Geld of liefde

[p. 55]

VII.

Doen begost de oude Man (syn misnoegen verbergende) te glimlachen; ende te segghen (O myn kint), ick en wil u niet benyden ofte misgunnen 't gene dat ghy begeert: ten is niet dan uyt medelyden dat ick u soeck op te houden.
Don Francisco de Quevedo. (Seven wonderlycke Gesichten.)

Er heerschte buitengewoone drukte in de keuken op het kasteel, twee meiden en drie knechten, waer onder onze vriend Stien Wevers, waren gestadig bezig met het bereiden van allerhande keurige spyzen. De oude Anne-Mie had zich als meester kokesse aengesteld en Jan de koetsier was door Mevrouw met den dienst des wynkelders belast, tot grooten spyte van Stien, die, in het belang van Jans oude styve beenen, voorgesteld had, dezen moeijelyken post te voorzien; doch, daer gelyk het spreekwoord zegt, aengeboden dienst dikwyls versmaed wordt, werd Stiens aenbod, hoe vriendelyk en hoe belangeloos ook, in den wind ge-

[p. 56]

slagen, en Jan in zyne bediening van keldermeester behouden; Stien moest zich dus in die van telloorwasscher, aerdappelschiller en houtkliever schikken.

Dat hy er groot verdriet in vond, is juist wel niet waer, doch hy had te wel het besef zyner talenten om niet onder deze gedwongene onderhoorigheid te lyden; hy bevond zich dns in den nypenden toestand van het onbegrepene genie, en men zal gereedelyk toestemmen, dat deze miskenning alles behalve aengenaem is.

- Pas op Stien, zegde de oude Anne-Mie, die Jan met eene welgevulde mand den keldertrap opklimmen zag, en die, niet alle dagen zoo veel volks onder haer gebied hebbende, nog al gaern van haer tydelyk gezag misbruik maekte, - Pas op, jongen, en steek een handeken toe, anders zullen Jan en zyne mand wel een weinig sneller dan zy boven gekomen zyn, naer beneden terug keeren.

- Daer is geen gevaer voor, vrouw mensche, antwoordde Jan, pas gy zelve maer op, anders zullen uw vleesch en uwe groensels wel aenbranden.

Dit gezegd hebbende, was hy tot boven op den trap geraekt, en hy zettede zich brommend en blazend op de mand.

- Ja, Anne-Mie, ging hy voort, toen zyne gekwetste eigenliefde weder op hare plooijen gekomen was, gy meent zeker, dat Jan begint te sukkelen omdat hy zeventig jaer oud is; maer het is zoo niet. Ik ben nog zoo flinks te been en zoo kloek op de borst, als de beste die er zyn, en ware het niet, dat het gebyt zoo niet meer meê en wil, als toen ik nog maer vier kruiskens achter mynen

[p. 57]

rug had, ik zou, by myne ziel gelooven, dat ik nu in myne tweede jongheid kom.

- Hoort hem daer eens stoffen, zegde Anne-Mie lachend, zou men niet zweren, hy gaet het eene jongheid te kwaed doen.

- Het is toch altyd zeker, zegde Stien, dat er weinig menschen van Jan's ouderdom gevonden worden, die nog zoo wel te beene zyn en zich nog zoo regt houden als eene keersse.

- Dat is waer, zegde thans een kort, dikgehalsd en kleingeoogd ventjen dat bezig was met wortelen te schrapen, en dat men Pierken den hersenpikker noemde, uit hoofde zyner welbekende spot- en tergingszucht, dat is waer, Jan is kloek en gezond, maer gy hebt nog de voornaemste zyner geede hoedanigheden vergeten.

- Te weten, Pierken? vroeg Stien.

- Ah jongen! dat is zyne goede maeg en zyn eetlust. Ik heb Jan altyd goed in de telloor zien werken, en de tafel eer aen doen, en dat is zoo veel voor de gezondheid.

