Algemeen letterkundig lexicon

travestieverhaal

Etym: It. travestire = verkleden.

Travestie in enge zin slaat op een  verkleedpartij op het toneel of in een verhaal waarin een acteur een vrouwelijke rol of een actrice een mannelijke rol speelt. Het hieruit voortvloeiende spel van vergissingen komt heel vaak voor in kluchten en blijspelen, zoals bijv. in  Shakespeares As you like it (ca. 1599).

Een travestieverhaal of -roman is een avonturenverhaal (zie avonturenroman), waarin het verkledingsthema een overheersende rol speelt. Een travestieverhaal is gewoonlijk een (pseudo)biografisch of -autobiografisch verhaal waarin de avonturen van een als man verklede vrouw worden verteld. Dat het vrijwel steeds om verklede vrouwen gaat, is verklaarbaar uit de maatschappelijke omstandigheden van de 17^de en 18^de eeuw, de periode waaruit veel van deze verhalen stammen. De motivering kon gelegen zijn in het ontkomen aan een opgedrongen huwelijk, in het vinden van werk (vaak in het leger of op de vloot), in een vermomming om veilig te reizen en op die manier de maagdelijkheid te behouden of om lesbische relaties aan te knopen.

Een aantal travestieverhalen berust op waar gebeurde voorvallen, zoals De Bredasche heldinne van F.L. Kersteman (ed. Dekker e.a., 1988) over Maria van Antwerpen die onder de naam Jan van Ant in het leger ging. De processtukken - travestie was strafbaar! - zijn bewaard gebleven. Ook Het wonderlyk leven en de oorlogs-daden van de kloekmoedige land en zee heldin (1711) berust op historische feiten. Een vroeg voorbeeld van een verhaal waarin de travestie veel aandacht krijgt, is Wonderlicke avontuer van twee goelieven (1624, ed. Grootes e.a., 1984). Geïsoleerde late voorbeelden zijn Majoor Frans (1875) van A.L.G. Bosboom-Toussaint en Filip de Pillecyns Monsieur Hawarden (1934).

Lit: W. Kusters, ‘Over het aantrekken van een broek; travestie als literair motief’ in De Revisor 5 (1978) 5, p. 50-54; 6, p. 56-59 • R. Dekker & L. van de Pol, Daar was laatst een meisje loos. Nederlandse vrouwen als matrozen en soldaten: een historisch onderzoek (1981) • J. Stouten, Verlichting in de letteren (1984), p. 28-31 • H. Pleij, ‘Spectaculair kluchtwerk: de strijd om de broek als theater’ in H. van Dijk e.a. (red.), Spel en spektakel. Middeleeuws toneel in de Lage Landen (2001), p. 263-281 en 377-382.

travestie

treurlied zie elegie