Bavianen en slijkgeuzen

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Groningen, signatuur: uthl 260 S 007

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van de derde druk van Bavianen en slijkgeuzen. Kerk en kerkvolk ten tijde van Maurits en Oldenbarnevelt van A.Th. van Deursen uit 1998. De eerste druk verscheen in 1974.

 

redactionele ingrepen

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten.

 

[pagina I]

Bavianen en Slijkgeuzen

 

[pagina II]

Omslagontwerp: G.J. Campagne

De illustratie op het omslag is ontleend aan het schilderij ‘Dienst in een protestantse dorpskerk' van Pieter de Bloot.

Collectie: Rijksmuseum Het Catharijneconvent, Utrecht.

 

[pagina III]

A.TH. VAN DEURSEN

Bavianen en Slijkgeuzen

Kerk en kerkvolk ten tijde van Maurits en Oldenbarnevelt

 

Uitgeverij Van Wijnen - Franeker

 

[pagina IV]

Eerste druk: 1974

Tweede druk: 1991

Derde druk (als paperback): 1998

 

CIP/ISBN 90 5194 067 X

 

© 1998 by Uitgeverij Van Wijnen, Franeker

 

De eerste druk verscheen destijds bij Van Gorcum & Comp. B.V., Assen.

 

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

 

No part of this book may be reproduced in any form by any means without the prior written permission of the publisher.

 

[pagina V]

Inhoudsopgave

Woord vooraf
Deel I. De hervormde kerk		1
I.	Algemeen karakter en organisatie van de hervormde kerk	1
	(calvinisering in leer en kerkbestuur 1 - macht van de classis 5 - indringers 9 - patronaatsrechten 10).
II.	De hervormde kerk als publiek lichaam	13
	(kerk en leger 13 - kerk en vloot 16 - kerk en gevangenis 20 - de kerk midden in het dorp 21 - zondagsviering 26 - positieve houding tegenover de overheid 30).
III.	Predikant en prediking	34
	(predikantengebrek 34 - studenten en Duitse klerken 35 - classicale examens 38 - prediking 42 - tekstkeuze 46 - bestrijding van de secten 51 - gave en studie 55 - preken over de catechismus 63 - bestraffing van zonden 66).
IV.	Predikant en gemeente	69
	(verplichtingen van de predikant 69 - inkomsten 72 - harmonie en disharmonie 77 - tucht over predikanten 79).
V.	De kerkeraden	83
	(aristocratisch karakter van de kerkeraden 83 - verkiezing 85 - verhouding tot de predikanten 87 - ouderlingen uit het zuiden 90 - taakverdeling 94 - ziekentroosters 98).
VI.	De diaconie. Wereldlijke en kerkelijke armenzorg	102
	(armoede 102 - Heilige Geestmeesters 104 - hun verhouding tot de diaconie 106 - collecten 109 - voorwaarden voor armenzorg 114 - attestaties 117 - de diaconie in de dorpen 119 - concurrentie met andere kerken 124).
VII.	Gemeentevorming I. De groei van de hervormde kerk	128
	(lidmaten en liefhebbers 128 - doopsbediening 135 - volwassendoop 141 - werfkracht van de hervormde kerk 144 - verhouding tot andere kerken 145 - roomse bekoring 149 - gemengde huwelijken 152 - excommunicatie bij overgang 155 - luthersen 156 - secten 158).
VIII.	Gemeentevorming II. Catechese en geloofskennis	161
	(catechisatie 161 - onderwijzer en kerk 164 - onderricht aan volwassenen, openbare belijdenis 166 - frequentie en betekenis van de kerkgang 168 - liturgie 172 - psalmen 173 - huiselijke godsdienst 180 - bijbelkennis 181 - studiekringen 185 - leertucht in de gemeente 187).
IX.	Gemeentevorming III. Christelijke zede en levenstucht	193
	(onderzoek bij toetreding 193 - visitatie en avondmaal 196 - kerkelijke rechtspraak 201 - tucht en gemeente 203 - werkwijze van de tucht 206 -

 

 