- Daer zyt gy 't mis, Pierken, zegde Jan, zeker is eene goede maeg een groot geschenk van God, en ik danke den Heere, ik heb daer nooit over te klagen gehad; maer, zoo genomen, gy hebt eene maeg zoo als gy ze wenschen zoudt; als gy u niet in acht neemt, niet regelmatig uwen nooddruft neemt, of u aen slempery en overdaed of aen genever of allen anderen helschen drank overgeeft, dan is de maeg al gauw verknoeid. Ik heb altyd wel gegeten maer nooit te veel, en alzoo ben ik al stillekens een oud man geworden, en het blyft nog te zien, mannekens, hoe verre gy het zult brengen, al hebt gy het air van met my te

[p. 58]

lachen... Ja, kyk maer Stien, voer hy voort, als gy zoo voortgaet, jongen, met genever te drinken, zulde gy geenen ouden top scheeren, en ik zal misschien nog met uwe beenen noten kunnen klippelen. Daerom mydt den drank want hy is een langzaem vergift.

- Ik heb het hem ook al gezeid, onderbrak Anne-Mie, maer die jongheden! Kykt, en spreekt er my niet van, dat en peinst op niets, en zy gaen maer altyd hunnen gang tot aleer het te laet is.

- Zoo zoo, Stien! gaet het er zoo grof naer toe? vroeg Pierken de hersenpikker, hoeveel glazekens drinkt gy wel daegs dan, vriend?

- Een half dozyn zonder die, welke men niet en ziet, antwoordde lange Trees, die geen goed oog op Stien had omdat hy, volgens de chronyk van het dorp, weinig geneigd scheen haer zyne hulde aen te bieden.

Gedurende deze woordenwisseling, was Stien gelyk men wel denken kan, geenzins op zyn gemak, hy draeide en keerde als om ergens een ontsluipmiddel te vinden, maer er viel aen geene ontsnapping te denken; Pierke stond voor de eene deur en lange Trees voor de andere.

Er bleef hem dus niets over, dan moedig de spotbui te trotseren, doch daertoe was hy de man niet, want, gelyk byna al de liefhebbers van geestryke dranken, was hy zeer teêrgevoelig en ten uiterste krysschensgeneigd. Het water klom dus hoog, tot Pierkens groot genoegen, die zich reeds de handen wreef in der hoop van een drollig krysscherytjen te zien.

- Ja, zegde Stien, gy hebt gylie allen goed praten; een mensch

[p. 59]

moet wat doen om zyn verdriet te vergeten, en ik zeg voor myne reden, dat het beter is zyn sagryn in te drinken, dan het op te kroppen.

- Ja, in pompwater of anderen natuerlyken drank, zei Jan, maer in genever niet. Hoor Stien, en gy allegader luistert ook, ik ga u eens myne historie vertellen, en gy zult hooren en zien, dat de genever het beste middel niet is om zyn verdriet af te spoelen.

Ieder, die voor het oogenblik een weinig verpoozing had, schaerde zich met het werktuig van zyn ambt en zyne waerdigheid om den ouderling, en Jan begon:

- Toen ik zoo omtrent zeventien of achttien jaer was, was ik een zoo onnoozel schaep als gy, Stien.

Myne moeder zaliger, die ten dien tyde weduwe was, had zoo een nog al schoon stuiverken door haren dagelykschen arbeid byeen geschardt; ik was eenig kind, en voor hetgene de schoonigheid⁽¹⁾ betreft, ik mogt nog al met myne soorte gaen.

(1) In Vlaenderen vormt het volk zelfstandige naemwoorden van byvoegelyke naemwoorden met achtervoeging van igheid of heid.
Het eerste geschiedt wanneer het zelfstandige naemwoord in eenen algemeenen of onbepaelden zin moet genomen worden.
Het tweede wanneer het tegendeel plaets heeft; zoo zegt men in de omstreken van Deynze:
De groenigheid van het veld,
De blauwigheid van het water,
De schoonigheid der vrouwen,
Ondanks zyne groenheid (groene kleur) is deze appel ryp.
De blauwheid harer oogen verried haren germaenschen oorsprong.
De schoonheid dezer vrouw trok aller harten tot haer.
In de geschrevene tael echter komt dit verschil niet voor; ons dunkens is het zelve eene schoonheid die niet te misachten is voor de schoonigheid onzer spraek.

