Verzameld werk. Deel 5. Over literatuur

[p. 285]

Het vergankelijke leven

Virginia Woolf, The Years. Hogarth Press, Londen [1937].

Reeds door haar afkomst was Virginia Woolf voorbestemd als kenner der letteren, de ingewijde, die wij in iedere volzin harer boeken proeven. Bloed- en aanverwantschap verbinden haar met de beroemdste namen van haar land, onder anderen Thackeray en Darwin; vriendschap met weer vele anderen. Met haar man staat zij aan het hoofd van de Hogarth Press. Kortom, zij is ‘au courant’. Met als onvermijdelijk gevolg, dat degenen, met wie zij verbonden is door banden van vijandschap - ook dit is onvermijdelijk en voor sommigen niet eens onaangenaam - het kritisch inzicht van haar essays hoger aanslaan dan de artisticiteit harer romans. Ik acht deze opvatting een zwakke poging de verschillende talenten dezer persoonlijkheid tegen elkander uit te spelen.

The Years beschrijft het leven ener Engelse familie gedurende de laatste zestig jaren. Oppervlakkig gezien tenminste, want Virginia Woolf komt ten volle de belofte, die de titel inhoudt, na. Het voorbijgaan der jaren is het telkens wederkerende motief van deze roman, waarin ieder detail leidt tot de mijmering over de vergankelijkheid van ons bestaan. Ik zie ervan af hiervan voorbeelden te geven, die hier, uit het geheel gelicht, toch niet tot hun recht zouden komen. Deze bijzonderheden zijn immers daarom juist zo overtuigend, omdat zij niet het gevolg zijn van een detailwellust, die hinderen zou als bij vele geringere auteurs, maar van een groot overweldigend gevoel, dat iedere zin met zijn atmosfeer doordrenkt. Het karakter van experiment vinden wij slechts terug in de compositie, die ieder hoofdstuk laat aanvangen met een enigszins opzettelijke beschrijving van weer en wind, bij voorkeur maart-

[p. 286]

se buien, waarvan sommige ook werkelijk een diepe indruk achterlaten. De bedoeling is duidelijk, sinds ook de Prediker schreef: ‘de wind gaat steeds omgaande en keert weder tot zijne omgangen.’ Ik veroorloof mij nog een enkele, zij het dan ook schuchtere aanmerking op dit welhaast volmaakte boek. De rijkdom van details, die wijzen op de vergankelijke vluchtigheid van ons bestaan, brengt allicht verdoezelende retouches aan in de grofheid der levensrealiteit. Hartstochten, die uitsluitend in het heden of beter uitsluitend als actualiteit zich uitleven - de zucht tot zelfbehoud, de wreedheid, de voortplantingsdrift - komen in deze roman slechts in sterk verdunde oplossingen voor. Ik geef er mij intussen rekenschap van, dat dit juist datgene is wat mevrouw Woolf opzettelijk nastreeft. Een werkelijk bezwaar kan dit trouwens slechts zijn voor al wie, het zintuig voor de ‘zachte krachten’ missende, enkel nog voor de blakerende passies enige waardering koesteren.

De populariteit die dit boek verwierf in de Engels sprekende landen, waar men het tot de ‘best-sellers’ begint te rekenen, laat zich moeilijk rijmen met het pessimisme dezer vliedende jaren. De geest van de New Deal in Amerika en de positieve houding, die de Amsterdamse studenten tijdens het lustrum predikten, zijn daar om te bewijzen, dat men zich momenteel tegen het pessimisme kant. Staan wij dan voor een raadsel? Zo ja, dan toch een, dat makkelijk genoeg is opgelost. Want het pessimisme van Virginia Woolf wordt tenietgedaan door de ontroering, waarmede zij het verleden oproept. Daaruit blijkt reeds, dat bij haar het gevoel van vergankelijkheid niet is gericht op een ‘destructief’ uitwissen van het heden, maar op een ‘constructieve’ verzoening met het verleden. Boeken als deze worden populair om het element van bevrijding of verzoening, dat zij inhouden. Tegelijk ook omdat het verdriet om de overledenen plaats maakt voor de vreugde hunner nagedachtenis.