Oranje en Alva's tyranniek bewind

[LIII]

Nadat de troepen, welke onder Lumey van der Marck Haarlem te hulp zouden komen, verslagen waren, stelde Oranje dadelijk een nieuwe poging in het werk om de stad te helpen. Hij verplaatste zijn hoofdkwartier naar Sassenheim, in de nabijheid van het Haarlemmermeer en slaagde er daar in een legertje van ongeveer twee duizend man bijeen te brengen. Het commando over deze troep, die voorzien was van zeven veldstukken en eenige wagens met krijgsbehoeften meevoerde, droeg hij op aan baron van Batenburg.

- God geve, dat deze zending beter moge slagen dan de vorige, zei hij tot Marnix toen de soldaten voor vertrek gereed stonden.

Meer dan de vorige maal moest hij beducht zijn voor de gevolgen van een mislukking dezer zending. Steeds moeilijker werd het de noodige sommen voor zijn onfortuinlijke krijgsondernemingen te bemachtigen. Hier en daar begon het volk, dat zich door succes gemakkelijk verblinden laat, maar dat hard en onredelijk is in zijn oordeel over degenen, die niet slagen, te morren en werd gezegd, dat Oranje niet gesneden was uit het hout, waaruit veldheeren en soldaten gemaakt worden. Beter

[p. 331]

dan zij, die meenden het recht tot oordeelen te hebben, wist hij hoe juist deze bewering was en zijn zelfkennis was groot genoeg om hem tegenover zichzelf te doen erkennen, dat hij tegen Alva en zijn legioenen niet opgewassen was. Maar afgezien van de vraag of er iemand op Nederlandsche zijde gevonden zou worden, die dit werk beter dan hij zou kunnen volbrengen, beletten zijn trots en staatsmansinzicht hem zich tegenover anderen bloot te geven. De aanvoerder en leider eener opstandige beweging, die het opperbevel over de troepen in anderen handen legde, beroofde zichzelf niet alleen van een groot deel van zijn macht, maar schaadde ook zijn aanzien bij het volk. Het zou een onvergeeflijke domheid van hem zijn, het vertrouwen, dat zijn volgelingen in hem stelden, aan het wankelen te brengen, door openlijk te erkennen, dat hij als krijgsman te kort schoot. Het was noodzakelijk de toestand te laten zooals deze was en door een juiste keuze zijner medewerkers en bevelhebbers - een taak, waarvoor hij zich ten volle berekend wist - het euvel zooveel mogelijk goed te maken. Onbillijk was het echter, dat men hem de schuld van Lumey's nederlaag gaf omdat hij, zoodra de troepen vertrokken waren, geen invloed meer op het verloop van de krijgsverrichtingen had kunnen uitoefenen. Maar billijkheid, recht en redelijkheid zijn geen maatstaven, waarmede de gunst en de haat der menigte gemeten kunnen worden. De regeerder, die daarop zijn verwachtingen bouwde, moest bedrogen uitkomen en vroeg of laat verbitterd tot de erkenning komen, dat hij zich vergist had. Eigen inzicht, vertrouwen en volharding waren de eenige bruikbare gidsen door dit oneindige gebied van tegenslagen en, moeilijkheden en ofschoon met de gezindheid der menigte rekening gehouden moest worden, mocht haar bijval of afkeuring er niet toe leiden, dat hij anders dan naar eigen overtuiging zou handelen.

Batenburg vertrok en hoewel de belegerden van zijn

[p. 332]

komst op de hoogte gesteld waren en alles nauwkeurig geregeld was, mislukte de onderneming. Misleid door een dichte mist, raakten de soldaten in de nabijheid der stad de weg bijster. De vuren, welke men op de wallen en de torens ontstoken had, werden door de naderenden niet gezien en vruchteloos poogde men hun door schoten en klokgelui de weg naar de stad te wijzen. Zij werden door de Spanjaarden overvallen en verslagen. Slechts zeer weinigen gelukte het Haarlem te bereiken, doch het overgroote deel van de kleine legermacht werd verstrooid terwijl de krijgsvoorraden verloren gingen. Een van Batenburg's onderbevelhebbers, Filips de Koning, werd gevangen genomen en onthoofd. De Spanjaarden wierpen zijn hoofd over de wallen, nadat zij een briefje in de mond gestoken hadden, waarop geschreven was, dat dit het hoofd was van kapitein Filips de Koning, die het ontzet van de goede stad beproefd had.

De soldaten van Haarlem besloten de spot der Spanjaarden op dezelfde wijze te beantwoorden en hen in wreedheid te overtreffen. Curey en van Brederode hadden gevangenen gemaakt en deze zouden thans de tol voor de streek van hun kameraden moeten betalen. Brederode was dadelijk voor het plan te vinden, maar voordat men Ripperda's toestemming ging vragen, wilde men de zaak ook eerst nog met Curey bespreken. Men wist dat de hopman thuis en in zijn bed te vinden was. Het was zijn gewoonte om na iedere strijd, waaraan hij deelgenomen had, in de veeren te kruipen, het vergoten bloed en de verloren menschenlevens te bejammeren en zichzelf te beloven om nooit weer de wapenen op te nemen. De vrienden kenden deze eigenaardigheid van den hopman en lachten er om. Morgen, als het berouw voorbij was, zou hij al zijn beloften vergeten zijn en opnieuw vooraan in de strijd staan. Curey was voor niemand te spreken. Dit werd geroepen uit een raam op de eerste verdieping en de huisdeur bleef gesloten. Men begaf zich thans met de

[p. 333]

Koning's hoofd naar Ripperda, zette het voor hem op de tafel neer en liet hem het briefje lezen. Nadat de bevelhebber van de inhoud kennis genomen had, keek hij even naar het bleeke, bebloede hoofd van den man, die hem te hulp had willen komen en gaf toen toestemming de elf Spaansche gevangenen ter dood te brengen.

- 't Is wel, zei hij. Betaal de heeren met dezelfde munt en begraaf dit hoofd.

Bij het intreden van de duisternis was de mist nog dichter geworden en krachtige stormvlagen deden de mannen, die zich naar de gevangenis begaven, huiveren. Het was half twaalf toen men de gevangenen, die men slapende aangetroffen had, naar de wallen bracht. Bij het schijnsel van walmende fakkels, welker vlammen bleek-geel in de mist hingen, werden de gevangenen opgehangen. Toen eindelijk de elfde man de strop om de hals gekregen had, in de mist omhoog getrokken en verdwenen was, trad stilte in en keken de soldaten elkander even aan. Aan het wraakverlangen was voldaan, maar nu moest de spot der Spanjaarden nog beantwoord worden. De lichamen werden van de galgen genomen en onthoofd, waarna de hoofden in een zeepton geworpen werden. Op het vat plakte men een papier met de mededeeling, dat tien dezer hoofden dienden ter betaling van de tiende penning en dat het elfde bestemd was als interest, opdat Alva zich niet over een slechte betaling zou hebben te beklagen. Toen de ton gesloten was belastten twee mannen zich met de gevaarlijke taak deze in de nabijheid van de vijandelijke verschansingen te brengen. Toen zij met de ton, waarin de hoofden over elkander rolden, in de mist verdwenen, keken de achterblijvenden hen lachend na en sloegen elkander op de schouder. Het was een kostelijke, een onbetaalbare grap.