Verzameld werk. Deel 6

[p. 192]

In de taal van het ballet

Wij kunnen de uitvoering die de Balletstudio 1945 in de Amsterdamse Stadsschouwburg heeft gegeven, als geslaagd beschouwen, indien wij haar van het juiste standpunt bezien. Wij moeten er ons op instellen, dat wij niet met volleerde artiesten te maken hebben, die tot belangrijke kunstdaden in staat zouden kunnen zijn, maar met leerlingen, die de richtlijnen volgen van een bekwame balletlerares. Onze waardering gaat dus in de eerste plaats uit niet naar de dansers en danseressen, op het podium zichtbaar, maar naar de onzichtbare pedagoge, die dit betrekkelijk stug materiaal (de lieftallige danseuses mogen mij deze technische term vergeven) heeft moeten kneden. Wij zagen de bekende figuren, die in het balletkoeterwaals meer of minder gewone Franse namen dragen, maar in onze taal steeds moeten worden omschreven: het getippel op de teenspitsen (‘pas de bourrée’); het zich herhaaldelijk heffen op de teenspitsen (‘relevée’); het voor- of achterwaarts strekken van het ene been, met een daarmede gepaard gaande fraaie houding der armen (‘arabesques en avant’ of ‘en arrière’) en de entrechats, cabrioles en pirouettes, die geen verdere omschrijving behoeven. Slechts wie geheel leek is, wie nooit de zware training in een dansstudio heeft bijgewoond, zal de zorg en toewijding onderschatten, die aan een dergelijke uitvoering moeten zijn voorafgegaan.

Was er geen twijfel opengelaten over de bedoeling, wij hadden met deze waardering kunnen volstaan. Nu het echter lijkt of men deze avond niet wenst beschouwd te zien als het werk van beginnende of meergevorderde leerlingen, maar als kunstenaarsprestaties, is het goed erop te wijzen, dat men nergens zo gemakkelijk in het ridicule vervalt als juist in de balletdans. Het is aan de vorstenhoven dat het ballet, zo al

[p. 193]

niet is ontstaan, dan toch zich heeft vervolmaakt; met deze oorsprong hangt samen, dat het voornamelijk is gericht op het tentoonspreiden van bekoorlijke effecten, die het gevolg zijn van een balanceren tussen geesteslompheid en zielvolle verfijning. Deze tegenstelling, tussen zwaarte en lichtheid, werd door de uitnemendste representanten van deze dansvorm verdiept tot de uitdrukking niet alleen van oppervlakkige bekoorlijkheid, maar ook van meeslepende verrukking. Maar het ligt voor de hand, charme zowel als exaltatie worden bij de geringste misstap ronduit belachelijk.

Ik meen dat zij hiermee niets bewijzen. Ik hecht niet zoveel aan de charme, hoewel er geen reden is om er ongevoelig voor te zijn, maar wel geloof ik dat, naast hartstocht en ontroering, in de kunst ook de verrukking thuishoort. Hartstocht vindt men in de Spaanse dans; ontroering wordt in sommige moderne dansen nagestreefd, hoewel slechts bij uitzondering bereikt; meeslepende verrukking hebben wij soms in het ballet en in de oosterse dans ervaren. Een stijl die deze kwaliteiten in zich verenigt, bestaat vooralsnog niet.

Enige leden van het ensemble dienen afzonderlijk te worden vermeld. Jennifer Roders bezit ongetwijfeld dansersbloed, bovendien een behoorlijke techniek, maar zij heeft te weinig van die bezieling, waarvoor de Fransen zo'n fraaie naam hebben, ‘épanouissement d'âme’, die wij wel bij Coby van der Hoeven, ondanks haar helaas geringe techniek, aantreffen. Ik geloof trouwens dat het, naast Jennifer Roders, alleen de twee mannelijke leden van het ensemble zijn, die men als professionals zou kunnen beschouwen. Aart Verstegen en Cor Borghmans hebben hun werk bescheiden en goed gedaan.

Maar, zoals ik zei, onze waardering gaat toch in de eerste plaats uit naar de op deze avond onzichtbare lerares, Sonia Gaskell.