|
| |
| |
| |
VIII.
Hoor my, want voor het eerst in geheel myn leven heb ik moed gevonden om tot u te spreken, en een uur als dit keert voor my niet ligt weder. En toch wacht ik daarvan alles. Daarom hoor my, heer!
Jufvrouw A.L.G. Toussaint, (Vergelding).
Van Stralen wandelde met onregelmatige stappen de weidsche zael in het kasteel op en neder. Blykbaer was hy inwendig sterk aengedaen en zyne gefronste wenkbrauwen lieten duidelyk zien dat eene groote gramschap in zyn binnenste broeide. Zyn overheerschende aerd had 's mans geest zoodanig weten te overweldigen, dat zyn gantsch leven een gestadige stryd was, niet alleen tegen de werkelyke hinderpalen welke hem tegenstuiteden, maer zelfs tegen de inbeeldige of die, welke zich nog zoo duister in het verschiet afteekenden, dat, een min klaerziend oog dan het zyne, dezelve niet zou hebben ontwaerd.
| |
| |
De woorden waermede Klara het werk van haren kozyn had bestempeld, en vooral de toon, waerop deze woorden waren uitgesproken, hadden haren vader dus in eene zeer kwade luim gebragt, en op voorhand beraemde hy middelen om de tegenkanting, die er voor hem reeds klaer en duidelyk in besloten lag, te vermeesteren en te vergruizen, voor aleer ze zich opentlyk toonde.
Het zou hem weinig moeite gekost hebben, dacht hy, want zyne dochter was van jongs af eene blinde lydelyke gehoorzaemheid gewoon; doch hy ontveinsde het zich niet, dat Klara's moeder, indien zy niet met hem samenspande, zyne plannen, zoo niet geheel kon verydelen, ten minste de onmiddelyke uitvoering er van door haren allesvermogenden moederlyken invloed kon verschuiven.
Ook had hy by Klara sinds lang de kenteekenen eener sterke ziel, en eenen ongemeen vasten wil opgemerkt, die slechts de gelegenheid afwachtte; om zich van de luijers der kinderlyke zorgeloosheid te ontdoen, en zyne krachten tegen alle welkdanige dwingelandy te beproeven. Hy vreesde, wel is waer, geene opentlyke verzetting tegen zyn vaderlyk gezag; daervoor was Klara te godsdienstig, te edeldenkend en te braef; maer zyne scherpe blikken hadden in het hart zyner dochter gelezen en gezien, dat de ontworpene verloving er hoegenaemd geenen by val in gevonden had; ook wist hy, dat Mevrouw Van Stralen ondanks hare volkomene zelfverzaking ten aenzien harer persoonlyke belangens, en in weêrwil aller mogelyke beweegredenen, nooit van hare moederlyke regten afstand doen, en het zich moedig voor hare dochter
| |
| |
tegen hem aentrekken zou; by aldien zy 's meisjens geluk voor 't minst in gevaer achtte.
Thans kon hy afmeten, wat oneindig verschil er bestaet tusschen een op liefde en vertrouwen gegrondvest gezag, dat alles, tot zyne strengheid zelve, in eenen liefderyken vader beminnen doet, en de styve afgeperstte en enkel op de vrees steunende gehoorzaemheid, uit aenhoudende knelling geboren, die de zuiver opschietende aendoeningen der kinderen knot, de edelste dryfvêeren hunner jonge teedere zielen verlamt en, onder haren yskouden adem, de schoonste gaven van God, hunne geest- en denkingskracht onderdrukt en verstyft.
Al deze overwegingen, verre van zynen inwendigen toorn te verminderen, verhitteden nog meer het verbitterde gemoed des grammoedigen mans; hy vattede met koortsachtige beweging de zyden koord eener dienstbodenbel en schelde met zoo veel geweld, dat de oude Jan bleek en ontroerd, de zael binnenstoof, in den waen dat er een ongeluk gebeurd was.
- Zeg aen Mynheer Arthur dat ik hier op hem wacht, snauwde hem zyn meester toe.
