Algemeen letterkundig lexicon

leesmuseum

Een leesmuseum of leeskabinet is een instelling in een grote stad waar men tegen betaling van een vaak vrij hoge contributie de gelegenheid heeft om boeken, tijdschriften en kranten te lezen. Een leesmuseum bood veel meer faciliteiten dan een leesgezelschap: een leeszaal met ruime openingstijden en een behoorlijke collectie van de nieuwste tijdschriften en brochures waaruit de lezer zelf een keuze kon maken. Er moesten voldoende draagkrachtige leden zijn om tot de oprichting en instandhouding van een leesmuseum te geraken, zodat alleen grote steden als Amsterdam, Rotterdam en Utrecht en provinciehoofdsteden als Haarlem, Arnhem, Groningen en Leeuwarden kortere of langere tijd over een dergelijke instelling beschikten.

De ledenvergadering besliste over de aanschaf of het afschaffen van tijdschriften; het bestuur ging over de boekenaankoop. Er waren statuten en huishoudelijke reglementen die tot in detail de besluitvorming, contributies en boetes voor het te laat terugbezorgen regelden. Er waren wel verschillen tussen de diverse leesmusea: wel of geen damesleden, wel of geen krantenabonnementen, wel of geen lezingen en wel of geen sociale activiteiten.

Het in 1859 opgerichte Rotterdamsch Leeskabinet bestaat nog steeds, tegenwoordig als onderdeel van de Universiteitsbibliotheek. Het Amsterdamse Leesmuseum bestond van 1800 tot 1932; de Vereniging Leesmuseum in Utrecht hield het vol van 1836 tot 1896. Hoezeer de leesmusea afhankelijk waren van een handelselite blijkt wel uit het feit dat een paar pogingen in Den Haag op niets uitliepen; daar was ook concurrentie van Sociëteit De Witte. Wel kwam er in Den Haag in 1894 een Damesleesmuseum dat nog steeds bestaat. In Leiden kwam het Leesmuseum – wellicht door concurrentie van het leesgezelschap Miscens Utile Dulci – niet echt tot bloei: het bestond slechts van 1852 tot 1876. De opkomst van de openbare bibliotheek in de eerste helft van de 20^ste eeuw betekende ook geduchte concurrentie voor de leesmusea.

Lit: L. Duyvendak, Het Haags Damesleesmuseum 1894-1994 (1994) • L. Duyvendak, ”Door lezen wijder horizont”; het Haags Damesleesmuseum (2003) • H. van der Laan, Het Groninger boekbedrijf (2005) • L. Duyvendak & P. Pesch (red.), Grenzeloos lezen; 150 jaar Rotterdamsch Leeskabinet (2009) • B. de Vries, Een stad vol lezers; leescultuur in Haarlem 1850-1920 (2011).

leeskring

leesportefeuille