Verzameld werk. Deel 3. Verhalen

[p. 223]

Kerstmis op Curaçao

Het valt mij eensklaps te binnen, dat ik aan de redactie van Het Utrechts Nieuwsblad de toezegging heb gedaan het een en ander mede te delen over de wijze waarop het kerstfeest bij ons op Curaçao wordt gevierd, Wat een belofte! Men stuit allereerst op de geringe vertrouwdheid in Nederland met de toestanden bij ons. Ik zou alles moeten uitleggen. Het is zo haast onmogelijk schrijven. Ik neem mij dan ook voor een dergelijke toezegging nimmer meer te doen. Ik weet evenzeer dat ik mij niet aan dit voornemen zal houden, als ik aan de overkant der telefoon een aandringende stem verneem: U moet bedenken, ook voor uw land is het van belang, het verkrijgt er meer bekendheid door, ik bedoel in brede lagen, begrijpt u, in brede lagen.

Welnu. Allons-y. Naar aanleiding van het kerstfeest herinner ik mij een gesprek dat ik voor enkele jaren heb bijgewoond. Het werd voornamelijk gevoerd tussen een Noorse zeekapitein en een Nederlands predikant. De zeekapitein had ongetwijfeld uitgesproken kenmerken van de zeerob, met een lichte neiging tot apoplexie, maar tevens enkele typische eigenschappen van de Noren met hun neiging tot absolutisme en zonderlinge wendingen, waarop geen sterveling aan de wal verdacht zou kunnen zijn. De dominee behoorde tot het type gekwelde predikant, zoals men ze in het Noorden nogal eens tegenkomt; hager und mager, met ogen die bij tijden diep boren in het goddelijke verlangen naar het bovennatuurlijke en in het demonisch geheim der eeuwen. Het gesprek ging, gelijk ik reeds zeide, voornamelijk tussen deze twee personen. Ik zat er als derde bij, min of meer in de hoedanigheid van toehoorder, waarnemer, met een zekere koelheid van oogop-

[p. 224]

slag, ik wil het onmiddellijk toegeven, zonder dat men mij evenwel een vrij uitgesproken toegankelijkheid voor het algemeen menselijke zou kunnen ontzeggen. Na de karakterisering van dit drietal, waarvan ik eveneens deel uitmaakte, dringt zich onmiddellijk de vraag op naar de plek waar wij ons bevonden. Met de beantwoording dezer vraag benaderen wij, gelijk u zien zult, het onderwerp dat thans aan de orde is. Wij zaten namelijk op het balkon van het Hotel Americano.

Voor wie Curaçao kent, heeft deze zin de betekenis van een exotische waaier die zich onverwacht ontvouwt. Met deze zin roept men een speciaal beeld op. Men ziet de ingang van de haven, met de twee vergrijsde forten, uit de tijd van de West-indische compagnie; men ziet het gouvernementshuis; men ziet de handelskade met de spitsgevels uit het verleden en de kubistische bouwsels van het heden; men ziet de masten van de zeilschepen; men ziet de pontonbrug, die met regelmatige tussenpozen openzwaait met die vlotheid en elegance waarmede men een gewichtige vreemdeling uitnodigt binnen te treden. Is het overdag, dan ziet men vlaggen van de meest uiteenlopende nationaliteiten wapperen. Naast de Nederlandse, zijn het in de eerste plaats de vlaggen van de Amerikaanse republieken. Vlaggen van Cuba, Sto Domingo, Panama, maar vooral toch van Venezuela, Colombia en de Verenigde Staten. Is het avond, dan ziet men voornamelijk de flikkeringen van lichten op het water. De een verkiest het licht van de dag, de ander het koele duister na zonsondergang. A chacun sa chimère.

