Oranje en Alva's tyranniek bewind

[L]

Drank en dobbelsteenen, andere middelen ter afleiding en tot tijdverdrijf hadden de mannen niet, die genoodzaakt waren aan boord van hun ingevroren schepen te blijven. Een enkele maal, als hij goed geluimd was, speelde Maarten van 't Eynde wel eens een deuntje op zijn fluit, dat dan door zijn kameraden werd meegezongen. Men kende een schier ontelbaar aantal Geuzenliederen, felle schimpdichten op het Spaansche gezag, op Filips en Alva en op de Roomschen. Een aantal dezer liederen hadden de mannen zelf gedicht en men zong de woorden op bekende wijzen of op een melodie, welke Maarten er bij gemaakt had. Maar het lied, dat aan boord van de Geuzenschepen het meest gezongen werd, was het Wilhelmus, het heldendicht op Oranje, die langzamerhand de ziel van de opstand geworden was en die, ook door de Watergeuzen, in de laatste tijd meer en meer als hun leider erkend werd.

Reeds drie weken lag men op het IJ, op eenige afstand van Amsterdam, om te voorkomen dat de korenschepen uit de Baltische landen de haven zouden binnenvallen. Toen stad na stad weder onder Spaansch bewind gebracht werd, had de Amsterdamsche vroedschap, in de veronderstelling dat het getij verliep en de opstandelingen het onderspit zouden delven, het nuttig geacht haar zelfstandigheid prijs te geven en Spaansche bezetting in te nemen. Na Zutphen's val was Alva zelf verschenen en door de stedelijke overheid met eerbewijzen ontvangen. De vroedschap, die terecht begreep, dat zij zich door deze houding bij de opstandelingen gehaat gemaakt had, had er bij den hertog op aangedrongen, dat de steden

[p. 301]

Naarden en Haarlem, welker prinsgezinde bevolking een voortdurende bedreiging voor Amsterdam vormde, zoo spoedig mogelijk onderworpen zouden worden. Sonoy had het gedrag van de Amsterdammers op passende wijze beantwoord, door een smaldeel van zijn vloot naar het IJ te zenden om te beletten, dat de stad althans langs de zeeweg van graan zou worden voorzien. In het begin was men er in geslaagd eenige korenschepen buit te maken, maar toen de vorst inviel en het water van de Zuiderzee met een ijslaag bedekt werd, was de scheepvaart spoedig opgehouden en waren de Geuzen tot werkeloosheid gedoemd. Een buitenkansje was het, dat men, toen de vorst doorzette, spoedig in de gelegenheid kwam de schepen te verlaten en zich op schaatsen naar de wal te begeven. Ook Vincent en Jacob hadden eenige tochten gemaakt en de laatste maal waren zij zelfs heelemaal tot Monnikendam gekomen, in welke stad zij zooveel verwarmende en opwekkende dranken gebruikt hadden, dat zij onbekwaam geweest waren om dezelfde dag nog terug te keeren. Thans was men in oostelijke richting getrokken, maar toen men de torens van het Muiderslot in het oog kreeg, had Jacob het raadzaam geoordeeld een weinig van koers te veranderen en wat meer op het noorden aan te houden. Men wist, dat de Spanjaard het Gooiland was binnengetrokken en het was minder wenschelijk te dicht bij hem in de buurt te komen.

- Wij kunnen, zooals Maarten en de anderen, op Marken aan gaan, meende Jacob.

Vincent vond deze afstand te groot. Het was reeds een eind in de namiddag en men diende voordat de duisternis inviel weer aan boord terug te zijn. Toen zij op het punt stonden om te keeren en de terugreis te aanvaarden, wees Vincent zijn vriend op twee gestalten, die uit zuidelijke richting naderden.

- Spanjaarden.

- Waarschijnlijk niet, antwoordde Jacob. Spanjaarden

[p. 302]

waagden zich niet licht op het ijs, die hadden niet veel vertrouwen in hard geworden water.

- Wij kunnen eens gaan kijken, meende Vincent. Het zijn er maar twee en onze messen zullen zeker niet korter dan de hunne zijn.

Dichterbij gekomen zag men, dat de naderenden zich langzaam voortbewogen en niet op schaatsen stonden.

- Een koude liefhebberij, zoo'n wandeling, zei Jacob.

- En hoe! Ik geloof, dat zij bijna geen kleeren aan het lijf hebben.

In weinige seconden had men thans het tweetal bereikt en verbaasd bleven de Geuzen staan. Een man en een vrouw, beiden op bloote voeten, verkleumd en uitgeput. De man droeg alleen een hemd, de vrouw, die zwanger was, had zich gedeeltelijk in mannenkleeren gestoken.

Gekken of vluchtelingen, dacht Vincent. De Spanjaard was immers in de buurt. Jacob gaf den menschen een slok brandewijn en toen de drank den man een weinig opgeknapt had, vertelde hij waar bij vandaan kwam en wat hem overkomen was. Naarden was door Don Frederik's leger bezet en uitgemoord. Ook zij waren beiden gevangen genomen, maar waren er in geslaagd te ontvluchten. Drie dagen hadden zij zich schuil gehouden, eerst in een kelder, daarna in een schuur. Het was onmogelijk geweest langs de landzijde te ontkomen, want de heele streek was vol Spaansch krijgsvolk. Toen waren zij maar het ijs op gevlucht en zij hadden de hoop reeds opgegeven, dat zij nog gered zouden worden. Een volle dag hadden zij niets meer gegeten, zijn vrouw was volkomen uitgeput en zou op het ijs zijn blijven liggen, als hij haar niet herhaaldelijk opgebeurd en ondersteund had.