Jan mompelde binnen 's monds eenige onverstaenbare woorden en vertrok.
Kort hierop kwam Arthur binnen; zyn oom wees hem zwygend eenen armstoel aen, en wandelde voort de zael op en neder; het scheen als of hy niet wist, op welke wyze hy het gesprek beginnen zou.
Onze praetzuchtige student was geheel en al door deze werktuigelyke handelwys uit het veld geslagen.
| |
| |
Zyne oogen volgden alle bewegingen zyns ooms, en hy wist niet, hoe hy zich stellen of zetten zon om eene gepaste houding aen te nemen.
Dit duerde zoo eenen geruimen tyd; eindelyk vraegde Van Stralen kort af:
- Arthur, waer zyn de verzen, die gy voor Klara geschreven hebt?
- By Lodewyk, mon oncle.
- Gy zult die noch zingen noch lezen.
- Goed, mon oncle.
- Wat zegde Lodewyk, toen gy hem de zelve ter hand steldet?
- Niets, mon oncle, de arme jongen was geïndisposeerd en nauwelyks had hy het En tête gelezen of hy viel voor myne voeten op den grond.
Zoo, zoo! zegde Van Stralen en hy verdiepte zich meer en meer in zyne gepeinzen, terwyl Arthur thans beter op zyn gemak, onachtzaem met zyne vingeren eenen krygsmarsch op de tafel trommelde.
Duizend verschillige gissingen verdrongen zich in Van Stralen's hoofd, en vermoeiden zyne gespannene herssenen. Zyn hoogmoed ware te zeer gekrenkt geweest, indien hy ooit had moeten denken, dat Lodewyk zyne liefde op de dochter zyns weldoeners had durven vestigen, en daerby ware het, by den laetdunkenden vader, eenen geweldigen knak voor zyne eigenliefde geweest te moelen ondervinden, dat ditmael zyne opmerkzaemheid in gebreke gebleven was, dit geheim te doorgronden. Echter, daer
| |
| |
viel niet meer aen te twyfelen, Lodewyk beminde Klara, en alles voorspelde aen den zelfzuchtigen man, dat zyne dochter, indien zy dit gevoel niet deelde, het ten minste gedoogde.
By mannen van zynen aerd is een besluit welhaest genomen; hy keerde zich tot Arthur, die nog altyd op de tafel trommelde, en met dien toon welke, by sommige menschen, een verzoek tot bevel maekt, verzocht hy zynen neef, Lodewyk aenstonds tot hem te zenden.
Arthur boog het hoofd ten teeken van gehoorzaemheid en verliet zwygend de plaets, want de arme jongen begreep niets van den steeds meer en meer aengehitsten toestand zyns ooms.
- En hy ook heeft niets gezien! dacht Van Stralen, en toch zegt men, dat niets aen 's minnaers oog ontgaet.
Zou ik my wel bedrogen hebben? Doch neen, als ik wel het verledene overdenk, en duizende kleinigheden in myn geheugen terug roep, blyft het voor my vast en zeker, dat ik, of liever dat myne dweepzuchtige vrouw, eenen ondankbare in myn huis heeft gekoesterd.
Dwaes die ik was, my door schoone woorden en verouderde begrippen te laten verblinden en omsingelen; thans is het te laet wys geweest, en indien myn vermoeden gegrond is, zal het de vermetele vondeling duer te staen komen. Doch laet ons in deze gewigtige zaek met bedachtzaemheid handelen.
De binnenkomst van Lodewyk stelde een einde aen deze alleenspraek.
Van Stralen wees den ontzeten en door een somber voorgevoel beangstigden jongeling, eenen stoel aen, en nauwelyks zat deze
| |
| |
of zyn pleegvader ving het gesprek met de volgende woorden aen:
- Ik heb u doen roepen, Lodewyk, om van u eenige uitleggingen te erlangen, welke ik zoo klaer en zoo duidelyk eisch dat hoegenaemd geen twyfel over uwe bedoelingen by my mogelyk blyve; zyt gy bereid aen dit verlangen te voldoen?
