Oranje en Alva's tyranniek bewind

[XLI]

Gelijk zulks in de laatste tijd herhaaldelijk gebeurd was bij gesprekken over de politieke toestand, was men ook thans weder blijven steken bij de kwestie van de samenwerking met den koning van Frankrijk. Marnix was het op dit punt niet geheel met Oranje eens en vond, dat het verkeerd was de eenheid der Nederlandsche gewesten in gevaar te brengen, door samen te gaan met de groote mogendheden in een strijd tegen Spanje. Oranje erkende de gegrondheid van Marnix' bezwaren, maar het verschil tusschen hem en zijn vriend was, dat deze het meest wenschelijke de voorkeur gaf, terwijl hij in de eerste plaats met het mogelijke rekening hield. Sedert Marnix, nu langer dan een jaar geleden, zijn ontslag bij den keurvorst van de Paltz genomen had en bij Oranje in dienst getreden was, hadden zij eendrachtig de zaak der bevrijding behartigd. Zelfs op het punt van de godsdienst had Marnix, die streng calvinistisch was, nimmer oneenigheid gehad met zijn vriend, die, wegens zijn libertijnsche opvattingen, nog door vele precieze Calvinisten werd gewantrouwd. Zij echter kenden elkanders opvattingen inzake de godsdienst, begrepen en waardeerden elkander en zagen daarom verschillen van ondergeschikte aard over het hoofd. En ofschoon Marnix het niet eens kon zijn met Oranje's inzichten inzake het samengaan met Frankrijk en Engeland, zou hij waarschijnlijk hierop, nadat zij deze zaak eenmaal uitvoerig besproken hadden, nooit meer teruggekomen zijn, als Oranje er niet zelf over begonnen was. Hij kende Willem's karakter en hij

[p. 234]

wist, dat zijn vriend niet behoorde tot de heerschorsnaturen, die, zonder te hebben overtuigd, anderen eenvoudig hun meening opleggen, omdat zij daartoe de macht en dus het recht meenen te hebben. Maar Oranje nam met Marnix' zwijgen geen genoegen en wilde hem bewijzen, dat zijn opvatting de juiste was. Met eindeloos geduld en onder het aanvoeren van steeds meer argumenten ter staving van zijn inzichten, legde Oranje hem het hoe en waarom van zijn politiek uit. Maar even hardnekkig als de prins zijn aanvallen volhield, even taai en met even zooveel bewijzen voor de gegrondheid van zijn opvattingen, wist Marnix zich te verdedigen. Een verdeeling van de Nederlanden om aan het Spaansche juk te ontkomen en de grondwettelijke rechten der afzonderlijke gewesten te behouden, de strijd voor gewetensvrijheid door te zetten met behulp van vorsten, die deze vrijheid steeds hadden beknot, dit alles was in strijd met Marnix' opvattingen. En al mocht het dan juist zijn, dat het gedrag der Nederlanders tot op dat oogenblik niet veel hoop voor de toekomst overliet, en al waren de omstandigheden dan ook rijp voor een politiek, zooals deze thans door Oranje werd voorgestaan, toch hield Marnix vast aan zijn meening, dat men op het punt stond een verkeerde weg in te slaan. Merkwaardig was het, dat deze ernstige meeningsverschillen eerder tot een inniger toenadering dan tot een verwijdering tusschen de twee vrienden hadden bijgedragen. Zonder het ooit uit te spreken, begrepen beiden, dat tegenspoed in de zaak, waarvoor zij streden, de oorzaak van dit conflict was en dat er geen kans op verschil van meening bestaan zou hebben, als de strijd een weinig fortuinlijker verloopen zou zijn.

- Helaas Filips, het is ons maar zelden geoorloofd het meest wenschelijke te doen, zei Oranje, nadat zij opnieuw een vruchteloos gesprek over deze zaak hadden gevoerd. De hemel weet, hoe innig ik altijd verlangd

[p. 235]

heb, dat alles gaan zou zooals gij het u hebt voorgesteld.

- Het gaat om het einddoel. Als dit bereikt kan worden langs de weg, die gij thans gaan wilt, ben ik bereid u te volgen, al is het dan ook mijn meening dat wij dwalen. Laat ons hopen, dat de toekomst mij in het ongelijk stellen zal.

Een bediende meldde de komst van een bode uit Holland.

- Een brief van Lumey, zei de prins, nadat hij het zegel van de brief bekeken had. Toen de bode heengegaan was om zich beneden in de keuken te verfrisschen, las Oranje de weinige regels schrift, welke het schrijven bevatte. Glimlachend overhandigde hij Marnix daarna het papier en toen deze van de inhoud kennis genomen had, gaf hij een slag op zijn dijbeen en begon luid te lachen.

- Eindelijk! riep hij.

- Eindelijk, ja, antwoordde Oranje, bijna vier jaar te laat en toch nog te vroeg.

- Hoe meent ge?

- Destijds, toen wij met ons leger in de Nederlanden stonden, zou de verrassing van een stad als Den Briel van groote waarde geweest zijn. Ook twee jaar geleden misschien nog, toen wij een aanval op de IJsel- en watersteden beraamden. Maar op dit oogenblik zijn wij er niet mee gebaat. Noch hier, noch in Frankrijk is men thans zoo ver, dat het werk der Geuzen ondersteund kan worden. Niets is gereed.

- Maar Den Briel is een stad, welke uitnemend verdedigd kan worden. Zelfs een volkomen afsluiting, als het tot een beleg mocht komen, is niet goed mogelijk.

- Dit alles zou wellicht van waarde zijn, als niet juist een man als Lumey zich van de stad had meester gemaakt. Er valt op hem niet te rekenen. Het is heel goed mogelijk, dat hij het eiland op dit oogenblik alweer verlaten heeft. Toen hij gegeten had, liet Oranje den bode weder bij zich komen en verzocht hij hem alles te vertellen, wat hij van de verrassing van Den Briel wist. De omstandigheid,

[p. 236]

dat het plan om de stad te behouden van mannen als de Rijk en Treslong was uitgegaan en dat de admiraal voor de wenschen van zijn kapiteins had moeten zwichten, stelde het gebeurde in een eenigszins gunstiger licht, maar niettemin was het Oranje niet mogelijk de belangrijkheid van het feit te zien. Hij bleef bij zijn opvatting, dat de inname te vroeg had plaats gevonden en dat het daarom waarschijnlijk niet mogelijk zou zijn de stad te behouden.

- En als de victorie der onzen nu toch eens bij Den Briel begonnen blijkt te zijn? vroeg Marnix.

- Dat zou mij van harte welkom zijn, antwoordde de prins. Ge kent echter mijn opvattingen over de omstandigheden en ge zult moeten erkennen, dat deze voor Lumey's onderneming op het oogenblik allerminst gunstig zijn.