Verzameld werk. Deel 4. Bewolkt bestaan

[p. 245]

21

Zo had ook Ireguí tenslotte kennis gemaakt met het witte huis in de oase van de plantage die vroeger aan de Bournouilles had toebehoord. Een dergelijk huis had hij tot nu toe slechts gekend als de wensdroom van moderne architecten. Het hele huis, vijftien meter lang en acht meter breed, bestond eigenlijk uit een enkele grote ruimte. Aan een zijde was een balkon aangebracht, waarheen een trap voerde. Op het balkon kwamen enkele kamers uit die voor slaapkamer, bad- en logeerkamer waren bestemd. Van de logeerkamer werd overigens nooit gebruik gemaakt, omdat Carlota de mensen hoogstens als bezoekers en nooit als logés in haar huis tolereerde; haar familie wenste zij voorlopig zelfs niet eens te spreken, zij meende dat zij spoedig zou genezen zijn en dan naar Carácas zou terugkeren. Ireguí en Valdés hadden dan ook hun intrek genomen in het landhuis, verder nog slechts bewoond door het Indiaanse dienstmeisje dat vandaar uit voor Carlota zorgde. Men zag haar vaak behoedzaam gaan met pannen en potten de heuvel af naar de oase.

Het eerste bezoek had Valdés' opvatting, dat Carlota vrijwel genezen was, volkomen bevestigd. Zij had Ireguí dadelijk herkend. Zij had het tweetal zelfs met een zekere gulheid ontvangen en hen plaats doen nemen in een gezellige hoek, waar zich behalve een ronde tafel met stoelen ook nog een rieten divan en een boekenkast, met voornamelijk kunsthistorische werken bevonden. Zij had hun een kop koffie aangeboden en was dadelijk met een zelfbeschuldiging begonnen, eerst verlegen lachend, vervolgens doordrongen van diepe ernst. Zij vertelde dat zij nu ook zelf het juiste inzicht in de aard van haar ziekte was deelachtig geworden. Het was natuurlijk dat men rouwde over de dood van iemand van wie men veel had gehouden, maar wie zich aan wanhoop verslingerde, maakte zich schuldig aan wat de roomsen de doodzonde noemden. Het roomse geloof mocht al niet gelijke tred hebben gehouden met

[p. 246]

de voortgang van de geschiedenis, het bevatte toch een schat van wijsheid. Wanhoop werd door de roomsen terecht beschouwd als een vorm van doodzonde. Men kon een overleden vriend alleen goed gedenken door het leven lief te hebben en niet door het slachtoffer van een dwangdenkbeeld te worden. Zij vertelde dat zij de laatste tijd veel profijt getrokken had uit de gesprekken die zij nu en dan voerde met Ferdinand, die nu de plantage beheerde. Met deze schrijver had zij herhaaldelijk het vraagstuk van de zelfmoord aangeroerd. Ferdinand meende dat de mens zich met de zelfmoord niet bevrijdde, maar zich integendeel in nog grotere wanhoop verwikkelde. Wat gebeurt er met de mens na de dood? De zielen der afgestorvenen stegen regelrecht de hemel in, in tegenstelling tot wat de kerk leerde, die de meesten een tijd van loutering toedacht voor zover zij al dan niet door de hellevlammen werden verteerd. De afgestorvenen schoten onmiddellijk hemelwaarts, maar stieten onverhoeds tegen het beeld der Drie-eenheid, die hun na een korte vreugde slechts angst en afkeer inboezemde. De zielen der afgestorvenen daalden nederwaarts om nogmaals in de aardse contreien troost te zoeken, zozeer werden zij afgeschrikt door het strakke, dogmatische Byzantijnse karakter van de Heilige Drie-eenheid. In de aardse contreien scheidden zich de afgestorvenen in twee groepen: zij die de hun tijdens het leven gegeven opdracht hadden geweigerd en zij die haar hadden aanvaard. De weigerachtigen waren de zelfmoordenaars, onverschillig of zij een lichamelijke dan wel een geestelijke zelfmoord hadden gepleegd. Zij werden de boze geesten, gedoemd in de aardse contreien rond te joelen in wijdere en smallere kringen. Een enkele keer werden zij uit deze wervelingen gestoten; dan bevonden zij zich alleen, zij werden ontzettend nieuwsgierig naar het leven dat zij hadden verlaten. Zij bleven naar de overlevenden loeren, maar konden daarbij geen gevoel ervaren; zij zagen alleen maar levensgeschiedenissen zich afspelen, zonder dat dit enig medegevoel bij hen opwekte. Er steeg een oneindig verlangen op naar medeleven, maar tenslotte werden zij weer naar de eeuwig rondwervelenden teruggezogen. Pas als bij hen het medegevoel was opgewekt, waarschijnlijk door de smekende oogopslag van een levende ziel die zij hadden liefgehad, konden zij uit de groep der zelfmoordenaars in de andere groep - die der gelukzaligen - overgaan. De gelukzaligen waren overigens aanvan-