Lodewyk verbleekte geweldig, hy begreep niet waerover zyn pleegvader hem toetsen wilde, hy verzamelde al de krachten zyner ziel, en, den dood in het hart, antwoordde hy met vaste stem:
- Nooit heb ik gelogen, Mynheer, en nimmer zal ik het doen.
Ondervraeg my, en ik zal u in de verborgenste plooijen van myn hart laten lezen.
Hy sprak deze weinige woorden met zoo veel edelheid uit, dat zyn pleegvader het zich niet ontkennen kon, dat de arme jongeling, in vergelyking met den ryken Arthur, verre weg de palm der innerlyke waerde en der verstandelyke magt behalen moest.
Dit oogenblik van begoocheling was echter kort van duer en Van Stralen vervolgde op eenen gestrengen toon:
- Wy zullen aenstonds hooren, tot hoe verre gy waerheid spreekt, en welke inwendige voorbehouding er in uw fier antwoord besloten ligt.
- Ik ben onbekwaem, myn eigen geweten te verschalken, was 's jongelings kort bescheid.
Zyn pleegvader had weinig met hem gesproken en had hem altyd voor eenen zeer schuchteren mensch aenzien; hy was dus
| |
| |
grootelyks over deszelfs gepaste en tevens waerdige woorden verwonderd, en naermate de jongeling vastheid in den toon en juistheid in de bewoordingen won, verloor zyn regter kalmte en zelfvertrouwen; want het is den driftigen mensche eigen, dat zyn oploopende geest niet overtuigd zyn wil, en zyn ongelyk of zyne onmagt achter het masker eener geveinsde verontwaerdiging verschuilt.
- Wat beteekent deze oneerbiedige wyze van redeneren, Mynheer! sprak hy thans met donderende stem; ik vraeg u uitleggingen over uwe handelingen, ten opzichte uws weldoeners en gy antwoordt my met magtspreuken, waer men slechts dwazen mede paeit.
- Ik bid u om verschooning, Mynheer, indien myne woorden u hebben mishaegd, want myne inzichten zyn noch beleedigend noch uitdagend; maer ik kan u geene uitleggingen geven, voor aleer ik wete, waerover gy my beschuldigt.
- Luister dan en huichel niet met my.
Alles wat gy zyt, is het werk myner goedheid.
Toen Mevrouw u aen eenen gewissen dood ontrukt had, werd gy door ons beiden niet als een vreemdeling, maer als ons eigen kind verzorgd, en niet slechts werd er aen uwe lichamelyke behoeften voldaen, maer ook uw geest mogt zich aen de bron der wetenschap verfrisschen en laven, en wy strekten onze weldaden over u, als over ons eigen kind uit.
- Mynheer, ik bezweer u by alles wat heilig is, houd op, want gy verscheurt my het hart! snikte de door droefheid overmande jongeling.
| |
| |
- Uwe woorden getuigen tegen u, ondankbare! Wee den ellendeling wien de weldaden zoo drukkend zyn!
Als of een brandende wind eensklaps 's jongelings tranen in zyne oogen had opgedroogd, stond hy thans met opgeheven hoofd en gloeijend aengezicht, tegenover zynen aenklager; de onrechtvaerdigheid van deszelfs laetste woorden had ze als kokend lood op zyn verscheurd hart doen vallen, en op eenen toon, waerin men den stryd zyner verontwaerdiging tegen zyne erkentelykheid duidelyk ontwaren kon, antwoordde hy:
- Myne woorden getuigen, Mynheer, dat ik my zelf den laegste en den verachtelykste der menschen noemen zou, indien het noodzakelyk geweest ware, dat gy my uwe weldaden herinnerdet of verwetet, om aenspraek op myne dankbaerheid te mogen maken.
Ik moet wel laeg in uwe achting gedaeld zyn, Mynheer, om zoo diep gegriefd te moeten worden door hem, wien ik in myn hart, als mynen eigenen vader eerbiedig en bemin.
