Oranje en Alva's tyranniek bewind

[IX]

De hertog van Alva had geen redenen om ontevreden te zijn over de gang van zaken in de Nederlanden. De oproerige bewegingen waren onderdrukt en in geheel het land heerschte een stilte als in een sterfhuis. Met de landvoogdes had hij geen moeite meer, sedert haar gebleken was, dat hij, met volmacht des konings, als alleenheerscher in deze landen verschenen was. Margaretha bracht thans haar uren zoek met het schrijven van brieven aan haar broeder, waarin zij hem verzocht, van het regentschap, dat alleen nog maar in naam bestond, ontslagen te worden. De hertog vond het niet noodzakelijk, zich tegen deze wensch te verzetten. Het was hem onverschillig, of zij bleef of heenging, want Margaretha's beteekenis in de regeering was niet grooter meer, dan die van een zijner ondergeschikte en volkomen van hem afhankelijke raadslieden. Alle wetgevende en uitvoerende instanties, die onder Margaretha's bewind nog eenig recht van bestaan hadden gehad, had hij opgeheven en bestonden, sedert hij het gezag in handen genomen had, alleen nog maar in naam voort. Hij was de almachtige heerscher, de eenige die te gebieden had en tegen wiens bevelen zich niemand kon of durfde verzetten. Zijn raadslieden waren niet meer dan trekpoppen, die reeds bewogen en de slappe ruggen bogen, als hij zijn wijsvinger op hen richtte. Een stroom gouds, die een el diep is, zal regelmatig uit de Nederlanden naar Spanje vloeien, had

[p. 51]

hij zijn vorst beloofd. Minstens vijfhonderd duizend gouden ducaten per jaar, alleen uit de verbeurd verklaarde goederen van ketters of met hen gelijkgestelden. De Raad van Beroerten was de machtige molen, die menschenlevens vermalen en in een goudstroom veranderen moest. Zeven lange uren per dag, zat de hertog temidden van zijn gehoorzame en machtelooze raadslieden en sprak doodvonnissen uit. Een leger van speurders en verklikkers had zich over het land verspreid en zorgde er voor, dat de acten van beschuldiging regelmatig bij de Raad binnen kwamen. In alle steden en dorpen zuchtten honderdtallen beschuldigden in de overvolle kerkers en wachtten gelaten op het oogenblik, waarop over hun lot zou worden beslist. Men nam zich de moeite niet, de aangeklaagden te verhooren en alleen de rijkste en bekendste personen werden voor het tribunaal geleid, om hun vonnis te vernemen. De prevoost Spelle, door het volk Roode Roede genoemd, legde een buitengewone ijver aan de dag en spoorde zijn helpers, de commissarissen van Beroerten, onophoudelijk tot meer spoed en inspanning aan. Herhaaldelijk gebeurde het, dat beschuldigden reeds ter dood waren gebracht, voordat nog de stukken, die op hun zaak betrekking hadden, bij de Raad waren ingeleverd. De beulen konden het werk niet meer af, zwoegden tot diep in de nacht en legden zich gekleed te slapen, om vroeg in de morgen hun arbeid weder zonder vertraging te kunnen voortzetten. Met het verbranden der slachtoffers ging te veel tijd verloren en daarom werden zij in de groote steden, bij tientallen tegelijk, opgehangen. Er ontstond een tekort aan galgen, het oprichten van nieuwe zou te lang duren en de vindingrijke mensch, wiens vernuft hem nimmer in de steek laat, als het er om gaat zijn broeder leed te berokkenen, vond steeds nieuwe middelen om de executies sneller te kunnen voltrekken. Overal hingen de lijken, aan boomtakken, aan hekken en in deurposten. Fluisterend werd Alva's naam ver-