[p. 60]

- Gy zyt, gy, nog niet leelyk Jan, onderbrak Pierken.

- Zwyg, melkbaerd, zei Jan, of ik en vertelle niet meer.

Anne-Mie gaf met haren vetten schuimspaen eenen duchtigen klap op Pierkens bolle kaken, en Jan hernam:

- 'T en is maer, dat ik wille zeggen, dat ik in dien tyd nog al een goed houwelyk zou hebben kunnen doen...

- Dat zou misschien nog wel kunnen pakken, is 't niet waer Anne-Mie? mompelde het onverbeterlyke Pierken.

Allen, Anne-Mie uitgenomen, borsten in een luidruchtig gelach uit, en de verbolgene keukenmeid, eenen bezem ontwarende, wapende er zich mede, om alle verdere onderbrekingen op staenden voet en zonder genade, gewelddadig te bestraffen.

Jan vervolgde:

- Maer daer woonde nevens ons eene oude groenselvrouw in de wandeling onder den naem van Ciesca-Trine Paling's bekend. Dit was eigentlyk heur naem niet, zy hiet Francisca Vandenperre, weduwe Debie; maer hare moeder, Katrien genoemd, was de dochter eens zekeren Antonius Jakobs, die in den tyd schout geweest was by den hoogbailluw van Deynze. Deze Antonius Jakobs gestorven zynde, hertrouwde zyne weduwe met eenen visscher, wiens naem my ontvlogen is, en daer deze man gemeenlyk met palingen de stad doorliep, wierden hy, en zyne vrouw, en de voorkinderen zyner vrouw, paling genoemd, en deze naem is tot nu toe in de wandeling, aen de afstammelingen van Antonius Jakobs gebleven.

Nu tot daer; ik wilde u slechts doen verstaen, dat die vrouwe

[p. 61]

van eene zeer treffelyke familie was, die, door den loop van de wereld tol verval geraekt, langen tyd in armoede en ellende verkeerd had. De oude Cieska had, naer den dood haers zoons en zyner vrouw, hunne eenige dochter opgekweekt. Mietjen, zoo hiet deze dochter, was een meisken van myne jaren, zeer godvruchtig en uitermaten verstandig. Gelyk het onder geburen nog al dikwyls gaet, waren onze twee huishoudens om zoo te zeggen maer één. Ik zat koud en lauw in den groenselwinkel, en Mietjen zoo wel als hare grootmoeder, kwamen ook al somwylen eens by ons koffy drinken. Gy begrypt wel, dat het niet lang duerde, of ik zag Mietjen geern, en ik wierd welhaest gewaer dat, van haren kant, Mietjen my ook wel lyden kon. Om 't kort te maken, toen dat spelken zoo twee jaren geduerd had, trouwden wy.

Ik zal noch kan u niet zeggen, hoe gelukkig wy beiden waren. Onze zaekskens gingen goed, en ik zou met geenen koning hebben willen van lot veranderen.

Myne vrouw was niet alleen een beeld van schoonheid, zy was daerby nog braef en deugdzaem, oppassend en werkzaem, en het scheen dat al het geluk van geheel de wereld voor my alleen geschapen was.

Hier nam Jan eenen snuif, en wreef zich de oogen als of er tabak ingevlogen ware.

- Een jaer naerdien, lag zy op het kerkhof, en van al myn vervlogen geluk bleef er my niets over dan het kind, dat zyne moeder in het graf had geleid.