- Woorden! woorden! sprak Van Stralen op gemelyken toon, ydele woorden, omdat zy niet door daden gestaefd zyn; ik zeg meer, om dat zy door daden geleugenstraft worden.
- Om Godswil, Mynheer, houd my niet langer onder den folterenden last uwer verdenkingen, en verklaer my ronduit waer over men my by u heeft beschuldigd.
- Vraeg het aen uw eigen geweten, jongeling.
Lodewyk bedacht zich eenen oogenblik, en antwoordde bedaerd en plegtig.
- Myn geweten verwyt my niet eene schanddaed, en het geeft
| |
| |
my de getuigenis, dat ik uwer achting waerdig gebleven ben, zoowel door myn gedrag als door myne meeningen.
Van Stralen was, door deze vaste en bedaerde betuigingen, zoo zeer geraekt, dat hy in zyn vermoeden begon te wankelen; voor de eerste mael in zyn leven misschien, had hy iemand aengetroffen, die alhoewel in eenen uitzonderenden en afhankelyken stand tegenover hem verkeerende, zich nochtans door zyne grootschheid niet had laten overbluffen en zich op eene zoo waerdige wyze had weten te verdedigen, dat zyn twist- en bedilzieke geest voor de ongekunstelde redenering eenes jongelings had moeten onderdoen.
Echter had 's mans heerschende karaktertrek weldra de overhand op datgene, wat hy innerlyk eene onvergeeflyke zwakheid noemde, want hy behoorde tot dat slach van menschen, die geen ongelyk hebben willen, en die het geloof aen hunne onfeilbaerheid zelfs voor de klaerblykelykheid de vlag niet zouden laten stryken. Daer hy reeds genoegzaem had ondervonden, dat Lodewyk door geene onbepaelde aentygingen trefbaer was, veranderde hy dus zyn aenvallingsplan, en na eene poos zwygens, waerin beide partyen nieuwen voorraed van overwegingen hadden gemaekt, sprak hy met eener bitsige hardheid:
- Al uwe woorden, Mynheer, klinken wonderschoon en zy bewyzen ten volle, dat de zorgen welke wy aen uwe opvoeding heb ben besteed, niet nutteloos zyn geweest; doch gelief my te verklaren, hoe gy den eerbied en de dankbaerheid waerover gy u beroemt, hebt kunnen doen samenstemmen met de vermetelheid, die u tot zoo ver heeft verblind, dat gy de oogen hebt durven
| |
| |
tot myne dochter verheffen, en aenspraek op hare liefde maken.
Door dezen onverwachten aenval als door den donder getroffen, bleef Lodewyk spraek- en roerloos Van Stralen met verwilderde blikken aenstaren, als of hy hem niet begrepen had.
Zyn pleegvader vervolgde:
- Durft gy dit loochenen, Mynheer?
De jongeling voelde al zyn bloed naer het hoofd stygen, en zyn hart klopte als wilde het zyne borst verbryzelen. Deze staet van bedwelming duerde zoo eenige oogenblikken en toen de ontroering een weinig over was, hervatte hy weder moed, en hy antwoordde in de volheid zyns harten:
- Ik heb u de waerheid beloofd, Mynheer, en ik zal myn woord gestand doen. Ik bemin uwe dochter uit al de krachten myner ziel, en met myn leven zou ik haer geluk willen betalen.
- Bekreun u niet over haer geluk, daervoor zal ik zorgen, Mynheer.
Lodewyk gewaerdigde zich niet deze schampere tusschenrede te beantwoorden, en met steeds vaste en vastere stem ging hy in zyne uitleggingen voort:
- Gy beschuldigt my, Mynheer, aenspraek op Klara's liefde te durven maken, en ik kan nergens in myne betrekkingen met uwe dochter de minste oorzaek vinden die uwe beschuldiging eenigzins kunne wettigen. - Daerby ken ik te wel de magt der vooroordeelen om te durven hopen, ooit den innigsten, den geliefdsten wensch myns levens verwezenlykt te zien. Door myne geboorte tot de nederigheid en de minachting gedoemd, streef ik naer geen ander geluk, dan den vrede des harten, en ik
| |
| |
bejaeg geene andere overwinning dan de demping myner eigene driften.
