Vaderlandsche historie. Deel 9

[p. 509]

Veertiende hoofdstuk.

vervolg.

Zoo stond het geschapen toen, daegs vóór O.L.V. Half-Oost, naer gewoonte de jaerlyksche vernieuwing der Wet plaets moest hebben⁽¹⁾. De keus geschiedde zonder stoornis: doch men had zoo haest niet vernomen dat Reinier van Huffel tot tweeden schepen van der Keure genoemd was geworden, of de driften ontstaken. De ambachtslieden begonnen te woelen, vooral de schoenmakers, de smeden, de schippers, de molenaers, en het duerde niet lang of men hoorde spreken van de Creesers⁽²⁾, bynaem eener volksparty die sedert gedurig aengroeide, en even zoo ondeugend was als

(1) Zie ons achtste Deel, bl. 142.

(2) Over de beteekenis van dien toenaem is getwist. Kiliaen verklaert het woord door muitmaker, maer die beteekenis kan het niet hebben dan door toepassing. Het komt duidelyk van kreischen of, op zyn vlaemsch, kreeschen, dat is schreeuwen, in 't latyn vociferare, in 't fransch criailler, even als te Brugge, in 1488, zekere timmerman den naem had van een seer quaet crijsschere te zyn. Zie hiervoren, bl. 68.

[p. 510]

de Witte-Kaproenen der veertiende of de Groene-Tentenaers der vyftiende eeuw⁽¹⁾.

Volgens den Cadzantschen vrede moesten, na den keus der schepenen van beide banken, de ambachten en de Weverië ieder eenen lyst van dry persoonen onderwerpen aen den landheer of diens Commissarissen⁽²⁾ en aen de nieuwe Wet, die daeruit den Deken en den Heuverdeken te benoemen hadden⁽³⁾. De ambachten werden inderdaed den 17 Augusty byeengeroepen; maer zy wilden geene candidaten opgeven, zoo lang de laetste besluiten der Collatie niet nagekomen waren: daerentegen vroegen zy stout weg, in eene tweede vergadering, dat alle de schepenen van 1536 in hechtenis gesteld wierden, als hebbende, by hunne onderhandelingen met de landvoogdes te Brussel, beloften gedaen en dingen toegestemd, strydig met de vryheden en privilegiën der stad⁽⁴⁾, en ja ookal het Secreet opengebroken om daer stukken uit te halen waer de privilegiën door vergund waren,

(1) Zie Steur, bl. 44, vlgg.

(2) Zie ons achtste Deel, bl. 142.

(3) Zie Gachard, bl. lxxiij.

(4) Zie Gachard, bl. 583.

[p. 511]

inzonderheid den koop van Vlaenderen, die zoo uitdrukkelyk het regt der burgers waerborgde⁽¹⁾. Te vergeefs zochten de Groot-Baljuw en de wethouders het volk te bedwingen: daer was reeds geen intoomen meer aen; neen, den 19 Augusty haelde de menigte Lieven Pyn uit zyn huis en wierp hem in de gevangenis met Jan van Waesberghen en Lieven Lammens, twee gewezen schepenen van dat jaer 36. De overigen, in tyds verwittigd, hadden de vlugt genomen, onder anderen Reinier van Huffel, die schuilplaets te Brussel gevonden had. De wrevelige Gentenaers vroegen zyne uitlevering, maer kregen een weigerig antwoord⁽²⁾.

Middelerwyl hadden de leden der nieuwe wet eenen oproep gerigt tot alle weldenkende lieden, om in de Schepenkamer byeen te komen, ten einde maetregelen te beramen tot beteugeling van het grauw; doch, als het gaet, daer verschenen slechts een goed twintigtal edelen en notabele burgers, die ja beloofden, met eenige anderen hun bekend,

(1) Zie de Analecta, bl. 356-57, en Gachard, bl. 586.

(2) Zie de Analecta, bl. 358-59. Zie mede Gachard, bl. 21 en 241.

[p. 512]

hun best te zullen doen om verder kwaed te verhoeden. Ydele hoop: de molen was door de prang. Nauwelyks hadden de ambachten de weet gekregen van hetgeen in de vergadering besproken was, of zy vlogen in de wapens, maekten zich meester van de stadspoorten en tuchthuizen, terwyl het gepeupel door alle de straten heen stoof schreeuwende dat er verraed gesmeed werd, enz. Kort, geheel de stad was oogenblikkelyk in de magt der Creesers⁽¹⁾.

Daegs daerna vergaderde weêr de Collatie en, dit mael door de driften meêgesleept, nam zy allerlei oproerige besluiten: De ontrouwe wethouders van 1536 moesten gevonnisd worden, dry nieuwe sloten aen het Secreet gemaekt, de goederen der uitwykelingen aengeslagen, de groote Standaert der gemeente opgestoken, de stedelyke vesten in goeden staet gesteld, de grachten verdiept, nieuwe stormtorens en blokhuizen opgerigt, het geschut van Brugge en elders teruggehaeld⁽²⁾, de koop

(1) Zie de Analecta, bl. 359-60. Zie mede Steur, bl. 46, vlgg.

