Verzameld werk. Deel 5. Over literatuur

[p. 357]

Blijken van wanhoop

[Focquenbroch, Bloemlezing uit zijn lyriek, met een inleiding van W.F. Hermans. Van Oorschot, Amsterdam 1946.]

Bij de Uitgeversmaatschappij G.A. van Oorschot te Amsterdam is thans verschenen een bloemlezing van W.G. van Focquenbroch ofte wel ‘Fok’, zoals hij zichzelf noemde, de merkwaardige dichterarts uit de zeventiende eeuw. Na in Amsterdam een steeds meer verwaarloosde praktijk te hebben uitgeoefend, liet hij zich door de wic: werven als fiscaal op een van de troosteloze plaatsen aan Afrika's Westkust, waar hij ten slotte zijn einde heeft gevonden, hoe weet niemand. Hij behoort tot het geslacht der desperado's, als dokter niet minder dan als dichter.

In de loop der eeuwen heeft de literatuur vele doktersfiguren opgeleverd: de evangelisch aandoende dokter uit de zestiende eeuw, die recepten afleverde, samengesteld uit drie ons berouw, twee ons liefde en een half ons penitentie (driemaal daags een lepel); de parmantige Molière-types uit de zeventiende eeuw; de tovenaars uit de romantiek en de film; de ‘strijders tegen de dood’, die zich met een microscoop of een reageerbuis laten fotograferen. Merkwaardig, dat de schrijver-artsen zelf, de voorbeeldige figuren à la Duhamel niet te na gesproken, niet zelden het radeloze type opleveren. Ik noem schrijver-artsen uit zo verschillende landen en van zo verschillende begaafdheid als Slauerhoff, Céline, Cronin en Axel Munthe. Ook Focquenbroch behoorde tot hen.

Waarom werd deze boeiende en soms ronduit prachtige dichter zo lang en zo stelselmatig verwaarloosd, vraagt W.F. Hermans, die deze uitmuntende bloemlezing heeft verzorgd. Het antwoord hierop hangt, dunkt mij, samen met 'n

[p. 358]

eigenaardigheid van de Nederlandse literatuur, die gekenmerkt wordt door een diepe kloof tussen de dichters der verheven stemmingen en die van de realistische gezindheid. Ik noem enkele schoolvoorbeelden: in de dertiende eeuw worden in Vanden levene ons Heren dezelfde vromen bewierookt, die door de Vos Reinaerde in hun hemd worden gezet; in de zeventiende eeuw worden Vondel en Bredero tegenover elkaar gesteld, terwijl in onze dagen Holst met zijn elysisch verlangen en Vestdijk met zijn ongezouten realisme als antipoden mogen gelden. Het voorbeeld uit de zeventiende eeuw is eigenlijk niet juist. Bredero is juist de dichter, in wie de twee aspecten zich verbroederen; wij kunnen 't niet genoeg betreuren, dat hij jong is gestorven en ten dele daardoor door Vondel is overvleugeld. Vondel en Focquenbroch zouden een juistere tegenstelling vormen, en is het dan een wonder, dat ‘Fok’ door de serafijnse vleugels van Vondel en diens schare volgers werd doodgeklepperd!

Was Focquenbroch niets dan een radeloze? Neen, niets is geheel waar en ook dit niet. Wanneer hij uitsluitend of consequent radeloos was geweest, zou hij al dadelijk in verbijstering zijn te gronde gegaan. Hij heeft dan ook, behalve de verzen, waarin hij in schaterlachen uitbreekt (‘Courage de fille’) of in tranen (‘Op de ogen van Filis’), ook enkele gedichten geschreven, waaruit 'n bezonken berusting spreekt. Ik denk dan vooral aan de gedichten over de wisselvallige fortuin.