- Die duivelsche snuif pikt 'nen mensch in zyne oogen, dat het zeer doet. - Na deze tusschenrede vervolgde hy:

[p. 62]

- Die slag was zoo hard voor my, dat ik er byna zinneloos van wierd; ik gevoelde, dat ik een verloren man was, en zoo als Stien nu doet, zocht ik troost, niet in den genever maer in den uitzet. Ik schonk en dronk zonder ophouden, maer het was al verloren, er bleef daer toch altyd iets aen myn herte knagen, en eindelyk wierd ik ziek.

Zes maenden lang, lag ik ylhoofdig in het hospitael, en, toen ik eindelyk genezen was, vernam ik in eens, dat myn kind was gestorven, en dat myn klein vermogen nauwelyks toereikend geweest was, om de kosten myner ziekte te dekken.

Doch ik had den dood van te naby gezien, om in slempery myn leven te slyten. Ik wapende my met moed, zocht eenen dienst, en had het geluk by den vader van Mevrouw als koetsier te worden aenveerd.

Anne-Mie, die den ouden heer ook heeft gekend, weet hoe braef hy was; hy kende myne ongelukken en, my eerder als eenen broeder dan als eenen knecht aenziende, vond hy troost voor myne droefheid en balsem voor de wonden van myn hert.

Het geduld, de gelatenheid en het betrouwen op God, zegde hy dikwils, zyn de beste hulpmiddelen tegen de kwalen der ziel.

Ik luisterde naer zyne redenen, volgde zyne vermaningen, en ben hem de rust en den vrede myns levens verschuldigd.

Toen Jan geëindigd had, liepen heete tranen langs de wangen van Stien, doch Pierken scheen het niet te zien, en Anne-Mie zocht wel vyf minuten lang naer eene muskatennoot die niet gevallen was.

[p. 63]

De blikken des ouderlings waren ten hemel gerigt, en zoo als hy daer zat, met gevouwen handen en vochtigen oogen, was hy de volmaekte beeldtenis des braven, die aen het einde zyner loopbaen gekomen, even als de zwaerbeladene slave, op het laetste der baen eene poos zynen last neêrlegt, eenen blik terugwerpt op de roozen en de doornen des doorloopenen pads en, met eenen traen vol hoop en liefde, het Jerusalem der rust, den dood des Christenen, begroet.

Allen werden uit de spanning getrokken, waerin dit verhael hen gebragt had, door de binnenkomst van Lodewyk, die Jan wenkende, met hem tot aen het hek des voorhofs ging, en, na aldaer lang met den gryzaerd te hebben gesproken, hem de hand reikte en snel verdween.

Als Jan wederom in de keuken gekomen was, vroegen hem vier verschillige stemmen wat dit beteekende en hy antwoordde:

- Mynheer Lodewyk zult gy naer alle waerschynelykheid nooit meer wederzien; hy heeft my gelast u allen te bedanken voor de genegenheid, die gy hem altyd hebt betoond.

Meer vermogt de goede Jan niet te zeggen, en als men zich herinnert, dat hy het was, die veertien jaren vroeger, den armen jongeling uit zyn sneeuwgraf op den grooten weg had geholpen, zal men ligt 's mans aendoening en zyn verdriet kunnen begrypen.

De andere dienstboden waren niet minder door dit onverwachte nieuws geroerd, want Lodewyk's goede en minzame aerd had hem by allen bemind gemaekt, en Stien liet zich in de bitterheid zyns harten de volgende woorden ontvallen:

[p. 64]

- Ik durf myn hoofd verwedden dat die vreemde sprinkhaen van B......, hier mede bedoelde hy Arthur, de schuld hiervan is; indien ik het zeker wist, en hem eens tusschen vier oogen tegen kwam, zou ik het hem duer doen betalen.

Meer uitleggingen en veronderstellingen zouden gevolgd zyn, maer, daer Mevrouw zich in het verschiet vertoonde, stonden alle tongen stil, en alle handen vielen aen het werk.