Algemeen letterkundig lexicon

chiffre

Etym: Fr. code, geheimschrift.

Geheimschrift waarbij iedere letter of elk letterteken volgens een bepaald systeem (code) door een ander teken vervangen wordt. In de literatuur is het een term voor een vorm van beeldspraak waarbij het beeld en het verbeelde niet berusten op een rechtstreekse analogie tussen beide, maar waarin het beeld veeleer als een symbool functioneert en daardoor iets raadselachtigs krijgt. Het gaat daarbij om woorden of woordverbindingen met een verbeeldende rol, maar die geen vanzelfsprekende inhoud hebben en hun betekenis ontlenen aan een meerduidig systeem (code) van tekens en associaties die door de dichter bepaald zijn. Dit particuliere symbool is veelal aan te treffen bij symbolistische en surrealistische dichters zoals Mallarmé, Valéry en Celan. In Nederland maakte Faverey gebruik van het chiffre.
Goede voorbeelden ervan zijn te vinden bij Paul Celan die rook uit de schoorstenen van een concentratiekamp beschrijft als ‘zwarte melk’ of Georg Trakl die in het gedicht ‘Im Dorf’ (1913) spreekt van ‘zwarte sneeuw’.

Lit: E. March, ‘Die lyrische Chiffre. Ein Beitrag zur Poetik des modernen Gedichts’ in Sprachkunst 1 (1970) 3, p. 207-240 • W. Bronzwaer, Lessen in lyriek (1993), p. 185, 189-190 • J. Peignot, Typoésie (1993).

chicklit

chirograaf