Oranje en Alva's tyranniek bewind

[XI]

De bezoeker was een magere man van ongeveer vijftigjarige leeftijd, zijn donkere, scherpe kop was die van een zuiderling en zoowel zijn kleeding als de sieraden, welke hij droeg, wezen er op, dat hij een welgesteld man moest zijn. Oranje staakte zijn wandeling, bleef voor de schouw staan en duwde met de punt van zijn schoen een houtblok verder het vuur in.

- Twintigduizend dukaten is een aanzienlijk bedrag, zei hij, maar om een leger op de been te helpen, zijn belangrijker sommen noodig.

- Ik zei uwe Hoogheid reeds, dat er naar mijn meening stellig meer geld volgen zal, zoodra een begin gemaakt is.

- Het kan niet, Gabriël Mendes. Ik waardeer uw goede bedoelingen en ik weet, dat gij een der weinigen zijt, op wier beloften men vertrouwen kan. Maar met de som, die thans beschikbaar is, kan niets begonnen worden, tenzij wij de zekerheid hebben, dat er meer geld volgen zal.

[p. 60]

- Graag zou ik persoonlijk meer doen, maar het geld is op het oogenblik krap en ik heb in de laatste tijd groote verliezen geleden. Mijn pakhuizen in Antwerpen zijn gevuld met goederen, maar ik vrees, dat alles, zooals dit met het bezit van Perez gebeurd is, verbeurd verklaard zal worden.

- De kans daarop is zeker groot en het gevolg hiervan zou zijn, dat gij in de toekomst niet meer in staat zoudt zijn iets te doen.

- Maar de anderen, die hun bezit tijdig in veiligheid brachten?

- Van hen verwacht ik voorloopig niet veel. De berichten, welke ik zoowel uit Emden als uit Engeland ontvang, geven in dit opzicht niet veel hoop. Uit de Nederlanden hoor ik niets. Alles wijst er op, dat de kooplieden voorzichtig zijn en zich afzijdig houden.

- Wellicht zou dit veranderen, als uwe Hoogheid met duidelijke voorstellen kwam.

- Onmogelijk. De toestand is te onzeker om in te grijpen en bovendien ziet het er niet naar uit, dat wij op veel medewerking zouden kunnen rekenen, als wij de wapenen tegen Alva opnamen. In Frankrijk is het opnieuw tot strijd tusschen de Guises en de Hugenoten gekomen. Van deze kant hebben wij dus niets te verwachten. Hier in Duitschland heeft men mij te verstaan gegeven, dat men de vriendschap met Filips niet in gevaar zou willen brengen door mij hulp te verleenen.

- En de graaf van Brederode dan? Hij heeft reeds eenige vendels voetvolk geworven.

- Het zou de eerste maal niet zijn, dat Brederode's plannen door overijling mislukten. Reeds kreeg hij uit naam van den keizer van den landgraaf van Hessen en den hertog van Würtemberg een wenk, om de werving te staken.

- Moet ik uit dit alles besluiten, dat uwe Hoogheid mijn aanbod van de hand wijst?

[p. 61]

Het gesprek werd onderbroken door de komst van een dienaar, die mededeelde, dat een ijlbode uit Holland was aangekomen.

- Laat hem binnen komen. En zich tot Mendes richtend, vervolgde Oranje: Wellicht belangrijk nieuws van van Stralen of van een der andere vrienden. Misschien, dat ik u dadelijk iets meer zeggen kan van de plannen der Antwerpenaren.

- Uit Brussel, mompelde hij, toen hij het zegel verbroken en de brief open gevouwen had.

Het viel den koopman op, dat de gelaatsuitdrukking van den prins onder het lezen een verandering onderging. Oranje was bleek geworden en zijn gelaat vertoonde de krampachtige spanning van iemand, die de grens der zelfbeheersching genaderd is. Toen hij gereed was, vouwde hij het papier werktuigelijk op en onderwijl staarde hij met een volkomen afwezige blik door het venster naar buiten. Niemand sprak en in het vertrek was geen ander geluid hoorbaar dan het droge knapperen van het hout in het haardvuur. Mendes kreeg het onaangename gevoel, dat zijn aanwezigheid op dit oogenblik ongewenscht was. Hij gevoelde zich een indringer die, ongewild, tegenwoordig was bij een pijnlijke gebeurtenis, waarmede hij niets te maken had. Na eenige tijd wendde de prins zich tot den bode en zei, dat deze naar beneden kon gaan om zich te verfrisschen en iets te eten.

Zoodra zij alleen waren scheen Oranje tot de werkelijkheid terug te keeren. Opnieuw vouwde hij de brief open en terwijl zijn wijsvinger het papier beklopte, vertelde hij Mendes wat hij zooeven vernomen had. Het onweer over de Nederlanden was thans met volle kracht losgebarsten. Alva regeerde en tyranniseerde en niemand anders dan Alva.

- Dertig edelen zijn gevangen genomen, zei Oranje en onder deze dertig bevinden zich Egmont en Horne. Een

[p. 62]

Raad van Beroerten, een instelling die buiten de wet staat, velt vonnis over de Nederlanders van hoog tot laag. Als men er niet voor terugschrikt de hand te slaan aan een man van de verdiensten, de roem en de bekwaamheden als Lamoraal van Egmont, wat moet dan de anderen, die geringer dan hij zijn, boven het hoofd hangen! Geen wet en gerechtigheid meer, de privilegiën geschonden, de rechten der burgers vertrapt, de instellingen van bestuur buiten werking gesteld, de welvaart vernietigd. Eén man slechts, die beveelt, die handelt naar eigen goeddunken en die niets en niemand ontziet. Dit, Gabriël Mendes, is het ergste wat een volk overkomen kan: weerloos te worden overgeleverd aan de willekeur van machthebbers, die zonder wetten regeeren en die slechts hen sparen, die zich als slaven buigen voor hun wil.

Oranje zweeg, keerde zich om naar het vuur en drukte zijn vingertoppen tegen zijn slapen, alsof het hem moeite kostte zijn gedachten bijeen te houden. Toen Mendes opnieuw het gelaat van den prins te zien kreeg, had dit zijn uitdrukking van kalmte en rustige bezonnenheid teruggekregen.

- De toestand is benard, zei Oranje zacht. De gevolgen van alles, wat thans in de Nederlanden plaats vindt, kunnen wij voorloopig niet overzien. Toch meen ik, dat wij voldaan mogen zijn voor de duidelijke bewijzen, die Alva levert, dat hij geen enkel recht eerbiedigt en dat niemand meer veilig is onder zijn bestuur. Het is niet twijfelachtig, wie de vruchten zal plukken van de haat en verbittering, welke de hertog thans zaait. En wat uw aanbod betreft, Mendes, laat ons het nog even in beraad houden.