe: souden se al doot sijn die ghelogen hebben, daer souden veele weduwen wesen. Dese redenen hadde Ysebrandus in kennisse gheleyt.

Het 3e ontkent de kerckenraedt expresselijcken, seggende dat sulcx nimmermeer en sal bewesen worden.

Hierna sijn inghecomen Lenaert Jansz. Couwenoort, schout, met Witte Cornelisz., Claes Pieters. ende Cornelis Corneliss. Cuyper, schepenen, mitsgaders den secretarius van Hellevoete. Dewelcke afghevraecht sijnde, wat sij teghen haren predicant hadden, hebben de voorghemelde clachten bij gheschrifte voorghestelt, derselve wat ghedestingueert sijnde.

Ende als men haer wilde vermanen, dat se so hard teghens haren predicant niet en behoorden te procederen, maer dat se hem voor den classe soude beschuldight hebben, antwoorden sij, dat niet sij, maer Ysebrandus aldereerst bij den bailliu haer aengheclaecht hadde, waerdeur zij ghenootsaect waren haerselven ende hare eere te defenderen ende voor te staen. Seyden oock, dat het schelden van de predickstoel op henlieden vijff ofte ses jaren lang gheduyert hadde, twelck sij satt waren, ende begheerden seer ernstich, dat Ysebrandus van Hellevoete soude wechghenomen worden.

Tot verontschuldighinghe van 't verdonckeren des tarus, die den armen placht ghegheven te worden, brengen zij voorts dese redenen:

1.	datter eertijts een seeckeren bedevaert in Hellevoet plachte te sijn voor een ghenaemt H. Cruys, waerdeur veel taruw den armen ghegheven worden, twelck nu ophout;
2.	datter verscheyden perceelen sijn van landen, waervan eertijts taruwe voor den armen worde ghegheven, welcke perceelen nu ter tijt den armen gantsch ende al toebehoort, ende cesseert oversulx mede d'incomste van den taruw;
3.	dat se Ysebrando alsoock de predicanten ende magistraten van Den Briel de memorieboecken ende alle blijck dat se dese sake aengaende hadden, eertijts hadden in handen ghegheven, omme te deursoecken, presenterende so men yemant in Hellevoete schuldich bevinden conde, dat sijl. souden maecken dattet den armen ter handt quam.

Beclaechden haer oversulx dat Ysebrandus haer daghelijx beschuldichde als sodanighe die haer amptshalven in der armen zake niet en queten, daer noch hij noch de dienaers ende magistraten van Den Briel heurl. gantsch gheen openinghe en hadden connen gheven.

[p. 382]

De broederen hebben de voorn. wethouders vermaent, dat sij 't proces twelck voor den leenmannen begonnen is ende in state ghestelt was souden laten varen, ende de sake den classi bevelen, die men daertoe beschrijven soude, waerinne sij na lange debatt eyntelijck hebben gheconsenteert, mits dat de classis metten eersten vergaderen soude. Ende hebben tselve den bailliu schriftelijck ontboden.

Dit is Ysebrando te kennen ghegheven, ende met eenen vermaent, dat hij hem middelertijdt soude stille houden, ende van de sake niet spreken. Item dat de bedieninghe des avontmaels (twelck voorhanden was) so lange soude opgheschorttet worden, ghelijck ook sulx den kerckenraedt mede is aengheseyt. Ende sijn de broederen na de dancksegginghe tot Godt gescheyden.

(Acta Den Briel, 16 november 1605).