[pagina VI]

	schuldbelijdenis 210 - afsnijding 213 - kerstening van het leven 215).
X.	De kerk en de regenten	218
	(pretenties van de kerk 218 - de overheid in de prediking 220 - bestraffing van weelde 222 - handelsmoraal 223 - libertinisme 224).
Deel II. Het conflict van de bestandsjaren		227
XI.	Remonstranten tegen calvinisten. De confessie in de kerkelijke strijd	227
	(de calvinistische verkiezingsleer 227 - de remonstranten en de belijdenis 231 - hun bezwaren 234 - eclectische theologie 237).
XII.	Het verloop van de kerkelijke strijd	241
	(krachtsverhoudingen 241 - eerste acties tegen de arminianen 245 - de remonstrantie 248 - de politiek van de Staten 251 - moderaten 253 - scheuring en repressie 255 - de resolutie tot vrede der kerken 260 - de reactie van de calvinisten 263 - streven naar verandering van de kerkelijke besturen 266 - de acte van separatie 269 - de overwinning van de calvinisten 271 - de remonstranten na de synode 272).
XIII.	De kerk en het conflict: voorlichting	275
	(algemene discussie 275 - moeilijkheid van de geschilpunten 277 - remonstrantse propaganda 279 - contra-remonstrantse propaganda 285 - effect van de propaganda 291).
XIV.	De overheid en de kerkelijke partijen	298
	(de remonstranten en de overheid 298 - de kerkenorde van 1591 300 - houding van de contra-remonstranten 302 - positie van Maurits 305).
XV.	Sociale tegenstellingen?	310
	(de massa en de contra-remonstranten 310 - leiders 312 - de volksklasse en de remonstranten 316).
XVI.	Bavianen en Slijkgeuzen. Het volk in de kerkelijke strijd	320
	(bavianen en slijkgeuzen 320 - uitlopen van de contra-remonstranten 322 - gescheiden avondmaalsviering 324 - het volk en de vervolgingen 326 - strijd in en om het kerkgebouw 329 - felheid van de remonstranten 331 - het grauw 335 - de jongens 336 - de rederijkers 340 - houding van andere kerken 342).
XVII.	De remonstranten na Dordrecht. De wederoprichting van het rijk Israëls	346
	(terugkeer van remonstranten naar de hervormde kerk 346 - de remonstrantse predikanten 352 - de hervormde kerk afgewezen 354 - politieke gevaren 356 - Maurits en de remonstranten 359 - toekomstverwachtingen 361 - de conspiratie 362 - haar gevolgen 368).
Bijlagen		372
I.	Tekstkeuze bij classicale proposities, 1594-1622	372
II.	Declaration de l'excommunication de Jan Pennequin et Henry du Meloy, prononcée à l'église le dimanche XXe d'octrobre 1596	373
III.	Seeckere articulen, vervatende een kerckenraetsorden, met gemeen advijs der broederen des kerckenraets geconcipiëert door Samuelem Bartholdi, ende bij allen ingewillicht, 9 januari 1600	375
IV.	Advertissement faict à l'église de la repentance de Pierre Gontier, 30 september 1601	378
V.	Onderwerpen, vastgesteld voor de bij toerbeurt gehouden verplichte proposities in de classis Haarlem, 16 juli 1603-28 februari 1617	378
VI.	Verslag van de visitatie te Helvoet, 16 november 1605	379
VII.	Lettre de l'église flamende aux églises du Palatinat touchant les banqueroutiers, 11 december 1606	382

 

 

[pagina VII]

