Verzameld werk. Deel 6

[p. 95]

Buning als deviezensmokkelaar

Er moet iets niet in de haak zijn in onze letterkunde als iemand als Buning, tenslotte, hoe men over hem ook denken moge, toch niet de eerste de beste, maar een dichter met op zijn naam de gedichtenreeks van In Memoriam en een gedicht als ‘Maria Lécina’, begrippen uit de kinderachtigste conventie wil binnensmokkelen in de literatuur. Het is inderdaad de grootste suffigheid, dat iemand het de viezen-begrip wil gebruiken als maatstaf voor de beoordeling van kunstwerken, waarvan hijzelf erkent, dat zij met talent geschreven zijn. Wanneer een boekbespreker zich van boeken, die toch niet de moeite van het nadenken lonen, afmaakt met een Jantje van Leiden, - wanneer een bespreker zich tegenover een schrijver, die hem met zinloos muggegezoem aan zijn oren plaagt, wreekt met een opzettelijke en bepaald Babelse begripsverwarring, mag men dat goedkoop vinden, maar niemand zal hem dat kwalijk nemen. Heel anders wordt het wanneer de begripsverwarring wordt losgelaten op auteurs, van wie de bespreker zelf volmondig erkent, dat zij talent, ja zelfs groot talent bezitten. Het realistisch talent, dat Buning c.s. voor viesheid willen uitmaken, houdt immers onder meer in, dat de schrijver zich van zijn onderwerp heeft weten te distantiëren. De identificatie met realistische ‘viesheid’ is in veel hogere mate aanwezig in Bunings Voor twee stuivers anjelieren, voor driekwart slordige borreltafelpraatjes over de liefde, dan in de nauwkeurige analyse van het heerschap Visser uit Vestdijks roman. De beschrijver van riolen, die zich van de riolen distantieert, kan, evenals de gemeentereiniging plus derzelver hygiënische staf, eerder van te veel dan van te weinig zindelijkheidsneigingen worden beticht. In het volgende kwatrijn heeft Buning zich niet weten te distantiëren van de ‘riolen’:

[p. 96]

 

Een hond ruikt soms aan een hond,

 

Zoo moet ik soms ruiken aan jou,

 

Een hond is een schrander dier,

 

Weet je nou waarom ik je niet wou?

Het is best mogelijk dat Buning met zijn eigenaardige terminologie, waarmede hij zijn tegenstander hoopt te kwetsen en te krenken, maar die slechts afbreuk doet aan de betrouwbaarheid van Buning als criticus, reële bezwaren poogt aan te tekenen tegen het gemis aan romantische tendenties in bepaalde werken van Vestdijk. Ik zou het zelfs met hem eens kunnen zijn, evenwel onder een zo groot aantal voorbehouden, dat ik het, goed beschouwd, eigenlijk geheel met hem oneens ben. Het eerste voorbehoud is dat het werk van Vestdijk allerminst als realisme in de engere zin kan worden opgevat, omdat hij, psychoanalytisch onderlegd als hij is, steeds het verband opspoort tussen de romantische tendenties en de realistische ‘onderbouw’, zij het dan ook, dat in zijn romans de neiging overheerst de ‘bovenbouw’ als kitsch voor te stellen, wat een vermakelijke, maar ook gemakkelijke voorstelling van zaken is. Het tweede voorbehoud is: dat hij lang niet altijd deze kitschvoorstelling in zijn proza geeft, de novelle De bruine vriend blijft voor mij onvergetelijk! Het derde voorbehoud is, dat hij, in zijn essayistisch werk doordringender dan welk auteur ook, speurt naar esthetische maatstaven. Het zoveelste voorbehoud is: dat Vestdijk met zijn vertalingen van Emily Dickinson poëzievertalingen heeft gegeven, waarbij de copla-bezigheden van Buning in het niet verzinken. En het laatste voorbehoud is, dat men, hoe een bepaald werk van hem ook uitvallen moge, steeds daarin vindt de spanning van de tragische tegenstrijdigheden van een levend mens, waardoor hij zich dan ook, ondanks zijn respectabel oeuvre, onderscheidt van de arrivisten, waartoe Buning meer en meer is gaan horen.

Misschien is de onbillijke agressie van Buning te wijten aan arrivistische neigingen. Ik weet het niet. Ik deel in ieder geval niet de unfaire opvatting van Helman, in een woest snuivend artikel in de Groene, dat men de oorzaak moet zoeken in het

[p. 97]

feit, dat Buning niets meer met literatuur of kunst uitstaande heeft. Want dan zou het onbegrijpelijk zijn, dat men er zich druk over maakt.