[p. 247]

kelijk slechts voorbestemd tot zaligheid, want ook zij moesten een tijd van loutering doormaken. Het waren de goede geesten, die zich slechts door een verwijtende oogopslag aan de levenden kenbaar maakten. Het is vooral in de avondschemer dat wij de goede geesten ontmoeten. Zij moeten zo lang op aarde vertoeven, totdat zij zich hebben ontledigd van het laatste verwijt, de laatste wrok die zij in het leven hebben gekoesterd en die te zeer bezwaart dan dat zij zonder de vereiste loutering de uiteindelijke stijging hemelwaarts kunnen ondernemen. Wanneer zij echter zich van de laatste schuld hebben verlost, stijgen zij omhoog, maar laten ditmaal de starre Heilige Drie-eenheid links liggen, zij stijgen hoger en hoger totdat zij tenslotte oplossen in het licht waarin men tegelijk met zichzelf ook de strevingen van het heelal ervaart. Oscar behoorde niet tot de goede geesten die hun levensopdracht hadden vervuld; zij wist dat hij zich nog steeds onder de joelende wervelenden bevond, maar zij wist ook dat hij zich herhaaldelijk uit deze groep losmaakte om naar haar te kunnen blijven staren. Zij was het die de mogelijkheid van het medeleven voor hem moest scheppen. Zij kon dit alleen doen door haar eigen levensopdracht te aanvaarden. Haar rouw was een vorm geweest van weigerachtigheid. Zij wist dat er een bepaalde taak op haar wachtte in Venezuela. Door de petroleumproduktie vloeiden daar grote rijkdommen binnen. Het was van het grootste belang dat deze rijkdommen niet aan zinloze weelde werden verkwist, maar gebruikt werden voor de geestelijke verheffing van het volk. Zij had er ook met Ferdinand over gesproken, die wel blijk gaf van een juist inzicht, maar nog niet zijn periode van onevenwichtigheid had overwonnen. Ondanks zijn juiste inzichten scheen Ferdinand op het ogenblik nog te zeer beheerst te worden door pogingen om met grote geldwinsten zijn gezin een verzekerd bestaan te verschaffen. Carlota was er overigens zeker van dat Ferdinand op zekere dag zichzelf zou overwinnen. Hij zou zich geheel geven aan de verheffing van zijn volk. Carlota meende voorlopig op Curaçao te moeten blijven om Ferdinand hiertoe aan te sporen, maar zoals zij lachend toegaf, ook om de laatste sporen van zwaarmoedigheid kwijt te raken.

Die avond zaten Valdés en Ireguí op het terras in de schommelstoelen, die eigener beweging schommelden zoals zij vroeger hadden gedaan ten tijde van de Bournouilles. Valdés luisterde naar de ander, met een zelfverzekerde glimlach op het gezicht.

[p. 248]

‘Don Arturo,’ praatte Ireguí, ‘je hebt een goede keus gedaan. Wie zou dat hebben gedacht? Ik praat nog niet eens over de geestelijke verheffing van het volk, waaraan zij haar krachten wil wijden. Dat is natuurlijk wel mooi, maar het zal wel op niets uitlopen; het volk vraagt om geestelijke verlaging en niet om verheffing. Maar ik geloof toch dat zij gelijk heeft met haar verhalen over het leven na de dood. Wij moeten onze opdracht vervullen. Zou het verkopen van schoenen en het nalopen van bronzen Apollo's ook een opdracht zijn?’

