Algemeen letterkundig lexicon

calembour

Etym: Onzekere oorsprong, maar wellicht verband met Fr. bourde (boerde)

Franse term die ook als leenwoord in het Nederlands gebruikt wordt als synoniem voor woordspeling. Sommigen beperken de toepassing ervan tot woordspelingen die louter op klankovereenkomst gebaseerd zijn, anderen gebruiken het woord in een algemene zin.

De calembour kan o.m. berusten op contaminatie van elementen van bestaande woorden, als in Huizinga’s ‘meer- en minderkoetkekoet’ uit zijn gedicht ‘De oerbosbrand’ in Olivier en Adriaan (z.j., p. 48). Huygens maakt gebruik van klankovereenkomst in zijn puntdicht ‘Dubbele Neel’:

Neel had haar vrijers en haar man,
gelijk dat menig vrouwtje kan.
De man zei: immers kind, wij zijn wel met elkander.
Och ja, zei ze, ik altijd; en meende met elk ander.
(Dichten op de knie, ed. W.G. Hellinga, 1956, p. 38)

Lit: P. Guiraud, Les jeux de mots (1976) • L. Duisit, Satire, parodie, calembour. Esquisse d’une théorie des modes dévalués (1978) • P. Claes, ‘Claus’ calembours’ in Claus-reading (1984), p. 49-63.

cahier

calendarium