(2) Het geschut der stad Gent, met het tuig dat er toe behoorde was, krachtens den vrede van Cadzant, naer Brugge overgevoerd geworden. Andere kanons waren geplaetst op het kasteel van Gaveren, op dat van Liedekerke, te Edinghen of Enghien, en elders.

[p. 513]

van Vlaenderen voor den dag gebragt, het kalfsvel van 1515⁽¹⁾ afgeschaft, en vele andere eischen van dergelyken aert⁽²⁾. Deze eischen werden aenstonds gestierd tot de wethouders, terwyl de menigte voor het huis van den Baljuw ging roepen om regt, wet ende justitie⁽³⁾. De overheden, radeloos en verschrikt, meenden te moeten toegeven wat in hunne magt en niet onbillyk was⁽⁴⁾; maer de razende menigte liet zich nergens meê paeijen en, den 23 Augusty, deed zy Lieven Pyn naer het Steen⁽⁵⁾ voeren om ondervraegd te worden. De

(1) Zoo noemden de Gentenaers eene ordonnantie van Karel V, uitgeveerdigd den 11 April 1515, waerby hy eenige artikels van den Cadzantschen vrede wyzigde en andere introk. Zie de oorkonde in de Analecta, bl. 373-75. De vlaemsche tekst staet in het Memorieboek der stad Gent, II, bl. 137, vlgg.

(2) Zie de Analecta, bl. 360-65. - Zie mede Gachard, bl. 587-97.

(3) Zie Gachard, bl. xlv.

(4) Zie by Gachard, bl. 587, vlgg. naest de vragen der Collatie de antwoorden der schepenen.

(5) Versta het Graven Kasteel of 's Gravensteen. Zie ons vierde Deel, bl. 17, aenteek. 1.

[p. 514]

ongelukkige was een man van bykans vyf-en-zeventig jaren die, in de stedelyke posten, door hem bediend, zich immer eerlyk had gedragen, en derhalve meende dat men niets tot zynen last zou kunnen vinden. Hy werd niet te min op de pynbank gelegd in de tegenwoordigheid van vele leden der ambachten, alsmede van eenige burgers en schepenen, welke men gepraemd had het treurspel by te woonen. Zes uren lang rekte men den gryzaert de lidmaten uiteen, zonder dat zyne antwoorden eenig misdryf lieten vermoeden, of dat een der omstaenders een enkel woord tot zyne ontschuldiging uiten dorst. In tegendeel, daer waren er die hem bespogen en scheldwoorden toewierpen, ja die den beul aenhitsten om het foltertuig nog meer te spannen, zeggende dat een deugeniet die het volk verraden, het geld van de stad opgegeten en hare privilegiebrieven gestolen had, niet streng genoeg kon behandeld worden: kortom, de arme man werd zoo deerlyk gehavend, dat hy ten laetste gaen noch staen meer kon, maer in een wymen stoel naer de gevangenis gedragen moest worden⁽¹⁾.

(1) Zie de Analecta, bl. 366. Zie mede Gachard, bl. 12.

[p. 515]

Dezelfde en ook andere gruwels werden sedert nog twee of drymael herhaeld, tot dat eindelyk de gewezen overdeken, den 28 Augusty, onregtveerdiglyk ter dood veroordeeld en op Sint Veerlen plaets onthalsd werd. Daerna kwamen zyne kinderen en bestelden het lyk in Sint Nikolaes, Lieven Pyns parochiekerk⁽¹⁾.

Men ziet, de Gentenaers van 1539 hadden al de roekeloosheid hunner voorgangers behouden. De Groot-Baljuw, die in deze omstandigheden weinig hart getoond had, meende dat het werkvolk, zynen moed thans gekoeld hebbende, aensprekelyker wezen zou, en ging, te samen met de dekens, van het eene ambachtshuis tot het andere om de gezellen te vermanen tot orde en rust; maer daer hadden zy geene ooren naer. De gewapende muitelingen antwoordden dat er nog andere eischen der gemeente moesten vervuld worden, eer zy tot hun dagelyksch werk terugkeerden; de wevers inzonderheid die, ten getalle van acht honderd, in het Bogaerdenklooster verzameld waren, zouden niet uiteen gaen zoo lang het kalfsvel bleef bestaen: dat hatelyk stuk

(1) Zie de Analecta, bl. 367-72. Zie mede Gachard, bl. 14-16, en Steur, bl. 62-67.

