Oranje en Alva's tyranniek bewind

[XLVIII]

Wel waren de tegenslagen groot geweest, maar zoolang de steden in Holland stand hielden en de Watergeuzen nog niet uitgeroeid waren, was alles nog niet verloren. Op de revolutionnaire vergadering, welke te Dordrecht gehouden was, hadden de Staten van Holland, Zeeland, West-Friesland en het Sticht, Oranje als hun stadhouder en beschermer erkend en in de hierdoor geschapen verhoudingen zou Alva alleen verandering kunnen brengen als hij er in slaagde, deze gewesten opnieuw te onderwerpen. Van de belangrijke steden in Holland was alleen Amsterdam niet op 's prinsen zijde overgekomen, terwijl de vroedschap dezer stad eveneens geweigerd had Spaansche bezetting in te nemen. Zoolang de toestand nog zoo troebel en de strijd nog niet in het voordeel van een der beide partijen beslist was, achtten de rijke Amsterdamsche kooplieden het veiliger en voordeeliger geen kleur te bekennen en zichzelf te helpen. De achteruitgang van Antwerpen had hun geleerd hoe het niet moest en dus zorgden zij er met behulp van hun eigen soldaten voor, dat alles in hun stad bij het oude bleef en dat zij rustig handel konden drijven met de beide partijen.

Na zijn mislukte onderneming voor Bergen had Oranje besloten zich naar Holland te begeven. Hier zou de beslissende eindstrijd gestreden moeten worden en daarom was hij, ofschoon hij niet meer over een leger beschikken kon, besloten het uiterste te wagen. Het feit, dat hij als door de Staten erkend stadhouder de bodem weder betreden zou, welke hij als banneling had moeten verlaten, was niet alleen van politieke en militaire, maar ook van een symbolische beteekenis. Hij, de meest gehate en gevreesde der opstandelingen, keerde als een met buitengewone macht bekleede en van den koning onafhankelijke aanvoerder terug in een gebied, waarover hij vroe-

[p. 285]

ger als vertegenwoordiger van het Spaansche gezag aangesteld geweest was. De vooruitzichten van de opstand mochten dan onzeker en zorgwekkend zijn, deze terugkeer als stadhouder van den koning tegen Filips' wil was een overwinning van zeker niet geringere beteekenis dan een gewonnen veldslag.

Het was een zonnige najaarsdag, toen de prins met een Geuzenschip, dat onder bevel van Pieter Buiskes stond, Kampen verliet om zich naar Enkhuizen te begeven. Terwijl men de mond van de IJsel afvoer, had de schipper hem verteld hoe het gesteld was met de bevolking van Holland's noorderkwartier. Talloozen, ook Katholieken, waren hier de partij van de opstand toegedaan en ofschoon de berichten uit het zuiden veel teleurstelling hadden veroorzaakt, dacht men er niet aan de zaak gewonnen te geven en voor Alva te wijken. Op de steden van Holland zal de hertog zijn harde kop te pletter loopen, had schipper Buiskes gezegd.

Deze gunstige berichten hadden Oranje nieuwe hoop gegeven. Wel ging hij, zooals hij zijn broeder geschreven had, naar Holland om daar een graf te vinden, maar zoolang het volk nog bereid was te strijden, kon het zoeken van een graf naar latere tijden verschoven worden. Een eeuwigheid scheen hem het oogenblik geleden, waarop hij Holland's grond verlaten had en toch was het hem, toen de stad in zicht kwam en hij zijn vlag van de hooge Enkhuizer toren zag wapperen, alsof hij nimmer uit dit land weg geweest was. Hoewel hij in deze streken geen steen zijn eigendom kon noemen, ofschoon hij hier niet geboren was en het grootste deel van zijn leven op andere plaatsen gesleten had, scheen hem de plek, waar hij straks voet aan wal zou zetten, de meest vertrouwde van de geheele aarde toe. Voldoende kende hij de harde, onbuigzame naturen der Hollanders en West-Friezen om zich te mogen verheugen in het vooruitzicht, dat deze kerels, nu zij met Spanje's gezag ge-

