sjibbolet

Etym: Hebreeuws: korenaar.

Herkenningswoord of wachtwoord dat veilige doorgang verschaft. De uitdrukking is ontleend aan het Oude Testament en verwijst naar de strijd tussen de Efraïmieten en de Gileadieten. Om de Jordaan te kunnen oversteken, dienden de Efraïmieten bij de veerpont het woord sjibbolet (korenaar) uit te spreken; ze zeiden echter sibbolet en werden als vijand herkend en gedood. Dezelfde techniek om vermomde vijanden te onderscheiden zou zijn toegepast ten tijde van de Guldensporenslag door de Clauwaerts, die de Franstalige Leliaerts te pakken kregen met het wachtwoord ‘Schild ende vriend’.

In de literatuur wordt de term sjibbolet op verschillende manieren aangewend. Enerzijds verwijst hij naar hermetische poëzie die slechts voor een beperkte groep van gelijkgestemden geschikt is (hermetisme). Anderzijds verwijst hij ook naar een typisch, uniek element dat dominant in het werk van een auteur aanwezig is en dat hem ook van alle andere auteurs onderscheidt. In een sacrale literatuuropvatting verwijst sjibbolet ook naar de onuitspreekbaarheid van het Woord, of naar de onvindbare sleutel die het ontoegankelijke werk kan helpen ontcijferen.

Lit: C.A. Zaalberg, 'Een boeketje sjibbolets' in Idem, Taaltrouw: nieuwe en oude glottalogische overwegingen (1975), p. 87-92 • J. Derrida, Schibboleth. Pour Paul Celan (1986; Ned. vert.1992) • C. van Bree, 'Kan onze spraak ons verraden? Aan sjibbolets valt niet te ontkomen' in Idem, Het Nederlands in gevaar? (2014), p. 92-110.