[p. 516]

moest voor altyd vernietigd worden. Te vergeefs beproefde men hun aen het verstand te brengen dat het hier de heerlyke regten des keizers gold, welke het hoogst gevaerlyk wezen zou te krenken of zyn gezag te miskennen; te vergeefs beloofden de schepenen eene deputatie tot de gouvernante te zullen zenden, om haer te verzoeken de ordonnantie in te trekken: dat alles hielp niet of scheen niet noodig. Den 2 September, krachtens een besluit der Collatie, werd het kalfsvel van 1515 uit het Secreet gehaeld en naer de Schepenen-kamer gebragt, alwaer de Heuverdeken, in den naem van alle de ambachten, het plegtiglyk casseerde, stekende er met zyn mes door van boven naer onder, hetgeen, op zyne beurt ook de deken der Weverië, en vervolgens de eerste schepenen beider banken welstaenshalve nadeden. Alsdan werd het doorreten diploom aen de menigte overgeleverd, die er het zegel van vermorzelde en, op zyn Brugsch⁽¹⁾, de stroken perkament in duizend flarden scheurde. Sommigen vertrapten de stukken in 't slyk; anderen verknabbelden ze met hunne tanden en slokten

(1) Zie ons achtste Deel, bl. 604.

[p. 517]

ze door; nog anderen staken ze op hunne mutsen en pronkten er meê als met zegeteekenen⁽¹⁾. Uitzinnige Gentenaers, wat zult gy 't bezuren!

Voor het oogenblik waren de Creesers volkomen meester; want de deftige lieden, vooral zy die in vorige jaren stedelyke ambten bekleed hadden, namen grootendeels de vlugt. Daer waren er zelfs van de laetstgekozen die, om welke reden dan ook, raedzaem vonden de stad te ruimen, terwyl de anderen die, uit voorzigtigheid, zich minst met de gebeurde zaken gemoeid hadden, aen de muiters te zwak schenen om in bediening te blyven. De Collatie verving weldra de afwezigen, en legde er op aen om geheel de Wet vernieuwd te krygen⁽²⁾.

Intusschen had de koningin Maria, in Holland zynde, de tyding ontvangen van hetgeen er te Gent omgegaen was, en haestte zich naer de zuidelyke provinciën weêr te keeren. Kort te voren, namelyk den 28 Augusty, had zy den keizer onderrigt wegens het gedrag der Gentenaers, en hem laten hooren

(1) Zie de Analecta, bl. 372-84. - Zie mede Gachard, bl. xlvj, en bl. 17-20. - Zie eindelyk Steur, bl. 68-74.

(2) Zie Gachard, bl. 22.

[p. 518]

dat zyne tegenwoordigheid van dag tot dag noodzakelyker werd⁽¹⁾. Thans beriep zy te Mechelen eenige voorname edellieden om met hen raed te plegen⁽²⁾, en schreef ten zelfden einde aen de dry onderdanig gebleven Leden van Vlaenderen⁽³⁾. Allen waren van gedacht dat de vorstin met zachte middelen nog verst zou komen, en zy verzochten haer om in persoon zich in Vlaenderen te vertoonen, wat Maria beloofde te zullen doen by de eerste goede gelegenheid⁽⁴⁾. Korte dagen daerna ontving zy vier gezanten van de Gentenaers⁽⁵⁾, die haer kwamen verzoeken om hunne Wet te mogen vernieuwen, bewerende dat de keus van half-oost onwettig gedaen was, als zynde contrarie den pointe

(1) Zie de Analecta, bl. 378. - Zie mede des keizers brief van den 13 September aen de Gentenaers, by Gachard, bl. 603.

(2) Zie de Analecta, bl. 385.

(3) Zie daer, loc. cit. Zie mede, bl. 386-89, de punten waerover de landvoogdes zich beklaegt en raed vraegt.

(4) Zie de Analecta, bl. 389, en Steur, bl. 90.

(5) De koningin was van hunne komst verwittigd door den Groot-Baljuw Van der Gracht. Zie de Analecta, bl. 391.

[p. 519]

van privilegien⁽¹⁾. De Gouvernante, om tyd te winnen, vroeg naderen uitleg nopens dat punt van geschonden privilegiën⁽²⁾; doch meteen deelde zy de eischen der Gentenaers meê⁽³⁾ aen de heeren van Aerschot, van Buren en van Hoogstraten, ten einde dier gevoelen te kennen. Deze heeren raedden haer andermael om beterswil toe te stemmen in den gevraegden keus, hetgeen zy dan ook deed, doch met voorbehoud van alle regten den keizer toekomende⁽⁴⁾.

Middelerwyl hadden de Gentenaers hunne nadere berigten verveerdigd, of liever hunnen moedwil voortgezet in eene lange reeks van nieuwe besluiten, ten Collatiezolder genomen den 17 September, allen even woest en oproerig: de keus van 14 Augusty werd vernietigd; eene premie van zes honderd gulden gesteld op het hoofd der uitwyke-

(1) Zie het Memorieboek van de stad Gent, II, bl. 130. - Zie de namen der afgeveerdigden en hunne instructiën, in de Analecta, bl. 390.

(2) Zie de Analecta, bl. 392.

(3) Zie die voorgesteld, te samen met Maria's aenmerkingen, in de Analecta, bl. 392-95.

(4) Zie de Analecta, bl. 396.

[p. 520]

lingen⁽¹⁾, ten voordeele van alwie ze levend in de stad zou brengen; vele ambtenaren werden feitelyk afgezet of naer het Saestelet⁽²⁾ verwezen, en het proces tegen vroeger gevangenen hernomen⁽³⁾.

