Algemeen letterkundig lexicon

Weltschmerz

Etym: Du. wereldsmart.

Droefgeestig pessimisme dat als (literaire) levenshouding vooral in de literatuur van de romantiek hoogtij vierde. Het is een fundamentele gemoedsstemming die gevoel en verbeelding beheerst. De auteur en/of zijn personages zijn ten prooi aan een lijden aan het hier en nu (‘le mal du siècle’), aan een melancholie zonder vastomschreven oorzaak of object, aan een ongeneeslijke onvrede met de wereld en het leven.

Auteurs die hieraan uiting gaven zijn Byron, De Musset en Heine. Bekende werken waarin Weltschmerz de toon aangeeft, zijn Die Leiden des jungen Werthers (1774) van Goethe, Julia (1783) van Feith en Atala (1801) en René (1802) van Chateaubriand.

In Nederland zijn verder de jonge Beets (in zijn ‘zwarte tijd’) en Paaltjens (veelal in de vorm van ironie) te noemen. Soms gaat Weltschmerz gepaard met een religieus geluksverlangen (Feith). Spleen is een latere variant van Weltschmerz die werd gecultiveerd door o.m. Ch. Baudelaire.

Zie ook hamletisme.

Lit: W. Warnach, Die Welt des Schmerzens [1952] • W. Martens, Bild und Motiv im Weltschmerz (1957) • E. Spinoy, 'Dekonstruktion und Weltschmerz: die paradoxe Prosa Paul van Ostaijens' in L. Misinne & L. Geeraedts (red.), Paul van Osatijen, die Avantgarde und Berlin (1998), p. 71-90 • J. van Loy, Weltschmerz voor dummies (2010).

welsprekendheid zie eloquentia

wending zie volta