Algemeen letterkundig lexicon

getijdenboek

Middeleeuws gebedenboek voor zowel leken als geestelijken, gebaseerd op de Romeinse dagindeling in perioden van drie uren: de getijden. Rond middernacht had men de metten, om drie uur de lauden, om zes uur de primen, om negen uur de tertsen, om twaalf uur de sexten, om drie uur 's middags de nonen, om zes uur na de middag de vespers en om negen uur 's avonds de completen. Het was de bedoeling dat op al deze uren werd gebeden. In tegenstelling tot het breviarium had het getijdenboek geen liturgische functie. Ze bevatten doorgaans een kalender, de evangelieperikopen, de getijden van Onze-Lieve-Vrouw, Passie en Heilige Geest, de boetepsalmen, de dodenvigilie, diverse litanieën en gebeden.

Aanvankelijk waren de getijdenboeken alleen in het Latijn beschikbaar. De oudste stammen uit de 11^de eeuw, maar al spoedig werden ze vertaald in de volkstaal; lekenbroeders, zusters en begijnen waren op deze vertaalde gebeden aangewezen, vanwege hun gebrekkige kennis van het Latijn. Het getijdenboek is één van de eerste privé-boeken van leken. Om ze in overeenstemming te brengen met de waardigheid van de bezitter werden ze vaak zeer kostbaar versierd (boekverluchting).

Het getijdenboek van Geert Grote wordt wel het meest gelezen Nederlandstalige boek in de middeleeuwen genoemd; van dit werk zijn meer dan 800 exemplaren bewaard gebleven. Heel bekend is het getijdenboek uit de collectie van de hertog van Berry: Très Riches Heures du duc de Berry, ca. 1416, geïllustreerd door de gebroeders van Limburg.

Mariagetijden: Maria met Christuskind. [bron: M. Hogenbirk & L. Kuitert (red.), Schriftgeheimen (2017), p. 249].

Lit: N. van Wijk, Het getijdenboek van Geert Grote, naar het Haagse handschrift 133 E 21 uitgegeven (1940) • G. Hoogewerff, Enkele verluchte getijdenboeken tussen 1375 en 1425 in de Nederlanden ontstaan (1963) • F. Gorissen, Das Stundenbuch der Katharina von Kleve. Analyse und Kommentar (1973) • Moderne Devotie. Figuren en Facetten. [Catalogus van de] Tentoonstelling ter herdenking van het sterfjaar van Geert Grote (1384-1984) (1984), p. 93-121 • F. Unterkircher, Das Stundenbuch des Mittelalters (1985) • G. Achten, Das christliche Gebetbuch im Mittelalter. Andachts- und Stundenbücher in Handschrift und Frühdruck (1987²) • R. Dücker & P. Roelofs, De gebroeders van Limburg: Nijmeegse meesters aan het Franse hof 1400-1416 (2005) • A.M.W. As-Vijvers, 'Middeleeuwse handschriften uit Groningse kloosters -Feldwerd' in M. Hogenbirk & L. Kuitert (red.), Schriftgeheimen (2017), p. 247-269].

geteld vers zie isosyllabisch vers

gettoliteratuur