Onder dat getal was Jan van Waesberghen. 't Is waer, men had hem op borg los gelaten; doch nu werd hy op nieuw aengehouden en eerlang op het tortuer gezet, tot dat hy, afgepynd, verrekt en uitgeput zyne eigen dood stierf in den kerker⁽⁴⁾. Een paer dagen vroeger hadden de muiters zekeren Philips van Driessche, weleer ontvanger te Wachtebeke⁽⁵⁾, veroordeeld, ende was ghegheeselt met roeden totten bloede, met eender scroode⁽⁶⁾ voor sinen oghen, ter mudepoorte ute⁽⁷⁾, ende ghenaghelt

(1) Zie hunne namen in de Analecta, bl. 400.

(2) Zie ons achtste Deel, bl. 149, aenteek. 2.

(3) Zie, voor het overige, de Analecta, bl. 396-400.

(4) Het grauw wilde echter zyn dood lichaem uit het Saestelet gehaeld en onthoofd zien; doch zulks werd belet. Zie Gachard, bl. lj.

(5) Een dorp van de Vier-Ambachten, ruim dry mylen benoorden Gent.

(6) Versta, een stuk stof of eenen lap.

(7) Versta, buiten de Muidepoort, heden de poort die naer 't Sas van Gent leidt.

[p. 521]

met sijnder oere an de galghe; ende moest se selve aftrecken, ende bovendien al de ghene die hy verscat⁽¹⁾ hadde in de settinghe te ontfane, dat moeste hy weder restituweren⁽²⁾.

Getuige van al zulke baldadigheden, werd de Groot-Baljuw bedacht om zyne schuit van kant te steken, uit vrees van tot medewerking aen het kwaed gedwongen te worden, en alzoo zyne pligt te schenden. Hy schreef dan in dien zin aen de landvoogdes, en liet haer meteen weten dat er weder een gezantschap haer zou komen verzoeken Commissarissen naer Gent te zenden om den nieuwen keus te bestieren, haer radende daerin toe te stemmen ten einde grootere onheilen te vermyden⁽³⁾. De vorstin antwoordde hem, den 19 September, dat hy te Gent blyven zou zoo lang hy geen levensgevaer liep, hem voorts ontslaende van alle verantwoordelykheid in hetgeen hy uit dwang zou

(1) Versta, niet overschat of te veel had doen betalen; maer ten onregte geschat, en derhalve afgeperst had.

(2) Zie het Memorieboek, bl. 141.

(3) Zie 's mans brief van 18 September, in de Analecta, bl. 401, vlgg.

[p. 522]

gedaen hebben⁽¹⁾. Voorts mogt hy zeggen dat zy de deputatie wel zou ontvangen en haer trachten te voldoen, mits het volk ophielde zich met de regtsoefening te bemoeijen, en die taek aen het schependom overliete, gelyk het behoorlyk was⁽²⁾. Van der Gracht dorst die laetste snaer niet roeren⁽³⁾, en het bleek weldra, uit de eischen der afgeveerdigden⁽⁴⁾, dat er geene mogelykheid was om met het wrevelig volk tot akkoord te komen. Na raed gehouden te hebben⁽⁵⁾, besloot Maria twee aenzienlyke edellieden, den admirael Adolf van Burgondië en Lambrecht de Briarde president van den Grooten-Raed, naer Gent te zenden⁽⁶⁾, om den toestand der stad te erkennen en zich te verstaen, zoo met den Baljuw als met de deftige burgers, tot herstelling der openbare orde⁽⁷⁾. Beide

(1) Zie Maria's brief in de Analecta, bl. 403.

(2) Zie daer, bl. 404-405.

(3) Zie zynen brief van 21 September, in de Analecta, bl. 405.

(4) Zie hunne namen by Gachard, bl. xlvij, en hunne instructiën in de Analecta, bl. 406, vlgg.

(5) Zie de Analecta, bl. 408-409.

(6) Zy verzocht nog andere heeren zich derwaert te begeven om deze twee te ondersteunen.

(7) Zie Maria's instructiën aen die heeren gegeven, in de Analecta, bl. 409-415.

[p. 523]

vertrokken den 24 September, en vonden Gent zoodanig ontroerd, dat zy met grond vreesden de ambachtslieden van uer tot uer te zien in de wapens gaen en zich neêrslaen op de Vrydagmarkt, gelyk zy in vorige tyden zoo dikwerf gedaen hadden, tot groote vermeerdering der wanorde en der euveldaden⁽¹⁾. Het eenigste behoedmiddel scheen dat de koningin toestemde aen het vernieuwen der wet, en, te dien einde Commissarissen benoemde, iets wat haer sedert eenigen tyd ten zeerste afgeraden was geweest. Zy ging daer dan toe over, en deed brieven opstellen waerby zy de reeds gemelde heeren met nog twee anderen tot commissarissen noemde, maer protesteerde niet te min dat zy uit dwang te werk ging om grooter kwaed te vermyden⁽²⁾.

