Algemeen letterkundig lexicon

affect

Etym: Lat. affectus = gemoedsaandoening.

Met de term affect wordt een lichamelijke of belichaamde ervaring (zie belichaming) aangeduid. De exacte invulling en hantering van de term verschilt echter per wetenschappelijke discipline. De psycholoog Silvan Tomkins, die wordt gezien als de grondlegger van de affecttheorie, gebruikt het begrip affect om te verwijzen naar een biologische respons die aangeboren is. Affect is dan een lichamelijke gesteldheid, een emotionele intensiteit. Niettemin wordt in de toepassing van het begrip vaak gedoeld op processen van overdracht: een verandering teweegbrengen, een emotionele reactie oproepen. Affecten zijn dan een gevolg van hun circulatie; ze komen voor op kruispunten tussen mensen en cultureel bepaalde omgevingen: ‘affect flows and circulates between people, effectively mediating between our shared biological dispositions and culturally shaped meanings’ (Papenburg 2017, 19).

Sociaal theoretici als Brian Massumi en Fredric Jameson maken een formeel onderscheid tussen emotie en affect. Affect is dan een lichamelijke gewaarwording die nog aan taal en bewustzijn voorafgaat, ofwel pre-subjectief is. Emotie is de verwerking daarvan: het ervaren, herkennen en duiden van de gewaarwording. In literatuurwetenschappelijk onderzoek wordt dit onderscheid wel in verband gebracht met taligheid en narrativiteit. De sociaal-cultureel gelabelde, en dus herkenbare, emoties impliceren vaak een verhalende vorm. Een emotie als woede bijv., heeft een duidelijk object (een bepaalde gebeurtenis of handeling die de woede uitlokt) en impliceert een temporeel verloop: de betreffende gebeurtenis of handeling en de reactie daarop. Affect onttrekt zich daarentegen aan talige en narratieve representatie. Het kent geen temporeel verloop, maar is eerder te omschrijven als een ‘eeuwige staat van “worden”’ (Bladow en Ladino 2018, 5). Een lezer kan een affectieve reactie ervaren op een literaire tekst, wanneer een tekstpassage bijvoorbeeld walging oproept. Ook kan het circuleren of resoneren van affect in een literaire tekst worden verbeeld. In de roman Happiness (2019) van de Britse auteur Amminata Forna bijvoorbeeld, komen enkele personages eerst letterlijk met elkaar in botsing, voordat hun levens emotioneel met elkaar verweven raken.

Lit: S. Tomkins, Affect imagery consciousness: The positive affects (1962) • H. Demeyer, ‘“Tussen drang en belemmering”: lichamelijkheid in de prozavernieuwing 1960-1975’ in Vooys 32 (2014), p. 34-47 • H. Demeyer, Tussen drang en belemmering. Het lichaam In de Nederlandstalige prozavernieuwing van de jaren zestig (2015) • P. Vermeulen, ‘Posthuman affect’ in European journal of English studies 18 (2014), p. 121-134 • B. Papenburg, ‘Affect’ in M. Bunz & B. Kaiser (red.), Symptoms of the planetary condition: A critical vocabulary (2017), p. 19-24 • K. Bladow & J. Ladino (red.), Affective ecocriticism: Emotion, embodiment, environment (2018) • A. Houen (red.), Affect and literature (2020).

afdruk zie kopie

affective fallacy