Oranje en Alva's tyranniek bewind

[III]

Ferdinand Alvarez de Toledo, hertog van Alva, zoon van de uit Joodsche ouders geboren gravin Beatrix de Pimentel, was naar de Nederlanden gezonden, als uitvoerder van een bizonder stelsel van geloofsvervolging en van onderdrukking van gewetens- en maatschappelijke vrijheid, dat, onder de benaming Spaansche inquisitie, het eerst tegen de Mooren en tegen zijn Joodsche voorouders was toegepast. Toen hij zijn strafexpeditie ondernam, was hij in zijn zestigste levensjaar en stond hij bekend als een der bekwaamste veldheeren ter wereld. Vanaf zijn vierde jaar, toen hij, na de dood van zijn vader, aan de zorgen van zijn grootvader werd toevertrouwd, ontving hij onderricht in de wapenhandel. Don Frederik gaf zijn kleinzoon een strenge soldaten-opvoeding, hij doodde in het kind alle belangstelling die

[p. 19]

uitging naar iets anders dan het krijgsbedrijf, bracht hem de overtuiging bij, dat voor den mensch geen hoogere en schoonere taak is weggelegd, dan het uitoefenen van macht over zijn evennaaste en leerde hem allen te haten en te verachten, die niet de eenig ware godsdienst beleden. Op zestienjarige leeftijd maakte Alva zijn eerste veldtocht en vier jaar later werd hij reeds een der bekwaamste en moedigste officieren van Karel de Vijfde's staf genoemd. Talrijk waren de overwinningen, welke op zijn naam stonden, ontelbaar was het aantal hunner, wier leed en bloed tot zijn roem hadden bijgedragen. De horizont van zijn levensinzicht lag daar, waar het slagveld eindigde, zijn menschelijkheid overschreed nimmer het beperkte gebied, dat begrensd werd door de rookende puinhoopen van verwoeste steden en ontvolkte dorpen. Maar menschelijkheid en medelijden waren eigenschappen, die den soldaat alleen maar tot ballast konden zijn. En hij was in de eerste plaats soldaat, een uitstekend organisator, een vakman in het krijgsbedrijf, die wist, dat vechten slechts een onderdeel van oorlogvoeren was en dat het dikwijls nuttiger en doeltreffender zijn kon soldaten en kruit te sparen, dan er met de blinde driestheid, welke vaak ten onrechte moed genoemd werd, op los te trekken.

Voor dezen man, die als kind geleerd had het krijgsmansschap als een heilige roeping te zien, bestond er geen beroep of ambt, dat evenwaardig was aan dat van den soldaat. Zijn talrijke overwinningen hadden hem de overtuiging bijgebracht, dat er, naast god en den koning, slecht één macht bestond: die van den krijgsman. Hij, de overwinnaar, had slechts te bevelen, zijn wil alleen was van beteekenis en alles wat leefde en tot luisteren in staat was, had zijn bevelen te gehoorzamen. De overwinnaar vernietigde steden en bouwde vestingen, hij ontvolkte en bevolkte, hij veranderde welvaart in armoede, gebrek in overvloed en geluk in ellende. Respect

[p. 20]

voor het leven kende hij niet, omdat ervaring hem geleerd had, dat ook de vijand geen achting voor het leven van den overwonnene had, omdat hij wist, dat de machtige meester is over leven en dood, dat een enkel woord, een enkel bevel van den overwinnaar voldoende was om dit dwaas broze leven ongestraft te vernietigen. En omdat het hem zoo gemakkelijk viel aan alle leven een eind te maken, omdat nimmer iets machtig genoeg gebleken was zijn bevelen te weerstreven en zijn wil te weerstaan, koesterde hij minachting voor den drager van dit leven, het zwakke, machtelooze individu. Alva dacht in legereenheden, in levende machtscomplexen, waarin de enkeling alleen waarde had als deel van het geheel. Onvoorwaardelijke volgzaamheid eischte hij van iederen enkeling, onverschillig of hij burger of soldaat was. Ook hij wist wat zwijgend en blindelings volgen beteekende, kende zijn plicht tegenover god en den koning, die hij beiden diende en gehoorzaamde. In dienst van deze twee, die een onverbrekelijke eenheid vormden, stelde hij al zijn kennis, zijn taaie werkkracht, zijn toewijding en krijgsmansvernuft.

Alva's levensbeschouwing was simpel en weinig ingewikkeld, als die van een kind. De eischen, welke hij voor zichzelf stelde, waren klein en overtroffen, voor zoover zij het dagelijksch leven golden, zelden de aanspraken van den gemeenen soldaat. Hij kon de samenleving alleen zien op de wijze van iemand, die gewend is te dienen en gediend te worden en daarom moest het hem voorkomen, dat de lageren alleen geboren waren om zich naar de wil der hoogeren te buigen. Als veldheer ontging hem niet de geringste kleinigheid, als mensch was hij slechts tot een beperkt, schematisch waarnemen in staat. Hij trok naar de Nederlanden met het vaste voornemen, de opstandelingen tegen koning en kerk te onderwerpen en volkomen gehoorzaamheid op te leggen of allen te vernietigen. Onderwerping of ondergang, een

[p. 21]

volk van slaven of een volk van dooden, een andere mogelijkheid zou Alva den Nederlanders niet laten.

Het leger, dat uit de Italiaansche garnizoens gelicht was om naar de opstandige gewesten op te trekken, bestond uit ervaren en voorbeeldig gedrilde krijgsknechten, die door deskundigen de beste soldaten van Europa werden genoemd. De voornaamste bevelhebbers hadden het leger van hun koning reeds vele malen ter overwinning geleid en de namen van velen hunner waren ook in de Nederlanden bekend. Het voetvolk werd aangevoerd door Juliaan Romero, Don Sancho de Lodrono en Don Gonzalo de Bracamonte. De ruiters stonden onder bevel van Alva's natuurlijken zoon, Don Ferdinand de Toledo, de kanonniers onder commando van Gabriël Cerbelloni. Men voerde het nieuwste veldgeschut mede, gegoten van koper, dat afkomstig was uit het onderworpen Mexico. Twee duizend man waren gewapend met musketten, een nieuw model schietgeweer, dat beduidend lichter was dan de lompe haakbus en welks kogels verder droegen. Deze musketiers vormden een keurkorps. Zij werden beter betaald dan de andere voetknechten, droegen mooiere kleeren en velen zagen er in hun vergulde harnassen als legeroversten uit. Niets was verzuimd, om de zelfstandigheid en onafhankelijkheid van het leger en daarmede het welslagen van de veldtocht, zooveel mogelijk te verzekeren. Tweemaal had Alva de troepen vóór de afreis geïnspecteerd, de eerste maal te Alessandria della Paglia en het laatst te Santo Ambrosio, voordat het over de alpen trok. Behalve van een twintigtal geneesheeren, was het leger vergezeld van een afdeeling bouwkundigen, welke onder leiding van den vestingarchitect Pacheco stond en van achttien honderd hoeren, die op dezelfde wijze als de soldaten waren gemonsterd en ingedeeld en onder strenge, militaire tucht stonden. Voorhoeden verkenden de weg voor de optrekkende troepen en ofschoon de tocht over de steile bergtoppen, door enge

[p. 22]

bergpassen en schier ontoegankelijke wouden dikwijls met de grootste moeilijkheden gepaard ging en men op Fransch grondgebied begeleid werd door benden vijandig gezinde Hugenoten, werd de reis, zonder verlies van manschappen of wapenen, in nog geen maand tijd volbracht. Op de 21ste Augustus van het jaar 1567 overschreed het Spaansche leger de grens der Nederlanden.