[p. 52]

vloekt, de koppen bijeen gestoken, spraken de menschen over de almachtige, onzichtbare bloedraad, die geheel het land in een galgenveld veranderde. Op de plaatsen waar de dooden hingen, kwamen roofvogels samen, die het rottende vleesch van de cadavers scheurden. Ontbindingsstank verpestte de straten van steden en dorpen en de levenden gingen met de handen voor de neus en met afgewend hoofd langs de dooden, die hen aanstaarden met druipende gaten, waaruit de vogels de oogen hadden weggepikt. Ketter noch Paap werd gespaard; wie niet beschuldigd kon worden van ketterij, werd aangeklaagd, omdat hij het bedrijf der ketters geduld had. Wie zich, met goede uitslag, tegen het werk der kerkenschenders had verzet, werd schuldig bevonden, omdat gebleken zou zijn, dat hij een man van gezag onder de rebellen was. De slachtoffers stamelden een laatste Onze Vader en rochelden, de achterblijvenden weenden en smeekten God om kracht en verlossing en Alva's rekenmeesters noteerden de bedragen, welke voor 's konings schatkist bestemd waren.

In de groote zaal van het huis van Jauche, waar de Raad van Beroerten zitting hield, was niets dat er op wees, dat hier over het leven van ontelbaren beslist werd. Het was er stil, als in een leege kerk en er hing een geur van stof en papier. Door de hooge, smalle vensters viel vaal het daglicht op de lange tafel, waarachter de leden van de Raad rustig en waardig zaten, als een groep regenten van een weeshuis of als de overheden van een gilde. Slechts bij tusschenpoozen verhief iemand zijn stem en de woorden, die in de stilte klonken, waren bijna altijd dezelfde: ad patibulum, ad patibulum. Naar de galg!

Temidden van zijn raadsheeren en dienaren, ongenaakbaar en onaantastbaar, zetelde Don Alvarez de Toledo. Hij beschikte over het lot van het volk der Nederlanden, zonder wetten, zonder voorschriften en zonder inmenging van anderen. Zijn wetboek bevatte niet meer dan drie

[p. 53]

woorden: naar de galg. Zijn raadslieden herhaalden deze, door hun gebieder voorgeschreven zin, regelmatig en prompt als een echo. Eindeloos was de rij der onzichtbaren, talloos waren de schimmen, die langs de stoel van hun hoogsten rechter schreden: naar de galg. Vaders van gezinnen, moeders van kinderen, grijsaards, jongens en meisjes: naar de galg. Een enkele maal slechts een beschuldigde, die het voorrecht genoot, persoonlijk voor zijn rechterschare te mogen verschijnen. Juan de Vargas, Alva's rechterhand, kinderverkrachter en vrouwenschender, glimlachte als hij de doodsangst der slachtoffers zag. Onschuldig zijt ge? vroeg hij. Wij weten het, m'n vriend; allen die hier komen zijn onschuldig. Verheug u, want bij het oordeel in de andere wereld zult ge er genadig afkomen, als ge hier onschuldig gestorven zijt. De ketter was vader, hij had kinderen, meisjes. Een blond dochtertje van vijftien jaar, lippen als rozenblaadjes en borstjes als perziken. Haar kussen zouden er niet slechter om smaken, als de wellusteling, die haar verwekt had, aan het koord bengelde.

- Schuldig. Naar de galg!

Hessels, de Vlaamsche inquisiteur, deed aan de rechterstafel zijn dutje. De gelijkvormigheid der tallooze processen werkte vermoeiend en maakte slaperig. Hij droomde van feestmalen, van drinkgelagen en van herdersuurtjes met vriendinnen. Maar hij was een voorzichtig man, die wist, dat men zelfs in zijn slaap op zijn tellen moet passen. Daarom had hij de gewoonte aangenomen, om ook in zijn halfslaap, op alles wat hem gevraagd werd, steeds hetzelfde antwoord te geven: ad patibulum. Men leerde denken in doodvonnissen, zooals een schaker in schaakproblemen denkt, men leerde spreken in de beperkte taal van de Bloedraad, enkele woorden slechts, als de taal van een vreemd land, waar men zich thuis begint te gevoelen: ad patibulum.

Onafgebroken draaide de molen, alles vernietigend wat

[p. 54]

tusschen zijn maalsteenen terecht kwam. Ad patibulum, ad patibulum, ad infinitum, omdat Alva, de almachtige, het zoo wilde.