Verzameld werk. Deel 5. Over literatuur

[p. 361]

De nieuwste gedichtenbundel van Henr. Roland Holst; geschreven uit vriendschap

[H. Roland Holst, Uit de diepte. De Gulden Pers, Haarlem 1946.]

Bestaat er eigenlijk iets schoners dan de vriendschap? In de vriendschap vindt men zowel zichzelf als de vriend. De vriend is de spiegel, waarin men zichzelf geniet, maar ook het venster, vanwaar men uitstaart naar de horizon van de andere wereld. Bij Henriëtte Roland Holst werd de vriendschap aan de zwaarste beproevingen blootgesteld, voordat zij zich kon geven in de intieme vorm van de bundel gedichten, die thans onder de titel Uit de diepte bij de Gulden Pers te Haarlem is verschenen.

Ik zou mij niet graag scharen onder degenen, die haar debuut (Sonnetten en verzen in terzinen geschreven) uitsluitend willen beschouwen als een vrucht van het individualisme. Wij vinden reeds in haar eerste bundel, evenals in het daaropvolgende Nieuwe geboort het ochtendgloren van haar socialistisch geloof. Zij heeft nadien met klem van redenen dit geloof kracht pogen bij te zetten met groots opgezette studies, van filosofische, sociologische en cultuurhistorische aard, die voor een ander op zichzelf reeds een levenswerk zouden betekenen. Zij heeft zich ten slotte niet tot de dichtkunst en studie bepaald, zij heeft zich ook met de volle inzet van haar persoonlijkheid in de onmiddellijke strijd geworpen en daarvan de schoonste maar ook de bitterste ervaringen opgedaan. Ik geloof zelfs, dat het een haar heeft gescheeld of de dichteres was geheel verdwenen in de vrouw van actie.

De politiek, die ongetwijfeld tot haar rijping heeft bijgedragen, heeft evenzeer gedreigd haar te belemmeren in haar laatste ontwikkeling. Terwijl velen twijfelden aan de groei

[p. 362]

van haar dichterschap, verscheen de verzameling Verzonken grenzen, waarschijnlijk het hoogtepunt in haar dichterlijk oeuvre. Hier was haar ideaal van universele broederschap uitgegroeid tot een alomvattend kosmisch levensbesef, waarin zich de sociaal-ethische en individueel mystische elementen makkelijk laten onderkennen.

Haar laatste werk draagt een intiemer karakter dan de meeste van haar vroegere bundels: het wordt niet gedragen door grootse politieke concepties of mystieke vervoeringen. Uit de diepte heeft zij deze verzen genoemd, maar men komt bedrogen uit, wanneer men, met de psalm De profundis in gedachte, verwacht, dat zij haar diepste ervaringen, de schoonste zowel als de bitterste, zou uitspreken. Deze verzen zijn geschreven uit een diepe, maar soms ook alleen maar beminnelijke vriendschap. Zij ziet in de vrienden, die zij vol liefde herdenkt, niet alleen ‘de ander’; zij zoekt ook zichzelf of beter gezegd, haar ideaal-ik. Bij deze herdenking is zij dus allerminst kritiekloos, maar de kritiek belemmert haar niet de vrienden juist om hun anders-zijn in de warmte van haar hart op te nemen. Waar haar liefde haar kritiek het zwijgen oplegt, ontstaan uitsluitend beminnelijke gedichten. Waar haar kritiek en liefde samengaan, ontstaan gedichten stroef en vloeiend tegelijk, zoals wij die van haar kennen en zo ontroerend, dat zij treffen in de roos van ons hart. Ik noem met name ‘In memoriam H. Sn.’, ‘De vrouwen van Holland’ en ‘De vrouwen van Holland klagen aan’.

Wij leven in een bewogen tijd, veel kan ons ontvallen, maar één ding kan ons niet worden ontnomen, dat is de vriendschap, ik herhaal nogmaals: de vriendschap, die de heerlijke vereniging is van ons egoïsme en onze onbaatzuchtigheid. Spiegel en venster...