VIII.	Besluit van de classis Edam tot afzetting van Petrus Aemilii, 29 januaril 608	383
IX.	Antwoord van Trijn Quirijnendr. op de eis van de schout te Hoorn, 24 augustus 1609	384
X.	Predikantstraktementen in de plattelandsgemeenten van de classes Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen en Edam, 1609	386
XI.	Brief van Adriaen Dircxsen aan zijn ouders, 1 mei 1610	387
XII.	Brief van Gerrit Jansen aan zijn echtgenote, 1 mei 1610	388
XIII.	Verklaring van de kerkeraad van Hillegersberg op de leergeschillen, 25 juli 1610	389
XIV.	Afsnijding van een lidmaat te Krommenie, 1610-1612	390
XV.	Verklaring van Dierinc Adriaensz. Ousthoorn, Coornwinder en Adriaen Heynrickszz. Tol betreffende het examen van Cornelis van Thetrode, 10 oktober 1610	391
XVI.	Brief van Jan Huyge aan Pieter Claesz. Backer, 4 juli 1611	392
XVII.	Extract uit de notulen van de kerkeraad van Stolwijk betreffende het knielen op de graven tijdens de eredienst, 10 maart 1613	394
XVIII.	Brief van het Hof van Holland aan de magistraat van Rotterdam ten gunste van Abraham Vijven, 19 april 1613	395
XIX.	Eis van de baljuw van Schoonhoven tegen Daniël Cray, 21 april 1613	396
XX.	Eis van de baljuw van Schoonhoven tegen Thomas Cray, 21 april 1613	397
XXI.	Een nieu liet, op de wijse van den tweeden psalm, 1615	398
XXII.	Een troost liet voor alle bedructe ende ware gereformeerde kercken, op de wijse: van onse Vader in hemelrijck, 1615	400
XXIII.	Verklaring van de kerkeraad van Naaldwijk op de leergeschillen, 22 januari 1617	404
XXIV.	Besluit tot ontpoortering van Cornelis Bartholtsz. te Oudewater, 30 januari 1617	405
XXV.	Kennisgeving van de kerkeraad van Assendelft aan de gemeente over een aangevangen tuchthandeling, 11 december 1618	406
XXVI.	Schuldbelijdenis van Livinus de Raedt, 8 april 1619	406
XXVII.	Brief van het Hof van Holland aan de schout van Leiden, 13 juli 1619	407
XXVIII.	Brief van het Hof van Holland aan de magistraat van Woerden, 9 augustus 1619	408
XXIX.	Acte van schuldbelijdenis voor Nicolaes Tijckmaecers, 3 augustus 1619	409
XXX.	Schuldbelijdenis van Isbrandus Willemsz., 18 oktober 1619	409
XXXI.	Brief van J. Tijckmaker aan Arien Gerritsz. Sas, 28 juli 1620	410
XXXII.	Schuldbelijdenis van Pieter Dircksz. te Assendelft, 1 augustus 1620	413
XXXIII.	Brief van de Gecommitteerde Raden van Holland aan Maurits, 25 augustus 1621	414
XXXIV.	Acte van wederkeer voor Adriaen Simonsz., 6 november 1622	415
XXXV.	Off sodanighe vrouwen, die lidtmaten der gemeynte zijn, maer hare mannen niet, van de diaconen sullen bedient werden ofte niet, maer van de schale	416
XXXVI.	Concept-rekest van Adriaen van Dijck aan Maurits, 1623	418
XXXVII.	Brief van Henricus Slatius aan zijn vrouw, 1623	419
XXXVIII.	Poincten beraemt omme te letten ende dienende tot verseeckeringe van de staet van den lande, 1623	420
XXXIX.	Rekest van Caspar Selcart aan de Staten-Generaal, 1623	423
XL.	Acte van wederopneming voor Jan Dircksen Vermeer te Zevenhuizen, 14 april 1623	423
XLI.	Acte van schuldbelijdenis voor Aelbert Snijer en Arien Gerritsz. te Charlois, 21 mei 1623	424
XLII.	Tekstkeuze van Hermannus Schevenhusius, predikant te Hoornaar, 1 oktober 1623-28 september 1631	424

 

 

[pagina VIII]

XLIII.	Psalmen gezongen in de gewone kerkdiensten te Hoornaar, 1 oktober 1623-28 september 1631	429
XLIV.	Acte van schuldbelijdenis voor Josua de la Cave, 5 februari 1624	430
XLV.	Acte van wederopneming voor Claes Claesz. te Zevenhuizen, 29 januari 1625	431
Bronnen en litteratuur		432
Index		443