Daegs daerna, 28 September, had de keus plaets: geheel de wet, namelyk de dertien schepenen vander Keure, werden vernieuwd, en de aenkomende

(1) Zie hunne brieven, en andere van den Groot-Baljuw aen de Gouvernante met dier antwoorden, in de Analecta, bl. 415-428.

(2) Zie de Analecta, bl. 429-32. - Zie mede Gachard, bl. 23.

[p. 524]

leden⁽¹⁾ deden hunnen eed volgens het oude formulier, waerin van geenen Kadzantschen vrede of van geen kalfsvel spraek was: het is te zeggen dat de Gentenaers zich feitelyk in het bezit herstelden van alle de privilegién welke hun door die beide vorstelyke brieven ontnomen waren⁽²⁾. Denzelfden eed eischte het volk van de schepenen van Ghedeele⁽³⁾ die in bediening bleven, hunnen vorigen eed daerdoor als 't ware herroepende⁽⁴⁾.

Hiermede was 't zoo ver als het komen kon. De oproerige Gentenaers hadden nu een kolfje naer hunne hand, namelyk eene wet uit Creesers samengesteld en derhalve gereed om de volksdriften in te volgen, ja zelfs aen te hitsen. De Commissarissen haestten zich de stad te ruimen, voorziende dat het er voor hen niet veilig blyven zou⁽⁵⁾. Inderdaed, de nieuwe schepenen sloegen weldra de hand aen het werk, en zonden gewapende mannen uit om, op het land zoowel als in de dorpen, de

(1) Zie hunne namen in de Analecta, bl. 433.

(2) Zie de Analecta, bl. 435.

(3) Zie ons achtste Deel, bl. 141, en de aenteekk. 2 en 3.

(4) Zie de Analecta, bl. 435.

(5) Zie de Analecta, bl. 435-36.

[p. 525]

vlugtelingen aen te houden en naer Gent te brengen, terwyl andere roervinken afgeveerdigd werden naer de steden van Vlaenderen en deze op te wekken om met de Gentenaers te heulen. Zulks gelukte in meer dan eene plaets: Brugge wankelde, Yperen en Ryssel begonnen te gisten, Kortryk en andere steden deden yverig meê, doch vooral Audenaerde waer het tot een volslagen opstand kwam, zoodanig dat de koningin Maria ernstige maetregelen nemen moest om te beletten dat heel Vlaenderen de prooi wierde van een waren burgerkryg, want overal grynsde het grauw tegen de hoogere klassen⁽¹⁾. Zy had reeds vroeger van alles wat te Gent geschiedde, omstandig verslag gedaen aen haren keizerlyken broeder, die eindelyk besloten had in persoon naer deze landen te komen, gelyk hy haer liet weten by brieven van 30 September⁽²⁾. Sedert zond hy echter nog zynen hofmeester Adriaen van Croy, graef van Roeulx, om eene

(1) Zie de byzonderheden in de Analecta, bl. 436-69. - Zie mede onderscheiden brieven aen Maria, of door haer aen anderen geschreven, by Gachard, bl. 262-72, alsmede in het Supplement aldaer, bl. 607-30.

(2) Zie de oorkonde by Gachard, bl. 252.

[p. 526]

laetste pooging aen te wenden tot herstelling der goede orde en der onderdanigheid⁽¹⁾; maer deze zending bragt niet meer uit dan alle de vorige: daer was aen die brooddronken menigte geene zalf te stryken; zy volhardde in al haren moedwil, tot zoo verre dat de graef van Roeulx, op zyne beurt, den 9 November Gent verliet, latende de deftige leden der burgery in grooter gevaer dan zy tot dan toe geweest waren⁽²⁾.

Eenige dagen te voren, had men te Gent begonnen te spreken van Karels aenstaende overkomst, en inderdaed hy was toen op zyn vertrek uit Spanje. Van in September af, om de groote moeijelykheden eener zeereis te vermyden, had hy zyn voornemen bekend gemaekt van den doortogt door Frankryk te vragen aen koning Frans I. Vele hovelingen waren daer tegen, omdat zy weinig trouw hadden in eenen vorst met twee gezigten; maer deze had zoo haest geene kennis van 's keizers verlangen⁽³⁾, of

(1) Zie de instructiën aen den graef van Roeulx gegeven, in de Analecta, bl. 470-75. - Zie mede Gachard, bl. 27-33.

(2) Zie de Analecta, bl. 475-82. - Zie mede Steur, bl. 99-107, en Gachard, bl. 34-39.

(3) Zie daeromtrent eenen brief van 27 September door Karels secretaris geschreven aen diens afgezant in Frankryk, by Gachard, bl. 249.

[p. 527]

hy noodigde hem uit, by brieven van den 7 October, om zynen weg over Frankryk te kiezen, hem de verzekering gevende van een heusch onthael, en belovende hem met groot gezelschap te zullen te gemoet gaen⁽¹⁾. Karel stemde dit aenbod gereedelyk toe. Vóór zyne afreis, wyzigde hy een vroeger opgesteld testament⁽²⁾ door eene codicille van den 5 November, waerby hy zyne erfenis op nieuw regelde⁽³⁾. Voorts gaf hy instructiën aen

(1) Zie des konings brief by Gachard, bl. 258, en andere brieven daertoe betrekkelyk, bl. 259-61.