[p. 286]

broken hadden, zich niet meer voor Filips' machthebbers zouden bukken. De Hollandsche boer en de zeeman hadden vele trekken met elkander gemeen, zij waren gesloten en stug en voor hem, dien zij als hun tegenstander beschouwden, onhandelbaar en koppig. Minder gemoedelijk en zorgeloos waren zij dan Vlamingen en Brabanders, minder vriendelijk in de omgang, maar daardoor ook minder gemakkelijk te misleiden. Buiskes kon de waarheid wel eens gezegd hebben, toen hij zooeven beweerde, dat Alva tegen de steden van Holland zijn hoofd te pletter zou loopen.

De stad was met vlaggen versierd en vanuit de verte kon de prins de samengestroomde menschen reeds zien, die aan de waterkant en op het platte dak van de Drommedaris stonden en hem met gekleurde doeken, hoeden en bonnetten toewuifden. Op de Geuzenschepen en vanaf de wallen werden saluutschoten gelost en toen hij zich aan land begaf luidden de klokken. Terwijl de vroedschap hem begroette zong het volk het Wilhelmus van Nassauwe en gedurende de korte tocht naar het stadhuis was het ‘Leve de Geus!’ niet van de lucht. Dit alles geleek allerminst op uitingen van twijfel en wanhoop en een volk, dat hem zoo kon toejuichen, was stellig niet verloren. De jaren van strijd, tegenslagen en teleurstelling waren vergeten en de toekomst kon weder met hoop en eenig vertrouwen tegemoet worden gezien.

Nog diezelfde dag hield Oranje een bijeenkomst met de vroedschap en de aanvoerders van vloot en leger. Hij maakte een ordonnantie op betreffende het krijgs- en zeevolk, stelde de voorwaarden vast, waarop soldaten geworven moesten worden en vaardigde een plakkaat uit tegen de handel met den vijand. Na Enkhuizen bracht hij een bezoek aan Haarlem, Leiden en Delft en overal waar hij kwam trof hem de geestdriftige stemming der bevolking. Toen hij echter in Haarlem terugkeerde bereikte hem de tijding van een nieuwe nederlaag. Zijn

[p. 287]

zwager, graaf van den Bergh, was bij de nadering van de Spanjaarden gevlucht en had zijn stad Zutphen onverdedigd achtergelaten. Vrijwel de geheele bevolking van de stad was daarna, op Alva's last, vermoord. De weinige overlevenden had men later ontkleed en naakt het veld in gestuurd, waar velen van uitputting om het leven gekomen waren. Oranje's zuster Maria, die door haar man in een schuur was achtergelaten, had daar een kind het leven geschonken. Na de beëindiging van hun rooftocht hadden de soldaten de stad in brand gestoken. Oranje was ontzet, toen hij deze nieuwe onheilstijding vernam.

- Als het de steden van Holland op dezelfde wijze vergaat, zijn wij verloren, zei hij met een zucht.

- Zutphen ligt niet in Holland, antwoordde de stadssecretaris. Uwe Hoogheid kan er staat op maken, dat het volk zijn lessen trekt uit het lot, dat Mechelen en Zutphen getroffen heeft en dat men den Spanjaard hier een andere ontvangst bereiden zal.

- God geve dat gij de waarheid spreekt.

Buiten klonk het roffelen van een trommel. De prins wierp een blik door het venster en zag een troep met haakbussen en pieken gewapende burgers voorbij trekken.

- Zoo zijn de mannen van onze stad, verklaarde de Haarlemmer niet zonder trots. Een troep werklooze gezellen, die onder aanvoering staan van Simon Simonszoon, een mandenvlechter. Iedere dag oefenen zij zich in de wapenhandel, om straks klaar te zijn als Alva voor de poorten van onze stad verschijnt.

Oranje zweeg en staarde de kleine troep vrijwilligers na, die in een nauwe zijstraat verdween. Dof klonken de trommelslagen tusschen de gevels der huizen.