Verzameld werk. Deel 4. Bewolkt bestaan

[p. 266]

24

De dood van monseigneur Hendrikx had alle geesten op Curaçao beziggehouden, maar Valdés had hij onaangeroerd gelaten. Die had genoeg aan Carlota, die maar tussen beterschap en ziekte bleef zweven. De brief van Ireguí had Valdés enige ogenblikken plezier verschaft na de sombere buien van de laatste dagen, veroorzaakt door de terugval van Carlota. Ireguí had hem ijverig voorwendsels genoemd waarom hij vroeger vertrok dan oorspronkelijk was bedoeld, maar Valdés wist wel beter. Ireguí was eenvoudig bang voor Carlota. In het gewone leven kende hij geen angst maar zodra het andere leven, het leven van doodsschaduwen en mysteriën, zich meldde, kromp hij van angst ineen. Hij was trouwens niet bijzonder intelligent. Pacheco, die hem zeker geen vrees zal hebben ingeboezemd, had hij toch verkeerd verstaan; de afwijking, die hij de lange man met de kleine laarsjes toeschreef, bestond niet; dat was zo een van de vele afwijkingen van de ‘maricones’, dat zij maar iedereen tot ‘maricón’ wilden verheffen. Pacheco wilde met de kortstondige arrestatie van zijn compagnon alleen maar eraan herinneren dat hij behoorde tot de generaals die indertijd de briljante schoenhandel Upperten het monopolie hadden bezorgd. Hij behoorde tot de meer of minder angstaanjagende figuren die hem zo nu en dan met een vijandige blik, of eenvoudig door te bouderen, eraan herinnerden dat hij wel eens een chèque al dan niet vergezeld van een paar glacé laarzen, aan hun adres zou kunnen overmaken.

Nadat hij aan Ireguí geantwoord had dat deze zo spoedig mogelijk lila orchideeën, bruine laarzen en een chèque aan Pacheco moest doen toekomen, hielden zijn gedachten zich verder weer uitsluitend met Carlota en zijn verhouding tot haar bezig. In het begin had hij alleen de geleerde en later alleen de zieke vrouw in haar geapprecieerd. Nu haar toestand op genezing deed hopen, neigde zijn hart naar behoeften waarvan hij vroeger zelfs het bestaan niet had bevroed. Hij koesterde hoop dat zij zou genezen, Os-

[p. 267]

car voorgoed zou vergeten en werkelijk zijn vrouw zou worden. Hij was tenslotte, zoals hem nu was gebleken, niet alleen maar een man die achter de bronzen Apollo aanjoeg. Hij wilde een gezin stichten met een lieftallige, matig zinnelijke en algemeen geëerde vrouw. Hij luisterde dan ook geduldig naar haar uiteenzettingen, al voerden die hem soms door hun verwardheid en onbegrijpelijkheid aan de rand van de verbijstering. Dit was vooral het geval met haar heilloze mijmeringen over de dubbelganger van Oscar die zelfmoord zou hebben gepleegd, terwijl Oscar zelf over de aarde rondzwierf om zijn probleem op te lossen en terug te keren wanneer dit zijn oplossing zou hebben gevonden. Zij toverde hem soms ook grootscheepse plannen voor die zij hoopte ten uitvoer te brengen wanneer zij eenmaal genezen in Carácas zou zijn teruggekeerd. Het zou dan blijken dat zij niet voor niets zich aan haar Parijse studie had gewijd. Er was een nieuwe beschaving op komst die volgens haar tot stand zou komen door een versmelting van de Zuidamerikaanse vitaliteit en de bezinning van Europa. Zij meende dan ook dat haar ziekte niet alleen een gevolg was van haar verdriet om Oscar, maar ook van de crisis bij haar teweeggebracht door de tweeërlei vorm van beschaving die haar geest had ondergaan. Zij herhaalde dan met een onbehaaglijke schaterlach de woorden van Nietzsche voordat deze aan verbijstering was te gronde gegaan: wat ons niet breekt is bestemd om onze geest te stalen en zelfs, zoals zij eraan toevoegde, wanneer dit een zo broze persoon als Carlota Valdés geboren Campbell betrof.

De aanwezigheid van Ferdinand scheen haar genezing in de hand te werken. Dat was ook de reden waarom hij een heimelijke sympathie voelde voor deze Nederlandse Curaçaoënaar, die hij niet in alle opzichten kon volgen. Hij had het gevoel dat Ferdinand ook maar zelden zijn ware gezicht toonde; het was hem of deze man een vreemde, een beetje griezelige komedie speelde. Het begon al met de wijze waarop hij zich van de hem meer of minder goed bekende talen bediende. Een enkele keer sprak hij het Spaans vloeiend zodat men hem nauwelijks van een Venezolaan kon onderscheiden, een andere keer was het taaltje dat hij uitsloeg van een stumperigheid waarom Ferdinand ook zelf moest lachen. Ferdinand grinnikte trouwens voortdurend om zijn eigen uiteenzettingen, hij had het vaak over de zelfmoord die hij zeker niet zou

[p. 268]

plegen, hoewel hij zelf beweerde er niet zo zeker van te zijn of hij hem al niet had gepleegd. Hij vertelde dat het grootste aantal zelfmoordenaars niet onder de doden maar onder de levenden moest worden gezocht. Hij beschuldigde zichzelf herhaaldelijk wanneer hij zich afvroeg of zijn werk op de plantage niet als een vorm van zelfmoord moest worden beschouwd. Het leven van de daad diende geprezen te worden maar het moest een daad zijn die de geest bevestigt. Daden die de geest doden waren voorlopers van de zelfmoord. ‘Don Arturo,’ zei hij dan met een dubbelzinnige glimlach, ‘de mens is nooit oud genoeg om te leren maar in zijn diepste wezen veranderen, dat doet de mens toch maar een hoogst enkele keer. Misschien nooit!’

De gelukkigste ogenblikken beleefde Valdés wanneer Carlota zich met hem over haar toekomstplannen onderhield zonder dat er een derde aanwezig was; hij had dan het gevoel dat hij ook zelf in staat was haar genezing te bevorderen. Zij had het dan vaak over de nieuwe beschaving die uit de versmelting van de Zuidamerikaanse en de Europese zou worden geboren. Zij zou, zo voegde zij er soms aan toe, zich het eerst door de verschijning van de Wetende Glimlach openbaren. Alle beschavingen begonnen of namen een nieuwe wending met de verschijning van de Wetende Glimlach. Zij liet Valdés dan reprodukties zien van boeddhabeelden, gotische engelen, archaïsche sculptuur van Egyptenaren of Grieken. Een keer had de verliefdheid die zich op zulke ogenblikken bij hem deed gelden, zozeer zich van hem meester gemaakt dat hij zijn erectie, machtig als van een afgodische stier, niet kon verhinderen. Dadelijk daarop was hij bijna van schrik versteend. Zij had hem aangekeken met een blik waarin hij eerst de hevigste haat had menen te lezen, maar die zich weldra had opgelost in de glazige onwezenlijkheid die hem ook op afbeeldingen van sommige Byzantijnse madonna's was opgevallen. Aan zijn erectie was een voortijdig einde gekomen.