(2) Karels eerste testament was gemaekt te Brugge, in 1522. Zie hiervoren, bl. 355. Sedert had de keizer te Madrid, den laetsten February 1535, een ander testament doen opstellen, waerby hy de Nederlanden vermaekte aen een tweeden zoon, byaldien God hem dien vergunde, en anders aen zyne oudste dochter dona Maria, geboren den 21 Juny 1528, of aen zyne tweede dona Joanna, geboren den 27 Juny 1534.

(3) Zie den tekst in de Papiers d'état, II, bl. 542-48. Karels gemalin had hem inderdaed, den 13 November 1537, een tweeden zoon gebaerd, met name don Juan, maer die het jaer daerna was komen te sterven, en de keizerin zelf overleed, ten gevolge eener ongelukkige kraem, den 1 Mei van het loopend jaer 1539.

[p. 528]

zynen zoon Philip⁽¹⁾, noemde Regenten om Spanje te bestieren gedurende zyne afwezigheid, en vertrok uit Madrid den 10 November met een edel gevolg zoo van Castieljaensche als Belgische heeren⁽²⁾. Den 28 bereikte hy Bayonne en werd daer verwelkomd door den Dolfyn⁽³⁾. Diens vader zelf ging Karel tegen tot Loches⁽⁴⁾, en vergezelde hem met zyn hof tot Parys, alwaer zy beide, den 1 January 1540, den luisterlyksten intreê deden dien men ooit gezien had⁽⁵⁾. Na eenige dagen in de hoofdstad vertoefd te hebben, zette de keizer zyne reis voort, vergezeld door koning Frans die hem uitgeleide deed tot St-Quentin in Vermandois⁽⁶⁾, maer zyne twee zonen met andere hooge edellieden

(1) Zie die in de Papiers d'état, II, bl. 549-61.

(2) Zie die genoemd by Gachard, bl. 43, aenteek. 2.

(3) Sedert Hendrik II.

(4) Fransche stad in 't zuidoosten van Tours. Zie Gachard, bl. 46, aenteek. 2.

(5) Zie vele andere byzonderheden by Gachard, bl. 43-50. - Zie mede eenen brief van Karel uit Orleans geschreven aen den kardinael van Toledo, aldaer, bl. 641. Zie nog andere brieven daertoe betrekkelyk, bl. 299-307, en bl. 653-58.

(6) Zie eenen brief van Karel aen den pasgemelden kerkvoogd, by Gachard, bl. 662.

[p. 529]

volgden Karel tot Kameryk en verder tot Valencyn, alwaer hy afgewacht werd door zyne zuster Maria en vele inlandsche heeren⁽¹⁾. Den 24 January namen de fransche prinsen hun afscheid, vereerd met kostbare geschenken⁽²⁾.

De Gentenaers hadden eerst geen geloof gegeven aen 's keizers overkomst; doch nu waren zy daer officiëellyk van onderrigt door eenen brief des graven van Roeulx, geschreven den 1 January⁽³⁾. Zy hadden daerenboven zekeren Lieven de Tollenaere naer Frankryk gezonden om nieuws te hebben wegens Karels reis, en vernamen door hem hoe gunstig die afliep⁽⁴⁾. Wat nu gedaen? Zy wisten dat de koningin Maria krygsmagt verzamelde en zwaerder garnizoenen in de vlaemsche steden geplaetst had: derhalve dat er handen uit de mouwen zouden gestoken worden. Weêrstand bieden scheen moeije-

(1) Zie den lyst der edellieden welke de gouvernante opgeroepen had om haer naer Valencyn te vergezellen, by Gachard, bl. 333-35.

(2) Zie Gachard, bl. 50-54, en brieven daertoe betrekkelyk, bl. 310-330.

(3) Zie de oorkonde by Gachard, bl. 647.

(4) Zie Tollenaers brief van den 29 December, by Gachard, bl. 645.

[p. 530]

lyk; want de torens en bolwerken waren nog niet voltooid, het geschut ontbrak, de volksyver, verspild in gewoel en schandelykheden, slabbakte van uer tot uer, en van elders was geene hulp te verwachten. Sommige kopstukken ja, een Gielis de Wilde, een Lieven de Herdt, een Willem de Mey en andere Creesers raedden de wapens op te vatten, en meenden nog sterk genoeg te zyn om het tegen den keizer en al zyne magt vol te houden⁽¹⁾; maer dat gesnork vond nu geenen weêrklank meer, en den 4^den January besloot de gemeente, op den Collatie-zolder vergaderd, een gezantschap tot den keizer af te veerdigen⁽²⁾ om, gelyk men zegt, zoete broodjes te bakken en Zyne Majesteit de liefelykste woorden toe te stieren⁽³⁾. De gedeputeerden vertrokken den 11 naer Valencyn, doch werden niet toegelaten zoo lang de fransche vorsten daer vernachtten: eerst daegs na dier vertrek, den 25 Ja-

(1) Zie Steur, bl. 108-111.

