Algemeen letterkundig lexicon

dissertatie

Etym: Lat.dissertatio = verhandeling < dis-sertare, frequentatief van dis-serere = naar alle richtingen aaneenschakelen, laten aansluiten (vgl. Ned. serie).

Een dissertatie of proefschrift is een academische verhandeling, gewoonlijk voorzien van een aantal stellingen, die na een openbare verdediging (de promotie) de auteur de doctorsgraad oplevert. Tot in de 19^de eeuw was het de gewoonte om op (uitgewerkte) stellingen te promoveren: de disputatio, die geruime tijd in beslag kon nemen en waarbij de verdediger van de stellingen geassisteerd werd door twee paranimfen om relevante literatuur uit de bibliotheek op te halen. De taak van de huidige paranimfen is louter ceremonieel.

In Nederland is het de gewoonte dat de dissertatie na goedkeuring door de promotor en de promotiecommissie gedrukt wordt alvorens de publieke promotie plaatsvindt. In België – en een aantal andere landen – daarentegen blijven veel proefschriften steken in de massa van de grijze literatuur doordat ze op slechts één of enkele universiteitsbibliotheken gedeponeerd worden; alleen bekroonde publicaties bereiken daar de drukpers. In de Duitstalige landen kent men naast en na het proefschrift nog een Habilitationsschrift, een soort tweede promotie die pas toegang kan verschaffen tot het professoraat.

De namen van de gepromoveerden worden bijgehouden in een album promotorum. Bibliografieën van proefschriften zijn de Catalogus van academische geschriften in Nederland en Nederlandsch Indië verschenen (1924-1946), Dutch theses (1975-1977), de Bibliografie van Nederlandse proefschriften (1980-1990) en voor België het Repertorium van de doctorale proefschriften (1973-1985). Op de UB Amsterdam bevindt zich het zgn. kaartsysteem-Van der Woude op disputaties, dissertaties en oraties van voor 1800.

Lit: A.O. Kouwenhoven (red.), Handboek bibliografie (1995³) • R. Murray Thomas & D.L. Brubaker, Thesis and dissertations: a guide to planning, research and writing (2000) • J.E. Mauch & N. Park, Guide to the succesful thesis and dissertation (2003).

disputatio

dissimulatio