gradatio

Etym: Lat. gradatio = trapsgewijze versterking < gradus = stap, traptrede.

Term uit de retorica voor een trapsgewijze voortschrijdende en naar een climax-1 of anticlimax toewerkende anadiplosis: op het herhaalde begrip wordt voortgeborduurd met een ander begrip, dat op zijn beurt herhaald wordt en zo verder (Gr. synoniem epiploce < epi-plokè = verbinding). Bijv. het bekende kinderliedje:

In Holland staat een huis
In dat huis daar woont een heer
En die heer die kiest een vrouw
enz.

Een ander voorbeeld is de volgende aan een Engels watermerk ontleende gradatio:

Lompen maken papier
Papier maakt geld
Geld maakt banken
Banken maken leningen
Leningen maken bedelaars
Bedelaars maken lompen!
(Chr. Schriks, Presse-papier. Spreuken, spreekwoorden, gezegden en aforismen over het verschijnsel papier, 1983, p. [13]).