Verzameld werk. Deel 5. Over literatuur

[p. 363]

Nieuwe literatuurgeschiedenis van Amerika

[A.G. van Kranendonk, Geschiedenis van de Amerikaansche literatuur, deel I. Van Oorschot, Amsterdam 1946.]

Een definitief oordeel uitspreken over het werk van prof. A.G. van Kranendonk, Geschiedenis van de Amerikaansche literatuur (Uitg. Mij. G.A. van Oorschot), zal pas mogelijk zijn wanneer ook het tweede deel is verschenen.

Het eerste deel, waarmee men reeds thans kan kennismaken, behandelt de periode die men de ‘Bostonian’ pleegt te noemen naar de stad die tot het einde van de negentiende eeuw de Amerikaanse cultuur heeft beheerst. De moderne Amerikaanse romankunst, die van de laatste halve eeuw dateert, komt dus pas in het tweede deel aan de orde, wanneer wij ons binnen de invloedssferen van New York en Chicago bevinden.

De methode, door prof. Van Kranendonk gevolgd, komt intussen reeds in dit eerste deel tot uiting. Voor wie de lijn der ontwikkeling wil geven van bepaalde reeksen van letterkundige verschijnselen staan twee wegen open. Hij kan een uitvoerige kenschets geven van de betreffende tijdvakken, met korte karakteristieken van de auteurs bij wijze van illustratie. Ik meen, dat prof. Van Kranendonk een betere weg heeft gevolgd; hij geeft korte analyses van de tijdvakken, maar daarentegen uitvoerige karakteristieken van de auteurs. In de karakteristieken ziet men langzamerhand de kenteringen in de tijd zich voltrekken. Dit heeft het voordeel, dat men niet voortdurend bedreigd wordt met de willekeur van abstracte voorstellingen.

Het is aan deze methode dat wij de zakelijkheid en pittigheid van dit werk te danken hebben. Keer op keer stuiten wij

[p. 364]

op uitnemende karakteristieken, in verband met de geschiedkundige opzet ook van de ‘minor authors’, die vaak meer nog dan de ‘groten’ karakteristiek zijn voor hun land en tijd. Ik noem met name zijn oordeel over Longfellow en Holmes, de vlotte beroemdheden, en de drie historici Prescott, Motley en Parkman.

Ik zou in twee gevallen bij de auteur op een herziening van zijn oordeel willen aandringen, vooral ook omdat het hier geen ‘minor authors’ betreft, maar niemand minder dan Emily Dickinson en Edgar Allan Poe. Emily Dickinson wordt door prof. Van Kranendonk beschouwd als een vertegenwoordigster van de mystiek, die ‘eeuwig’ is, en derhalve als een dichteres die geen betrekkingen met tijdsverschijnselen, laat staan Amerikaanse tijdsverschijnselen, heeft onderhouden.

Ik kan deze conclusie niet onderschrijven, uit de pen van zo een deskundige auteur vind ik haar zelfs enigszins wonderlijk. De mystiek is ‘eeuwig’, goed, maar dat zijn op zekere hoogte ook de andere poëtische onderwerpen als liefde, angst en dood. William Blake en Gerrit Achterberg hebben mystieke elementen, die met het werk van Emily Dickinson verwantschap vertonen. Maar daarom is het nog niet onmogelijk respectievelijk Engelse, Nederlandse en Amerikaanse karaktertrekken in hun werk aan te wijzen.

Wat Emily Dickinson betreft, deel ik eerder de mening van Conrad Aiken (in zijn voorwoord voor haar Selected Poems, uitgegeven bij Jonathan Cape), dat deze dichteres aanwijsbare invloeden van de ‘transcendentalisten’, met name van Emerson, heeft ondergaan. Een zelfde mening kan men trouwens, zij het ook minder uitvoerig voorgedragen, ook terugvinden in Lier en lancet van Vestdijk. Het is niet louter spel van het toeval, dat een bekend gedicht van Emily Dickinson dezelfde titel draagt als het beroemde essay van Emerson: Compensation.

De karakteristiek van Poe schiet aan duidelijkheid te kort, omdat prof. Van Kranendonk de ongunstige oordeelvellingen van Huxley en D.H. Lawrence overneemt zonder deze

[p. 365]

tot de zijne te maken, maar ook zonder er zich genoegzaam van te distantiëren.

Ik plaats deze opmerkingen niet om erop te wijzen, dat in een boek van 330 pagina's ook opvattingen voorkomen, die niet met de mijne stroken, maar eenvoudig als desiderata bij een tweede druk die zeker niet zal uitblijven.