Algemeen letterkundig lexicon

wastafel

Algemeen schrijfmateriaal voor het dagelijks schriftverkeer (brieven, rekeningen, schoolwerk e.d.) in de klassieke oudheid en de middeleeuwen. Wastafels, ook wel schrijftafels genoemd, waren meestal van hout, soms van ivoor. Het plankje was verdiept: de groef binnen de randen werd gevuld met was. In de zachte was werd geschreven met een stilus, een metalen stift die aan een uiteinde verbreed was om het geschrevene te kunnen wissen. Vaak bond men twee, drie of meer wastafels aan elkaar (respectievelijk diptychon, triptychon en polyptychon), zodat de tekst aan de binnenkant onaangetast bewaard en vervoerd kon worden. Het wastafeltje is de voorloper van de lei en werd vooral in de late middeleeuwen veelvuldig gebruikt in het onderwijs. In 1987 werden enkele schrijftafeltjes aangetroffen in de buurt van Reykjavik op IJsland. Daarop staat een gedeelte van een Middelnederlands Marialied met zangnotatie. Op sommige plaatsen in Europa bleef men tot in de 19^de eeuw wastafels gebruiken voor het rekeningverkeer.

In de late oudheid schreef men ook wel op houten en ivoren plankjes zonder was. De ivoren consulaire diptieken, die door een consul bij zijn ambtsaanvaarding werden weggegeven, waren in de middeleeuwen zeer geliefd als boekplat van luxe handschriften. Bij restauratie van dergelijke boekbanden worden op de achterzijde van de diptieken vaak schriftsporen aangetroffen.

De eerste strofe van een Middelnederlands Marialied op een wastafeltje (15^de eeuw). [bron: D. Hogenelst & F. van Oostrom, Handgeschreven wereld (1995), p. 53]

Lit: J. Stiennon, Paléographie du moyen age (1973; reprint 1982), p. 159 • B. Bischoff, Paläographie des römischen Altertums und des abendländischen Mittelalters (1986²; reprint 2009⁴), p. 26-28.

wapenkaart

wat-als-verhaal