Algemeen letterkundig lexicon

pantomime

Etym: Gr. panta-mimeisthai = alles nabootsen.

Volgens sommigen zou pantomime ontstaan zijn uit het feit dat de dichter en voordrager Livius Andronicus (284 v. Chr. – 207 v. Chr.) als acteur zijn stem kwijt was en de tekst liet uitspreken door een ander, terwijl hijzelf daarbij optrad met masker en gebarentaal. Later werd deze wijze van optreden uitgewerkt tot een dramatische voorstelling waarbij de spelers hun rol door beweging van gelaat en lichaam over het voetlicht brengen. In de 16^de en 17^de eeuw werd pantomime onderdeel van de commedia dell'arte.

In de 17^de eeuw waren pantomimen ook vaak balletten, uitgevoerd door gemaskerde personages. Soms werden ze gebruikt als basis voor het zangspel. In de 20^ste eeuw vormen pantomimes vaak onderdeel van het ballet, de stomme film, de revue-1 en TV-series (bijv. bij Charley Chaplin, Buziau en Rowan Atkinson).

Grote bekendheid kregen de Franse pantomimespelers Étienne Decroux (1898-1991) en Marcel Marceau (1923-2007). Marceau’s clowneske figuur Bip (genoemd naar Pip uit Dickens roman Great expectations) bracht hem internationale bekendheid. Ook de Zwitserse groep pantomimespelers Mummenschanz genoot wereldwijde bekendheid. In België was Marcel Hoste (1912-1977) een bekende mimespeler en in Nederland Rob van Reyn (1929). Die laatste richtte in 1972 het Pantomime Theater in Amsterdam op, waar ook hij voorstellingen gaf op basis van teksten van Dickens en o.m. Don Quichote als pantomimetheater bracht.

De term pantomime wordt wel beschouwd als synoniem van mime, maar mime wordt ook wel beschouwd als alleen maar een kluchtig gebarenspel. In de moderne Franse mime (uit de school van Decroux) wordt onderscheid gemaakt tussen pantomime als nabootsing, tegenover mime als zelfstandige kunstvorm.

Jean en Brigitte Soubeyran als pantomimespelers in de jaren '50. [bron: Wikipedia], door Ronald - Inge Worringen, Cologne, CC BY-SA 1.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1479357].

Lit: I. Austen [e.a.], Mime in Holland (1992) • D. Pickering, Encyclopaedia of pantomime (1993) • A. de Haas & F. Vogels, Mime handbook (1994) • J. O’Brien, Harlequin Britain: pantomime and entertainment (2004) • M. Taylor, British pantomime performance (2007) • E. Hall & R. Wyler, New directions in ancient pantomime (2008).

pantoen zie pantoum

pantoum