Welnu om kort te gaan, het gesprek had plaats op een avond doorwaaid van de koele passaat, zodat des dominees sluike haren somwijlen rechtovereind gingen staan zoals bij sommige clowns, bij de clowns wel te verstaan niet vanwege de passaat maar vanwege het handig trekken aan een soort snoertje. Het beeld dat zich aan ons vertoonde, heb ik reeds in algemene trekken voor u ontvouwd. Ik zou mijn schets evenwel met enkele attributen willen completeren. Het viel ons nogmaals op hoe de ruimte van het Brionplein, vlak onder het

[p. 225]

balkon van het Hotel Americano, was misbruikt. Er was een muziekkiosk, er was een krantenkiosk, er was een blauwe keet zonder duidelijke bestemming, er was een afschuwelijk standbeeld van Brion, er was een parkeerterrein voor huurauto's, er was een parkeerterrein voor particuliere auto's. Wat een rommel! Wat een drukte! Wat een onverstand! Er zou overigens geen reden geweest zijn om in het bijzonder op het Brionplein te wijzen, indien het niet mede door het uitzicht op het Brionplein was dat deze avond zich van andere avonden onderscheidde. Er was vanavond nog iets bijzonders te zien. Er stond namelijk dicht bij de brug een boom, die men anders alleen in noordelijke streken ziet. Wat een wonder! De boom, die herinnert aan sneeuw en winter, stond er midden in de tropen. Het was een hoge den, de takken versierd met tientallen sterren en ballons, alle verlicht. Het was een kerstboom. Een kerstboom tien meter hoog! Hij werd voor alle zekerheid door een politieagent bewaakt. Men kan nooit weten. Aan de overkant, minder duidelijk vanwege de verte, glinsterde eveneens een dergelijke boom, afkomstig uit Labrador of een andere streek uit het hoge Noorden.

Wij zaten er en namen het uitzicht in ons op, ieder in eigen gedachten verzonken. Totdat de gekwelde predikant zijn glas whisky ophief en, na een oceanische slok tot zich genomen te hebben, op vrij monotone wijze een begin met het gesprek maakte. Van zijn kant had het minder weg van een dialoog dan van een monoloog:

‘U ziet beiden die kerstboom. Kijk u er maar goed naar. Die kerstboom symboliseert de menselijke tragedie. Ja, ja. U kijkt mij verbaasd aan. Hoe kan een kerstboom het symbool van de tragedie zijn?’

‘Interrumpeert u zichzelf niet, laat u dat maar aan ons over,’ interrumpeerde de Noor.

‘Ja, hoe kan een kerstboom het symbool zijn van de menselijke tragedie? Het kerstfeest is immers het feest van vrede in de hemel en op aarde.’

‘Vrede... in de hemel... en op aarde... een goeie mop,’ gromde de Noor binnensmonds.

[p. 226]

‘U zult mij begrijpen als ik u de geschiedenis van die kerstboom vertel.’

‘Kijk 'ns mijn waarde,’ merkte de Noor op, niet zonder verontwaardiging, ‘die kerstboom tien meter hoog wordt door de politie bewaakt.’

‘Het is heel wel mogelijk,’ merkte ik vergoelijkend op, ‘het is heel wel mogelijk dat de agent er staat om het verkeer naar de brug te regelen.’

‘Of het verkeer op het plein,’ vulde de predikant weemoedig aan.

‘Het is een rommel hoor,’ verzekerde ons de Noor, ‘twintig jaar geleden zag het er hier veel aardiger uit.’

Wij hieven vrijwel tegelijk het glas naar de lippen, waarna de predikant zijn verhaal deed zonder te worden geïnterrumpeerd anders dan door een gesnuffel van de zeekapitein, die last had van een lichte verkoudheid, en een gekuch mijnerzijds vanwege een lichte neiging tot astma. Wanneer de brug openschoof, zweeg hij om het schip te volgen dat met lichtende patrijspoorten binnenvoer. Het decor kreeg dan iets feeerieks.

De predikant besloot zijn verhaal:

‘Het is nu twintig jaar geleden dat ik hier ben gekomen. Er was veel dat mij aanstond, veel dat mij tegenstond. Ik hou van de natuur, ik hou vooral van de baaien; het is er zo helder, het water. Als het niet profanerend klinkt, zou ik zeggen, het zou bijzonder bruikbaar zijn voor de heilige handeling van de doop. Het heeft zo iets reins. Ook de passaat heeft iets reins, al zou het alleen zijn vanwege haar koelheid. De mensen hebben ook iets reins, tenminste in hun oogopslag.’

