Middelnederlandse handschriften uit Europese en Amerikaanse bibliotheken

[p. V]

Woord vooraf

Het honderdjarig bestaan van de Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis, die in het culturele leven van ons land een vooraanstaande plaats inneemt, is een belangrijke gebeurtenis, die met een buitengewone culturele manifestatie diende gevierd te worden. Toen het bestuur van de voornoemde Maatschappij ons verzocht bij die gelegenheid een tentoonstelling van belangrijke Middelnederlandse handschriften in de Koninklijke Bibliotheek Albert I te organiseren, zijn we zonder aarzelen op dat verzoek ingegaan. Reeds lang immers wachtten we op een passende gelegenheid om dat belangrijk deel van ons cultureel erfgoed aan een belangstellend publiek voor te stellen. Hoe groot de verzameling Middelnederlandse handschriften in de Koninklijke Bibliotheek Albert I ook is, toch is het onmogelijk alleen daarmee een tentoonstelling samen te stellen, die een verantwoord overzicht van de Middelnederlandse letterkunde, zowel in vers- als in prozavorm, kan bieden. De Middelnederlandse handschriften zijn immers over tal van Europese en Amerikaanse bibliotheken verspreid en belangrijke Middelnederlandse werken zijn slechts in één handschrift bewaard gebleven. Bovendien was het nodig van sommige werken handschriften uit andere bibliotheken ten toon te stellen, ofschoon de Koninklijke Bibliotheek daarvan een of meer codices bezit, omdat de handschriften in andere bibliotheken mooier, gedateerd en gelocaliseerd zijn of een betere tekst bieden. Daarom bestaat het grootste gedeelte van de tentoongestelde manuskripten uit bruiklenen, die bereidwillig door binnen- en buitenlandse bibliotheken, archieven, musea en partikulieren tot onze beschikking zijn gesteld.

We hebben J. Deschamps, wetenschappelijk attaché bij de afdeling Handschriften, die zich al meer dan dertig jaar aan de studie van de Middelnederlandse handschriften heeft gewijd, ertoe bereid gevonden om de tentoonstelling te organiseren en een catalogus van de tentoongestelde handschriften samen te stellen. Het was de wens van het bestuur van de jubilerende Maatschappij dat in die catalogus de tentoongestelde handschriften uitvoerig zouden worden beschreven en besproken, opdat hij ook na de tentoonstelling een bron van informatie over Middelnederlandse hand-

[p. VI]

schriften zou zijn. We menen dat J. Deschamps ten volle aan de wensen van het bestuur van de Maatschappij heeft voldaan. Dat hij dit werk in korte tijd heeft kunnen volbrengen, is te danken aan het feit dat hij kon beschikken over talrijke bouwstoffen, die hij op vele reizen in binnen- en buitenland heeft verzameld.

De tentoonstelling bestaat uit 125 handschriften. Het kan niet anders, of er ontbreken codices, die eveneens een plaats in de tentoonstelling hadden verdiend. Toch menen we dat al de belangrijkste Middelnederlandse handschriften in de tentoonstelling zijn opgenomen. We noemen slechts het handschrift-Van Hulthem, het Comburgse handschrift, het Gruuthuse-handschrift, het Dyckse handschrift, het Lancelot-handschrift, het Beatrijs-handschrift, het Walewein-handschrift, het Haagse liederboek en de fragmenten van het z.g. Oudenaardse rijmboek.

Al ontbreken op de tentoonstelling verluchte handschriften niet geheel, toch zijn het merendeel van de tentoongestelde codices teksthandschriften, die hun waarde en belang alleen ontlenen aan de werken, die erin voorkomen. Deze tentoonstelling is dus niet zozeer artistiek dan wel literair en documentair belangrijk. We vestigen er de aandacht op dat, voor zover we weten, deze tentoonstelling de eerste is, waarin belangrijke Middelnederlandse handschriften, afkomstig uit alle delen van het Nederlandse taalgebied en berustend in vijftig bewaarplaatsen zijn samengebracht. Als aanloop daartoe kan de tentoonstelling van Middelnederlandse handschriften uit beide Limburgen worden beschouwd, die in 1954 door J. Deschamps in de Provinciale Bibliotheek te Hasselt werd georganiseerd.

Alle bibliotheken, archieven, musea en particulieren, zowel in binnen- als in buitenland, die we om bruiklenen hebben verzocht, hebben bereidwillig hun medewerking verleend en zo tot het welslagen van deze tentoonstelling bijgedragen. Hun aantal is zo groot dat we ze in dit woord vooraf niet kunnen opsommen en naar de lijst der bruikleengevers, die elders in deze catalogus is opgenomen, dienen te verwijzen. We betuigen hun, ook in naam van de jubilerende Maatschappij, onze hartelijke dank. We danken J. Deschamps, die de tentoonstelling heeft georganiseerd en de catalogus heeft opgesteld, alsook de jubilerende Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis, die ons een welkome gelegenheid heeft bezorgd om een belangrijke tentoonstelling te organiseren, die de Koninklijke

[p. VII]

Bibliotheek Albert I als bewaarplaats van een van de grootste verzamelingen Middelnederlandse handschriften aan zichzelf was verplicht.

Van deze tentoonstellingscatalogus wordt geen Franse uitgave gepubliceerd. In plaats daarvan verschijnt een gecommentarieerde bloemlezing uit de Middelnederlandse letterkunde in Franse vertaling, getiteld Le cercle des choses. Choix de textes, traduits du moyen néerlandais. De teksten werden door Claudine Lemaire uitgekozen en gecommentarieerd. Een aantal gedichten, waarvan nog geen Franse vertaling bestond, werd door erkende dichters speciaal voor deze bloemlezing in het Frans bewerkt.

Herman Liebaers,

Hoofdconservator van de Koninklijke Bibliotheek Albert I.