‘Wie weet,’ antwoordde Valdés.

‘Je denkt daar misschien min over, maar er moet toch van alles zijn in dit leven. De geestelijke verheffing moet er zijn, maar ook de geestelijke verlaging.’

‘Het is mogelijk, maar daarom wordt nog niet ieder bij de groep van de zaligen, de beatificati, ingelijfd.’

‘Wij lopen toch geen kans onder de groep van de weigerachtige zelfmoordenaars te worden ondergebracht? Por el amor de dios, Arturo!’

‘Men moet niet over het leven na de dood denken. Dat is gevaarlijk!’

‘Adjutorium nostrum in nomine dei.’

De volgende dag werd het tweetal uit de droom gewekt, enigszins hardhandig, dat Carlota genezen zou zijn. De ontvangst was al dadelijk geheel verschillend van de dag tevoren. Zij richtte het woord uitsluitend tot Arturo, dat zij een enkele maal onderbrak om Ireguí scherp aan te kijken, alsof zij zijn identiteit niet kon vaststellen. Zij vertelde aan Arturo, dat zij niet van Curaçao kon weggaan zolang zij niet zeker was van de dood van Oscar. Zij meende dat Oscar wel eens zijn zaak aan een dubbelganger kon hebben overgedaan om zelf spoorloos te kunnen verdwijnen uit een leven, waarin hij geestelijk dreigde te verstikken. Zij vroeg wat Arturo daarvan dacht, maar zonder op het antwoord te wachten deelde zij mee dat dat zeer goed mogelijk was. Tenslotte had iedereen een dubbelganger, men moest maar eens denken aan Hugo Steensma en Ferdinand Bournouille. Dubbelgangers leken soms alleen lichamelijk op elkaar, maar het gebeurde ook wel eens dat zij geestelijke gelijkenis vertoonden. Wie weet was dat bij Oscar en diens dubbelganger het geval geweest. Wie weet had de dubbelganger dus toe-

[p. 249]

gegeven aan een neiging, die Oscar had overwonnen door het hazepad te kiezen. Oscar had de vlucht genomen. Was dat een vorm van weigerachtigheid of niet als men de vlucht neemt? Tot welke groep behoorde Oscar die de vlucht nam. Tot de beatificati of de suicidium-plegers?

Llora llora urutaú
en las ramas del jotai
Ya se acabó el Paraguay
donde nací como tu.

Ireguí voelde zich opeens benauwd worden en kon niet begrijpen waarom dat droevige vers uit Paraguay zich aan hem opdrong. Zou hij evenals zijn vader last van astma krijgen? Hij verontschuldigde zich tegenover Carlota, die geen aandacht aan hem schonk, maar over de dubbelganger van Oscar bleef spreken tegenover Arturo. Wel verzocht Arturo hem nog om even te blijven, maar hij gaf er geen gevolg aan. Buiten voelde hij zich eerst opgelucht door de koelte van de noordoostpassaat, maar toen hij al wandelend in het rotsig landschap terechtkwam, werd hij weer door het gevoel van benauwende eenzaamheid aangetast. Hij voelde zich ook wel eens eenzaam in Carácas, maar daar had hij zijn bronzen Apollo's en zijn kamers vol snuisterijen. Hij riep ineens ‘Ireguí’. De echo kon hem niet bevallen; hij hoorde alleen de ‘guí’, als een kattehik. Neen, hij had geen astma; als hij aan iets leed, dan was het toch alleen maar aan pederastma. ‘Pederastma’ riep hij nu, waarop een nog onduidelijker echo terugkaatste: ‘sma’, als een vage hoeststoot.

Hij liep langzaam naar het landhuis terug, vastbesloten morgen weer te vertrekken. Hij zou hier nooit meer terugkomen: voor krankzinnigen had hij een heilige angst.