‘Maar daar houdt het ook mee op,’ ontviel het de Noor.

‘Maar er was ook veel dat mij tegenstond. Veel is inmiddels verbeterd en ik mag hopen dat ik er ook mijn steentje toe bijgedragen heb. De hygiënische toestanden zijn stellig verbeterd. De huisvesting eveneens. En denkt u eens aan de verhouding tussen de werknemer en de werkgever. Die heeft evenzeer een wending ten goede genomen. Er was nog iets anders dat mij tegenstond. Dat was de viering van het kerstfeest. Er be-

[p. 227]

stond eigenlijk geen kerstfeest; het vormde deel van het complex feesten waarmede het oude jaar werd uitgeluid. Tot op zekere hoogte is het ook in Europa niet anders. De mens is een onvolmaakt wezen. Hij gebruikt de feestdagen slechts gedeeltelijk ter bezinning en heiliging, hij grijpt haar voornamelijk aan als een aanleiding te meer ter verdrijving van zijn ellendige angst. Waar men in Europa een zeker evenwicht heeft bereikt tussen zieleheiliging en verdrijving van de angst, komt hier voornamelijk het puur-heidens element tot uitdrukking. Wanneer de kerst nadert, hoort men steeds luider en luider de ritmische muziek van bongo en wiri, waarmede de lijven worden opgehitst tot de trance van de dans.’

‘En u heeft dus het heidendom willen onderdrukken?’ vroeg de zeekapitein.

‘Ja juist, zo is het. Ik heb tezamen met enkele vooraanstaande protestanten hier ter stede een comité opgericht ter verbreiding van de kerstboom. De winkeliers maakten natuurlijk geen bezwaar.

Wij hadden buiten de waard gerekend,’ zo vervolgde de predikant. ‘Met de waard bedoel ik natuurlijk de duivel in hoogst eigen persoon. Wij hadden gehoopt dat de glinstering der lichten tot stilte en overpeinzing zou manen. Maar het tegendeel is geschied. De glinstering der lichten bleek een aansporing te meer tot heidense praktijken, tot de bezwering der geesten vooral.’

‘Doninee,’ zei ik, ‘ik vrees dat u het niet in de juiste properties ziet. Ik kan dit beter beoordelen, ik ben zelf van dit land. Wij zijn niet anders dan de anderen. U heeft het trouwens zelf gezegd. De mens is onvolmaakt. Ook in onze feesten voeren christendom en heidendom hun eeuwige strijd.’

‘Ik wil hier buiten blijven, ik ben humanist,’ protesteerde de Noor.

‘Waarde heer,’ repliceerde de dominee aan mijn adres, ‘ik begrijp wel waarom u dit zegt. U is zelf van dit land, daarachter steekt het geheim van uw houding.’

‘Een geheim dat ik dan toch reeds ontsluierd heb.’

‘Als u gezien had wat ik heb gezien, dan zou u anders spreken.’

[p. 228]

Eensklaps viel de kapitein hem in de rede: ‘Wie zijn de andere leden van het comité?’

De predikant murmelde enkele namen.

‘Schrijft u de naam van de secretaris voor mij op.’

Nadat de predikant de naam op de rand van een bierviltje met blokletters had opgeschreven, liep de Noor met het viltje naar binnen. Ik dacht erover of ik de predikant zou vragen naar wat hij had gezien, maar besloot het stilzwijgen te bewaren. Na een poos keerde de Noor terug en het zich met een smak op de stoel vallen. Hij maakte een zeer opgeruimde indruk.

‘Ziezo,’ zei hij, ‘ik heb de secretaris opgebeld en medegedeeld, dat u wegens drukke bezigheden verplicht was te bedanken als lid voor het Comité tot Verbreiding van de Kerstboom.’

Ik vreesde dat de predikant van zijn ergernis zou doen blijken over de eigenmachtige handelwijze van de kapitein en was hogelijk verrast toen hij, met een ironie die aan medelijden grensde, opmerkte:

‘Mijnheer de kapitein, u behoort tot degenen die menen dat zij een probleem oplossen als zij maar de nodige wilskracht kunnen opbrengen om de knoop door te hakken.’