Indien ik er tot nu toe niet geheel in geslaegd ben, in my den inwendigen mensch te dooden, o ik smeek u, verwyt my myne zwakheid niet, want het is eene schrikkelyke zaek met zyne eigene handen in zyn lillend hart te wroeten, om er de laetste zaden van geluk uit te rukken en te verdelgen.
En dit is myn leven sedert drie jaren, indien deze aenhoudende worsteling leven heeten mag; daerom, Mynheer, haet noch veracht my, want ik torsch eenen schroomelyken last, en de hand des noodlots weegt loodzwaer op mynen schedel.
Lodewyk boog het hoofd en zweeg.
Het is een verheven schouwspel de menschelykheid slaegs te zien met haren goddelyken oorsprong, en al de verschillige worstelingen van dezen reuzenstryd te kunnen gadeslaen en begrypen; ook werd Van Stralen gedurende deze redevoering door hem, tot op dit oogenblik onbekende aendoeningen, getroffen en zyn toorn versmolt als sneeuw onder den gloed, die Lodewyk's brandende borst verteerde.
Hy, die nooit zyne zedelyke magt had beproefd dan om anderen te verdrukken, stond sprakeloos over zooveel zielskracht.
Na eene korte poos, gedurende welke hy als in den grond geworteld staen bleef, reikte hy Lodewyk de hand en diep geroerd sprak hy:
- Gy zyt een regtschapen jongeling. Ik dank u over uwe openhartigheid en ben ten volle met uwe verklaringen te vrede. Tot nu toe kende ik u niet zoo als ik u thans ken, en ik verzeker u,
| |
| |
dat ik aen uw lyden innig deel neem; maer ik heb andere inzichten met Klara en heb reeds hare hand versproken.
Voor hare rust, voor de myne en voor de uwe, raed ik u thans aen, uwe bezoeken eenen tyd lang op te schorten; ik zal echter zoo als voorgaendelyk over uwe toekomst waken en, om u eenen nieuwen blyk myner vriendschap te geven, verzoek ik u deze geringe som als een geschenk aen te nemen.
Hy nam uit zyn zakboek eene vry aenzienelyke banknoot en reikte ze aen Lodewyk over; doch deze zyn gezicht afkeerende, gaf een teeken dat hy de zelve niet aenvaerden wilde. De diepvernederde wilde spreken, maer zyne gekwetste fierheid neep hem de keel toe.
- Jongeling, gy zyt trotsch, zegde Van Stralen op eenen spytigen toon.
- Neen, Mynheer, dat ben ik nu niet meer, gy hebt door uwe verwytingen de laetste spooren myner trotsheid verdelgd, maer de wonden myner ziel zyn met geen geld te heelen, en ik laet my de vervulling myner pligten met geen goud betalen. Vaerwel, Mynheer, tot in betere tyden!
Lodewyk was uit de kamer verdwenen, eer de verbystering, waerin zyne laetste woorden de zinnen zyns pleegvaders gebragt hadden, hem toelieten er een gevoeglyk antwoord op te geven.
Van Stralen hoorde het gerucht zyner voetstappen op de marmeren vloeren allengs verdooven, en toen het teenenmale had opgehouden, zegde hy halfluid tegen zich zelven:
- Al weer een hinderpael uit den weg geruimd! Die dweepzuchtige jonge gekken zyn inderdaed gevaerlyker, dan ik het
| |
| |
dacht, en ik heb wel gedaen aen dezen myn huis te ontzeggen.
Een uer later verliet Lodewyk het kasteel zonder den moed gehad te hebben, zyner pleegmoeder en Klara vaerwel te zeggen; hy vertrok naer de stad, niets anders medenemende, dan eene verwelkte roos, eenen scherpen doorn te meer in zyne ziel en eenen drukkenden last van vernedering te meer op zyne verkneusde schouderen.
|
|
Auteursrechtvrij