- Maar lang kan het niet meer duren, besloot de man. Ook met mij is het gauw afgeloopen. Ik heb geen kracht meer, mijn armen en beenen zijn als stukken steen.

Terwijl de man sprak, was de vrouw op het ijs gaan zit-

[p. 303]

ten. Zij steunde met haar schouders tegen zijn beenen, maar opeens gleed zij af, viel op het ijs en bleef roerloos liggen. De man bukte zich, beurde haar hoofd op en trachtte haar, door op haar wangen te tikken, tot bewustzijn te brengen. Toen hem dit niet gelukte, begon hij te snikken en keek de anderen als een hulpeloos kind aan.

- Arme Jannetje, zei hij zacht. En zij was zoo dapper. Vincent trok zijn wambuis uit en legde dit onder het hoofd van de vrouw.

- Het is zoo ver nog niet, zei hij. Uw vrouw leeft nog. Men wreef de bewustelooze met brandewijn en na eenige tijd sloeg zij de oogen op. Thans kwam het er op aan vlug te handelen, wellicht kon men dan beider leven nog redden. Er werd besloten, dat Jacob zoo snel mogelijk naar de schepen terug zou keeren om hulp en kleeren te halen. Vincent zou achter blijven en trachten zooveel mogelijk vooruit te komen. Zij stonden zooveel kleeren af als zij missen konden en toen vertrok Jacob in de richting van de Geuzenvloot.

Het was reeds duister, toen hij, vergezeld van een tiental matrozen, die een leege slede voorttrokken, terugkeerde. Pas na lang zoeken, waarbij men voortdurend geschreeuwd had, was men er in geslaagd de vluchtelingen te vinden. Toen de vrouw in de slede zat, verloor zij opnieuw het bewustzijn, maar thans was er geen gevaar voor doodvriezen meer, omdat men haar warm had toegedekt. Alle moeite, welke men aan haar besteed had, was echter tevergeefs geweest, want nog diezelfde dag stierf zij aan boord, zonder tot bewustzijn gekomen te zijn.

De volgende morgen, toen men er mede bezig was het lijk van de vrouw door het wak, dat men rondom de schepen gemaakt had, in het water te laten zakken, werd vanaf het dek geroepen, dat er menschen over het ijs naderbij kwamen. De mannen, die beneden stonden, keken in de aangewezen richting en zagen op groote af-

[p. 304]

stand een menigte menschen. Hun aantal kon moeilijk geschat worden, maar dat moest zeker niet klein zijn. Vluchtelingen uit Naarden? De kans hierop was gering, want volgens de mededeelingen van den ongelukkigen Steven, waren van Naarden's bevolking geen vijftig menschen in leven gebleven. De uitkijk van Brandt's schip hielp zijn vrienden spoedig uit de droom.

- Soldaten, riep hij, wij krijgen bezoek van de Spanjolen.

- Ziet ge, zei Vincent lachend tot zijn vriend, de kerels houden zich niet aan de afspraak, want nu wagen zij zich toch op het ijs.

- Alle hens aan dek! werd van boven af geroepen. De mannen begaven zich aan boord van hun schepen. Duidelijk kon men thans zien, dat de naderenden Spanjaarden waren en Douwe Sjoerds, die de scherpste oogen van allen had, schatte hun sterkte op minstens vijf honderd man.

- Mannen, zei schipper van Tuin, van deze Spaansche ijsbeeren keert er niet een naar de wal terug als wij hen op de goede manier ontvangen. Alle schutters met schaatsen verzamelen zich achter de schuit van Brandt. Twee honderd met musketten gewapende mannen waren het, die weinige oogenblikken later den vijand pijlsnel tegemoet gleden. De Spanjaarden, vermoeid van een urenlange tocht over het gladde ijs, waarop de onwennige voeten geen behoorlijk steunpunt konden vinden, waren onaangenaam verrast, toen zij de Geuzen zoo snel en blijkbaar met het grootste gemak naderbij zagen komen.

- De kerels hebben schoenen van ijzer onder de voeten, zei Alonzo tot een nieuweling. Die dingen zijn zoo smal en scherp als een mes, maar deze duivels vliegen er op weg alsof zij vleugels hebben. Ik zeg u, dat het er kwaad voor ons uitziet.

De Geuzen vielen aan en reeds dadelijk bleek, dat zij den Spanjaarden volkomen de baas waren. Zij bewogen zich gemakkelijk en snel en terwijl zij voor de Spaansche

[p. 305]

kogels schier onbereikbaar waren, was bijna elk schot van hun kant een treffer. De schermutseling duurde slechts kort en weldra sloeg de vijand, die het hopelooze van de toestand inzag, op de vlucht met achterlating van eenige honderden dooden. Slechts enkele tientallen soldaten slaagden er in te ontkomen.

Alva vernam in Amsterdam de tijding van de Spaansche nederlaag. Hij noemde het een fout, dat zijn zoon, die weten moest hoe goed de Hollanders op het ijs thuis waren, zijn soldaten aan dit gevaar had blootgesteld.

- In een land als dit, dat voor het grootste deel uit water bestaat en waar het driekwart van het jaar winter is, kunnen wij niet naar de trant der zuiderlingen leven en vechten, zei hij tot Juliaan Romero. De vijand heeft ons een les gegeven en als wij deze verstaan, zijn onze mannen daar op de Zuiderzee niet nutteloos gevallen. Men bestelle voor onmiddellijke levering zeven duizend paar schaatsen. Zoodra deze dingen in ons bezit zijn, beginnen de manschappen te oefenen.

Enkele weken later hadden de Spanjaarden hun eerste vendel schaatsenrijders.