Middelnederlandse handschriften uit Europese en Amerikaanse bibliotheken

[p. IX]

Inleiding

Eervol, maar moeilijk was de opdracht ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis een tentoonstelling van Middelnederlandse handschriften te organiseren, die een overzicht van de Middelnederlandse letterkunde zou bieden, en een wetenschappelijk verantwoorde catalogus van de tentoongestelde stukken op te stellen. De Middelnederlandse handschriften zijn immers over tal van bewaarplaatsen verspreid, niet alleen in Nederland en België, maar ook in andere landen, en belangrijke werken zijn slechts in één handschrift bewaard gebleven, zodat het noodzakelijk is die unieke handschriften in de tentoonstelling op te nemen, opdat die werken op de tentoonstelling niet zouden ontbreken. Wie een tenstoonstelling van Middelnederlandse handschriften wenst te organiseren, moet dus een beroep doen op tal van bibliotheken, archieven, musea en particuliere verzamelaars in Nederland, België en daarbuiten. Een bijkomende moeilijkheid is dat de handschriften veelal kort vóór de opening van de tentoonstelling worden ingezonden en er geen tijd meer is om ze voor de catalogus te beschrijven. Als we niettemin die moeilijke opdracht in korte tijd tot een goed einde hebben weten te brengen, dan is zulks te danken eerst aan de talrijke reizen, die we in de loop der jaren in binnen- en buitenland hebben ondernomen om Middelnederlandse handschriften te bestuderen, waarvan er thans een aantal in de tentoonstelling zijn opgenomen; daarna aan verschillende reizen, die we in de laatste maanden in binnen- en buitenland ter voorbereiding van de tentoonstelling hebben kunnen maken en ten slotte aan de welwillende medewerking van buitenlandse collega's, die ons beschrijvingen van handschriften hebben toegezonden, die we zelf niet konden raadplegen.

Alles samen worden 125 handschriften uit 51 bewaarplaatsen tentoongesteld, die we in de catalogus in 101 nummers hebben beschreven; in sommige nummers hebben we immers twee of drie handschriften opgenomen, die dezelfde inhoud hebben of elk een deel van een werk bevatten. Hoe ruim die keuze ook moge zijn, toch ontbreken een aantal handschriften, die een plaats in de tentoonstelling hadden verdiend. Toch menen we dat alle belang-

[p. X]

rijke handschriften in de tentoonstelling zijn opgenomen, die in geen geval mochten ontbreken. Aan de catalogus gaat een korte geschiedenis van de Middelnederlandse handschriften vooraf, waarin vele bijzonderheden, die in de catalogus voorkomen, in hun historisch verband worden geplaatst. De catalogus bestaat uit twee gedeelten: in het eerste gedeelte worden 61 handschriften met berijmde teksten in 44 nummers en in het tweede gedeelte 64 handschriften met prozateksten in 57 nummers behandeld. Elk nummer bestaat uit een beschrijving, een bespreking en een literatuuropgave. Zonder op volledigheid aanspraak te willen maken, hebben we steeds de handschriften en oude drukken vermeld, waarin een werk eveneens is bewaard gebleven; ook hebben we eventueel Middelnederduitse en Middelfrankische (vooral Ripuarische) afschriften van Middelnederlandse teksten opgesomd, die van de uitstraling van de Middelnederlandse letterkunde in de Duitse grensgebieden getuigen. Veel aandacht hebben we aan de geschiedenis van de handschriften geschonken. De opgegeven literatuur, die geen aanspraak op volledigheid maakt, is chronologisch gerangschikt. Van vaak herdrukte uitgaven van klassieke teksten hebben we slechts de laatste of de laatste ons bekende uitgave vermeld. Fragmenten, die tot hetzelfde handschrift hebben behoord, maar op verschillende plaatsen worden bewaard, hebben we telkens in één nummer samengebracht; enkele van die fragmenten worden niet tentoongesteld, maar werden volledigheidshalve toch in de catalogus opgenomen.

Velen, die ons hebben gesteund en geholpen, zijn we dank verschuldigd. We danken Dr. H. Liebaers, hoofdconservator van de Koninklijke Bibliotheek Albert I en het Bestuur van de jubilerende Maatschappij, vooral haar secretaris Prof. Dr. G. Degroote, die het initiatief tot deze tentoonstelling hebben genomen en de uitgave van de catalogus mogelijk hebben gemaakt. We danken de Algemene Directie van het Hoger Onderwijs en van het Wetenschappelijk Onderzoek, die de meeste reizen naar het buitenland heeft bekostigd, die we ter voorbereiding van de tentoonstelling en de catalogus hebben ondernomen. We danken Prof. Dr. M. Wittek, hoofd van de afdeling Handschriften van de Koninklijke Bibliotheek Albert I, die ons heeft aangemoedigd en op velerlei wijzen geholpen, alsook Drs. A. Brounts, assissent bij de voornoemde afdeling, die zich met het opmaken van de registers heeft willen belasten. We danken al degenen, die ons inlichtingen heb-

[p. XI]

ben verschaft of diensten hebben bewezen, die de tentoonstelling of de catalogus ten goede zijn gekomen; onder hen vermelden we bijzonder: Dr. T. Brandis, Staats- und Universitätsbibliothek, Hamburg; Mr. G.R.C. Davis, British Museum, Londen; Mejuffrouw Dr. A.F. Dekker, Koninklijke Bibliotheek, 's-Gravenhage; Dr. A. Derolez, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Gent; Dr. F. Dressler, Bayerische Staatsbibliotheek, München; Dr. A. Gruys, Universiteitsbibliotheek, Nijmegen; T.A. Hidma, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Groningen; Dr. W. Irtenkauf, Württembergische Landesbibliothek, Stuttgart; Dr. H. Knaus, Staatsbibliothek der Stiftung Preussischer Kulturbesitz, Berlijn; Drs. C.W. de Kruyter, Koninklijke Bibliotheek, 's-Gravenhage; Mevrouw C. Lemaire, Koninklijke Bibliotheek, Brussel; Mrs. Dorothy Miner, The Walters Art Gallery, Baltimore, Maryland; Drs. P.F.J. Obbema, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Leiden; A. Schouteet, Stadsarchief, Brugge; Fräulein Dr. R. Steffen, Universiteitsbibliotheek, Münster, Westf.; Fräulein Dr. I. Stolzenberg, Staatsbibliothek der Stiftung Preussischer Kulturbesitz, Berlijn; Dr. Struck, Hessisches Hauptstaatsarchiv, Wiesbaden; Mevrouw M.J. Tulleken-Vandevelde, Stadsarchief, Oudenaarde; Mejuffrouw Dr. B.R. Ubink, Biblioteek der Rijksuniversiteit, Groningen; Mr. William M. Voelkle, The Pierpont Morgan Library, New York en Drs. S. Wartena, Universiteitsbibliotheek, Amsterdam. Ten slotte danken we de uitgeverij Wolters-Noordhoff te Groningen, die een kleurencliché van een miniatuur in het Zutphens-Groningse handschrift bereidwillig in bruikleen heeft afgestaan.

J. Deschamps.