Algemeen letterkundig lexicon

hoorspel

Dramatische en verhalende vorm die traditioneel door de radio wordt uitgezonden en die daarom ook wel radiospel of radiotoneel genoemd wordt. In de beginjaren, de jaren twintig, leunde het hoorspel nog zeer sterk op de traditie van het toneel, maar het kreeg steeds meer een autonoom karakter door toepassing van akoestische middelen ter vervanging van de visuele mogelijkheden van het toneel. Zo werden de mogelijkheden van de expressiviteit van de stem uitgetest en werden sfeerscheppende geluidseffecten toegepast, zoals muziek, achtergrondgeluiden en geluidsimitaties. Hoorspelen kenden ook tal van andere verspreidingsvormen dan de radio, zoals LP, cassette, cd en internet.

Veel auteurs hebben hoorspelen geschreven, al was het maar om den brode. Grote ophef veroorzaakte Orson Welles’ adaptatie van H.G. Wells’ The war of the worlds (1938) dat door een deel van de luisteraars als werkelijkheid werd ervaren. Bekend werden voorts de hoorspelen van F. Dürrenmatt, M. Frisch en Dylan Thomas’ Under Milk Wood (1954) in de vertaling van Hugo Claus onder de titel Onder het melkwoud (1961) met groot succes in Nederland uitgezonden. Populair was de hoorspelserie De familie Doorsnee (1954) van Annie M.G. Schmidt. Andere Nederlandstalige hoorspelschrijvers zijn L.P. Boon (Het geweerschot, 1951), Ivo Michiels (Samuel o Samuel, 1973), Dries Poppe (De trap, 1962), Atte Jongstra (Der Herr verlangt sein Hut, 1988) en Lucienne Stassaert (Brief in november, 1996).

Het tijdschrift (H)oordeel; maandblad voor de hoorspelliefhebber (1989-1999) was geheel aan het luisterspel gewijd. De Stichting ‘Van oor tot oor’ publiceerde een overzicht van hoorspelen als supplement op het Hoorspelmagazine (2000-2002).

Zie ook audioboek.

Lit: T. Rammelt, Het luisterspel bekeken (1941) • A. Poppe, Het luisterspel (1966²) • H. Scheffner, Theorie des Hörspiels (1978) • P. Lewis (red.), Radio drama (1981) • I. Bulte, Het Nederlandse hoorspel. Aspecten van de bepaling van een tekstsoort (1984) • J.J. van Herpen, Men hoort zijn voetstappen: een onderzoek naar de opkomst van het oorspronkelijke Nederlandse hoorspel in de jaren twintig  (1996) • W. Weber, Strukturtypen des Hörspiels – erläutert am Kinderhörspiel des öffentlich-rechtlichen Rundfunks seit 1970 (1997) • J. van Hattum, Louis Paul Boon: zeven luisterspelen en een opera (2000) • L. Bernaerts & S. Bluijs (red.) Luisterrijk der letteren. Hoorspel en literatuur in Nederland en Vlaanderen (2019).

hoorfout zie dicteerfout

horae