(2) Zie Gachard, bl. lviij, en de leden van het gezantschap, bl. 57, aenteek. 6.

(3) Zie de besluiten der Collatie, by Gachard, bl. 650, en de instructiën aen het gezantschap gegeven, bl. 660.

[p. 531]

nuary, mogten zy voor den keizer verschynen die hunne complimenten koelmoedig aenhoorde, doch, zonder te wachten naer verderen uitleg, verklaerde dat hy zich den last eener lange winterreis had getroost, om de orde in zyne stad van Gent te herstellen en er de gepleegde buitensporigheden naer regt en rede te straffen: dit wilde hy doen op zulke wyze dat er geheugen van blyven zou, en dat zyne andere steden en landen er zich zouden kunnen aen spiegelen. Men moest hem dan eerlang te Gent verwachten, werwaerts hy zynen kwartiermeester zenden zou, om zyn logement en dat zyner krygslieden te bereiden⁽¹⁾.

Daegs daerna keerden de Gentenaers naer huis, en de keizer vertrok naer Bergen, vervolgens naer Nyvel, en eindelyk naer Brussel, waer hy den 29^sten aenkwam⁽²⁾. Alles was hier nog niet in gereedheid. Karel vond er acht vaendels of ongeveer vier duizend duitsche pykeniers, hem door zyn' broeder Ferdinand gezonden⁽³⁾; een paer

(1) Zie Gachard, bl. 61.

(2) Zie daer, bl. 62, en de aenteek. 1.

(3) Ferdinand zelf kwam, kort daerop, naer deze landen, en ging naer Gent om met den keizer te spreken over andere staetsbelangen. Zie Gachard, bl. 65-66.

[p. 532]

duizend Spanjaerts werden over zee, en een duizendtal Italianen over land verwacht, waerby eerlang de inlandsche krygsmagt zich vervoegde, terwyl de dusgenaemde benden van ordonnantiën⁽¹⁾, bestaende uit achthonderd mannen van wapenen, onder het bevel der voornaemste heeren, in verschillende plaetsen verzameld waren⁽²⁾. Toen alles geregeld was, vertrok Karel met zyn leger, den 9 February, uit Brussel naer Aelst, voorts naer Dendermonde, waer hy ettelyke dagen toefde, en deed, den 14^den(3), zynen intrede te Gent, vergezeld van de koningin Maria en van

(1) Die benden van Ordonnantiën, eerst door Karel den Stoute ingerigt, doch sedert gewyzigd, waren bestendige ruiterbenden, oorspronkelyk samengesteld elk uit honderd lansen, versta zoo veel mannen van wapenen, met dry archiers te peerd en dry voetgangers, een kolvenier, een boogschutter en een pykenier. Zie het geleerd opstel des heeren M. Guillaume, opgenomen in het XXII^ste Deel der Mémoires couronnés de l'Académie, bl. 117, vlgg.

(2) Zie eenen brief der landvoogdes van den 9 January, by Gachard, bl. 330.

(3) Zie dit datum vastgesteld by Gachard, bl. lx, alsmede bl. 667 en 668.

[p. 533]

ontelbare vorsten, vliesridders en edellieden⁽¹⁾. De stedelyke overheden gingen den keizer te gemoet om Zyne Majesteit welkom te heeten en haer de sleutels der stad aen te bieden, welke Karel met een gefronst voorhoofd ontving. Hy nam zynen intrek, met de koningin en beider stoet, in het Princen-Hof⁽²⁾ waer hy geboren was, terwyl de krygslieden verspreid werden in onderscheiden kwartieren, maer derwyze, dat men ze gemakkelyk hereenigen kon⁽³⁾. Dat alle de stadspoorten eene sterke wacht kregen, spreekt van zelf.

Den volgenden dag, deed Karel eene nieuwe Wet kiezen⁽⁴⁾ volgens de oude reglementen⁽⁵⁾, en gebood de persoonen, door de gemeente in hechtenis gehouden, op vrye voeten te stellen⁽⁶⁾. Zulks scheen geen slecht begin voor de Gentenaers, die

(1) Zie die opgenoemd by Gachard, bl. 63 en 65.

(2) Zie ons achtste Deel, bl. 262, aenteek. 2. - Zie mede den Messager des Sciences historiques, enz. van 1841, bl. 36-52.

(3) Zie Gachard, bl. lx, alsmede bl. 64, en Steur, bl. 120, in de aenteekeningen.

(4) Versta nieuwe schepenen vander Keure.

(5) Zie eenen brief van 16 February, by Gachard, bl. 342.

(6) Zie Steur, bl. 146.

