Verzameld werk. Deel 5. Over literatuur

[p. 262]

Zwarte kunst

E. Ballagas, Antología de poesía negra hispano-amerkana [Aguilar, Madrid 1935].

Nicolas Guillén, de belangrijkste der hier bijeengebrachte dichters, beroemt er zich op een halfbloed te zijn. Evenals zijn Noordamerikaanse lotgenoot Langston Hughes kan hij zijn vader toevoegen: ‘I am your son, white man’, waarop zijn vader kan neuriën: ‘a nigger night, a nigger joy: a little yellow, bastard boy.’ Het is bekend, dat tegenstanders der rassenmenging als argument aanvoeren, dat de halfbloed als gevolg zijner kruising zou lijden aan een verschrikkelijke innerlijke tweespalt. Ik heb goede gronden te vermoeden, dat het ‘ontzaglijke leed’ van de halfbloed niet uitsluitend met zijn tweespalt, maar voornamelijk met de bejegening, waaraan hij blootstaat, samenhangt. De tweespalt van de halfbloed verschilt ten hoogste gradueel van de innerlijke verdeeldheid, die ieder onzer ten deel valt. Te bedenken valt, dat wij allen ‘lijden’ aan een dubbele - vaderlijke en moederlijke - afkomst. Deze noodwendige dubbele herkomst en de dubbele oorsprong van de halfbloed mogen gradueel verschillen, in wezen zijn zij eender. Zolang de synthese achterwege blijft van de afzonderlijke elementen die in onze psyche om de voorrang strijden, bevinden wij ons in een woeste, soms interessante baaierd. De synthese komt bij een enkele bevoorrechte tot stand, maar waarschijnlijk ook alleen maar in begenadigde ogenblikken. Dan opent zich een nieuwe wereld, waar vormen uit werelden, tot nu toe van elkaar gescheiden, zich samenvoegen tot een nieuw geheel.

De gedichten van Guillén zijn van dit laatste een prachtig voorbeeld. Bij hem houdt dan ook de rassenmenging als

[p. 263]

vraagstuk op; zij vertoont zich in haar werkelijkheid aan ons. Als het voor hem meest kenmerkende gedicht noem ik de ‘Ballade van de Grootvaders’, waarin de blanke grijsaard en de oude neger om beurten onze aandacht vragen met een enkel flitsend gebaar, een oogopslag, het doordringen van een verre kreet. Van de blanke heet het, dat hij kijkt met ogen van ‘antarctisch glas’, terwijl de neger de oren spitst voor de steeds wisselende geluiden van het oerwoud. In deze en dergelijke details komt op bekoorlijke, soms grootse, altijd treffende wijze, het verschil der twee rassen tot uiting. Guillén blijft deze snelle afwisseling van beelden, afkomstig van twee zo verschillende landschappen van het menselijk innerlijk, volkomen meester. Zoals hij ook het vers beheerst. Het meesterschap, waarmee hij zowel het modernistische vrije vers als de traditionele strofe hanteert, stempelt hem tot een vooraanstaand bentgenoot der dichterlijke voorhoede. Een voor hem zeer typisch gedicht is ook het ‘Lied van de Tamtam’, waarin hij ook zijn blanke landgenoten uitnodigt tot de negerdans met de waarschijnlijk juiste insinuatie: ‘Wie in Cuba van buiten nog niet zwart werd, vernegerde al van binnen.’ Voor de Cubaanse señoritas schreef hij enige levendige coupletten. Wanneer hij in zijn politieke gedichten onvoorwaardelijk partij kiest voor de neger, geschiedt dit, omdat hij met de neger de economisch zwakkere beschermt en allerminst, omdat hij negroïde volbloedigheid ambieert.

Met Guillén als middelpunt onderscheiden wij verder: een negroïde groep dichters en, anderzijds, een blanke groep, in wier werk allicht, gelijk reeds uit de plaatsing in de bundel volgt, het negerelement op een of andere wijze meespreekt. Tot deze blanken behoort Palés Matos, die met zijn nieuwsgierigheid van blanke intellectueel zich gaarne ophoudt in de gebieden van het oerinstinct, oorsprong van negerceremoniën als het geheimzinnige ‘vodu’, waarin het mensenoffer blijkbaar een rol speelt; behoort ook Ballagas, die in zijn rumba's bekoringen mengt van Spaanse gitana's en de Soedanese negerinnen. Met deze woorden gedenkt hij een dode bacchantische vriendin: ‘Het is het strijkijzer van de dageraad, dat je longen stuk brandde. Neen, niet de ziekte, niet

[p. 264]

de ziekte.’ Tot de sterkst negroïde voortbrengselen behoren de slaapliederen, geschreven in een taal die, meer dan aan zuiver Spaans, herinnert aan het Neger-Spaans, het Papiaments, omgangstaal van het Nederlandse gebiedsdeel Curaçao. Ik noem bijvoorbeeld het wiegelied: ‘Drumi, no llora’ (slaap, huil niet). Dit is een der redenen, waarom dit boek voor Curaçaoënaars, ook voor Hollanders op Curaçao, een kostelijk bezit zal blijken te zijn. De andere redenen moeten het ook voor nimmer geëxpatrieerde Hollanders begeerlijk maken. Na het bovenstaande lijkt het mij overbodig deze redenen in den brede te ontvouwen.