Algemeen letterkundig lexicon

forma formans

Etym: Lat. zich vormende vorm.

Term uit de creatieve analyse voor een moment binnen een proces van lineair lezen met een bepaald verwachtingspatroon als gevolg. In de termen van Hellinga en Van der Merwe Scholtz houdt dit principe in ‘dat die steeds gegewene tekens opnuut die volgende aanbod bepaal’ (a.w., p. 43). Zo kan de lezer, gekomen aan het eind van de tweede regel van ‘Het regende in de stad’ (H. Gorter, Verzamelde lyriek tot 1905, ed. Endt, 1977, p. 130), luidend ‘toen kwam er wat’, verschillende kanten op. Hij kan het bijv. lezen als afgesloten en interpreteren ‘toen kwam er iets’. Wanneer men echter doorgaat naar vs. 3 (‘muziek van straatmuzikanten’) ontstaat de leesmogelijkheid van ‘wat muziek’ in de betekenis ‘een beetje, enige muziek’. Terugkijkend op vs. 1 en 2 - dan is dit tekstdeel forma formata geworden - heeft de lezer andere interpretatiemogelijkheden en -grenzen dan toen hij zich in de forma formans van de verzen 1 en 2 bevond.

Lit: W.G. Hellinga & H. van der Merwe Scholtz, Kreatiewe analise van taalgebruik (1955), p. 43.

foregrounding

forma formata