Algemeen letterkundig lexicon

Bargoens

Etym: Fr. baragouin = onbegrijpelijke taal; mogelijk afkomstig van ‘Bara! Gwin!’ voor brood en wijn of van een verbastering van 'Bourgondisch'.

Het woord wordt gewoonlijk gebruikt als aanduiding van vreemde, onbegrijpelijke taal, geheimtaal of argot uit de onderwereld of van de straat. Bargoens is onderdeel van de volkstaal, maar waar de grens tussen Bargoens en volkstaal ligt, is niet precies te zeggen. Een deel ervan vindt ongetwijfeld zijn oorsprong in de geheimtaal van de onderwereld, de zgn. dieventaal. Dat geldt met name voor aanduidingen van het geld (‘heitje’, ‘joetje’, ‘geeltje’) of de dienaren van de wet (‘glimmerik’ voor een agent in uniform). Andere Bargoense woorden stammen uit het Jiddisch (‘jatten’ voor handen, ‘majem’ voor water). Ook seksualiteit wordt vaak verwoord in de geheimtaal van het Bargoens: ‘fietsen’, ‘fleppen’, ‘tokkelen’. Soms heeft het Bargoens zijn weg gevonden naar de beschaafde omgangstaal, zoals bijv. ‘gappen’, ‘dat zit gebeiteld’, ‘piek’. Andere Bargoense woorden of uitdrukkingen zijn daarentegen juist ontleend aan de algemene omgangstaal om er geheimtaal van te maken, waardoor ze heel gewoon klinken: ‘werken’ voor stelen, ‘huisbaas’ voor pooier, ‘uitgaan’ voor tippelen.

In zijn driedelig naslagwerk Bargoens. Vijf eeuwen geheimtaal van randgroepen in de Lage Landen (2020) neemt P. Van Hauwermeiren meer dan tienduizend Bargoense woorden op, met alle vorm- en betekenisvarianten, en geeft aan wat die woorden voor niet-ingewijden onverstaanbaar maakt.

In de literatuur wordt Bargoens vaak gebruikt om het realistische van de beschrijving of van het taalgebruik van de personages te versterken, zoals in veel door het naturalisme beïnvloede literatuur. Goede voorbeelden daarvan kan men aantreffen in Herman Heijermans Kamertjeszonde (1896). Ook in misdaadliteratuur wordt veel gebruik gemaakt van Bargoens vanwege het realiteitseffect.

Lit: E. Patridge, A dictionary of the underworld (1968³) • E. Endt, Een taal van horen zeggen (1969) • G. Sandry & M. Carrère, Dictionnaire de l’argot moderne (1978¹¹) • E. Sanders (red.), Boeventaal en Gabbertaal: twee Bargoense woordenboekjes uit de eerste helft van de 20^ste eeuw (1999) • E. Sanders & N. van der Sijs (red.), Boevenjargon (2002) • N. van der Sijs (red.), J.G.M. Moormann, De geheimtalen: het Bargoens standaardwerk, met een nieuw nagelaten deel (2002) • P. van Hauwermeiren, ‘De belangstelling voor het Bargoens’ in Taal en tongval 61 (2009) 2, p. 114-183 • E. Sanders (red.), Van achenebbisj tot zwijntje en 698 andere informele woorden: Van Dale Modern Bargoens woordenboek (2009) • P. van Hauwermeiren, Treuvelde gij Brigade: bargoens van Zele in literaire teksten (2009) • Chr. Effing & C. Leschber (red.), Geheimsprachen in Mittel- und Südosteuropa (2009) • E. Endt & L. Frerichs, Bargoens woordenboek (1972; 2011²⁰) • P. Van Hauwermeiren, Bargoens. Vijf eeuwen geheimtaal van randgroepen in de Lage Landen, 3 dln. (2020).

bardolatrie

barok