bestiarium

Etym: Lat. bestia = dier.

Middeleeuws boek over (wilde) beesten en fabeldieren, waarin niet zozeer een descriptieve zoölogische beschrijving gegeven wordt als wel een normatieve, theologisch-allegorische (zie allegorese) en moraalfilosofische verklaring van hun naam (‘nomen est omen’), aard en gedrag. De bestiaria gaan terug op de Physiologus, een pseudo-wetenschappelijke Griekse tekst, omstreeks 200 n.Chr. te Alexandrië geschreven en in de 5^de eeuw in het Latijn vertaald. Dit didactisch genre bereikte zijn hoogtepunt tussen de 12^de en de 14^de eeuw en werd ook in de volkstaal (vooral in het Frans) vertaald en bewerkt, zo o.m. in het Middelnederlands uit het Frans door Willem Utenhove, priester te Aardenburg, welk bestiarium echter verloren gegaan is. Van de Franse bewerking Bestiaire d'amour is een Oost-Middelnederlandse vertaling bewaard gebleven (ed. Holmberg, 1925). Jacob van Maerlants Der naturen bloeme (ca. 1272), een encyclopedisch werk over dieren, planten, vissen, vogels, edelstenen enz., vertoont trekken van een bestiarium, maar is dat strikt genomen niet: Maerlant geeft een wetenschappelijke beschrijving van dieren; in het bestiarium daarentegen is het dier een middel en geen doel. De inhoud van de middeleeuwse bestiaria moet een ruime verspreiding gekend hebben gelet op de absorptie ervan in de literatuur in de volkstaal, bijv. Van den vos Reynaerde (ed. Lulofs, 1983) en Sibilla (ed. Besamusca e.a., 1988). Ook in de moderne letterkunde vinden we het genre terug, zij het meestal met satirische bedoelingen. Bijv. G. van de Linde (De Schoolmeester), Natuurlijke historie voor de jeugd (1859), G. Apollinaire, Bestiaire (1911).

Lit: T.H. White, The book of beasts (1954) • J. Calvet & M. Cruppi, Le bestiaire de l'antiquité classique (1955) • Id., Le bestiaire dans la littérature française (1979) • F. Mc Culloch, Medieval Latin and French bestiaries (1962²) • W.B. Clark & M.T. McMunn, Beasts and birds of the Middle Ages: the bestiary and its legacy (1989) • Jacob van Maerlant, Het boek der natuur. Samenst. en vert. P. Burger (1989) • W.P. Gerritsen, ‘Waar is ‘Die beestearis’?’ in W.P. Gerritsen, A. van Gijsen & O.S.H. Lie (red.), Een school spierinkjes. Kleine opstellen over Middelnederlandse artes-literatuur (1991), p. 68-71 • G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, Bd 1 (1992), kol. 1513-1523 • Éléments pour un bestiaire du moyen âge, themanummer van Revue des langues modernes (1994) • C. Baker (red.), Le Bestiaire. Version longue attribuée à Pierre de Beauvais (2011).