[p. 534]

reeds moed begonnen te scheppen, denkende dat alles vreedzaem af zou loopen⁽¹⁾; maer zy zongen een ander liedje toen, den 17^den February, een vyftiental belhamels gevangen werden genomen⁽²⁾, en bevel gegeven aen de regts-beambten zoo van Vlaenderen als van Brabant om de voortvlugtigen overal op te zoeken en aen te houden⁽³⁾. De volgende dagen verliepen mede in huiszoekingen, opsluitingen en andere strengheden, welke er nog grootere voorspelden⁽⁴⁾. Inderdaed, den 24 February, op 's keizers verjaerdag, werden de schepenen beider banken naer het Princen-Hof geroepen, waer Karel, zittende op zynen troon in eene groote zael en omringd van vorsten en edellieden, hen in zyne tegenwoordigheid deed verschynen. Nadat zy, tot drymael toe, de knieën gebogen en zeer ootmoediglyk hunne reverentie gemaekt had-

(1) Zie Gachard, bl. 66, en pasgemelden brief van 16 February.

(2) Zie die opgenoemd by Gachard, bl. lxj.

(3) Zie de oorkonde by Gachard, bl. 343, en eene andere ordonnantie waerby het streng verboden was aen de uitwykelingen schuilplaets te geven, aldaer, bl. 669.

(4) Zie Gachard, bl. lxj en bl. 73.

[p. 535]

den, stonden zy regt met ontdekten hoofde en popelende herten, te luisteren naer hetgeen hun gezeid zou worden. Baudewyn Le Cocq, procureur generael by den Hoogen Raed van Mechelen, vroeg alsdan het woord, en las met luider stemme de lange reeks van misdryven door de Gentenaers gepleegd tegen de hoogheid en de regten des keizers, en waervan meer dan één het feit daerstelde van gekwetste majesteit. Ook was de slotsom dat alle de ingezetenen der stad, ten aenzien van den keizer als graef en erfelyken prins van Vlaenderen, lyf en goed verbeurd hadden, te samen met al hunne privilegiën⁽¹⁾.

De schepenen, beteuterd en malkander naer de oogen ziende, verzochten beleefdelyk een afschrift der beschuldiging te mogen hebben, om daer te kunnen op antwoorden. Dit werd hun toegestaen, en tien dagen tyds vergund om zich gereed te maken⁽²⁾. Weldra vergaderden de dry leden der stad en beraemden hunne middelen van ontschuldiging, welke dan ook, den 6^den Maert, in een nieuw verhoor voorgedragen werden. Alle de on-

(1) Zie Gachard, bl. 74.

(2) Zie Gachard, loc. cit.

[p. 536]

lusten der laetste jaren hadden hunne eerste oorzaek in het slecht bestier dat, gedurende des keizers afwezigheid, te Gent geheerscht had. De stad was onbekwaem geweest de geëischte hulpgelden op te brengen, en men meende dat de privilegiën, aen de gemeente vergund, haer het regt gaven van ze te weigeren: des te meer dat zy voorgesteld had haer aendeel in manschap te leveren, gelyk zy gedaen zou hebben, indien die manschap ware gevraegd geweest. Men hoopte derhalve dat Zyne Majesteit, rekening houdende van de diensten hem door het gentsche volk tot dus verre bewezen, het oor niet leenen zou aen kwade inblazingen, maer zyne getrouwe onderdanen handhaven in hunne oude voorregten en vryheden⁽¹⁾.

De Gentenaers hadden misschien beter gedaen met eenvoudig mea culpa te zeggen en genade te vragen; want nu vatte de advokaet fiscael⁽²⁾ het woord op, en deed de stoutmoedigheid uitkomen waermede die burgers in 's keizers bywezen had-

(1) Zie Gachard, bl. 75-78.

(2) Pieter du Breul, advokaet fiscael by den Grooten Raed van Mechelen.

[p. 537]

den durven spreken. Voorts wederlegde hy de bygebragte redenen, haelde nog eens alle de begane misdaden op, en eindigde met het vorderen van eene evenredige straf, waer de keizer kortelyk op antwoordde dat zulks ook zyn voornemen was⁽¹⁾. Thans vroeg Karel mede een afschrift van het stuk dat men voorgelezen had, en daerby de mededeeling van alle de titels en oorkonden waer de gemeente zich op beriep⁽²⁾. Deze werden ingeleverd den 10 Maert⁽³⁾, onderzocht en beantwoord of wederlegd door den procureur des keizers⁽⁴⁾ en, met dit antwoord verzonden tot dry advokaten der stad door keizerlyk bevel aengesteld, omdat zy dien last niet durven opladen en dus ontzeid hadden⁽⁵⁾.

Terwyl deze regtsgeleerden hunne pleidooijen bereidden, maekte men het proces op der gevangenen en der voortvlugtigen. Negen van de eer-

(1) Zie Gachard, bl. 79-82.

(2) Zie Karels bevel, by Gachard, bl. 351.

(3) Zie het Gentsche opstel, aldaer, bl. 352-57.

(4) Zie de oorkonde, aldaer, bl. 346-50.

(5) Zie het bewys, aldaer, bl. 351. Zie mede Steur, bl. 148-49.

[p. 538]

sten werden den 17 Maert ter dood verwezen⁽¹⁾ en den zelfden dag onthoofd vóór het Gravensteen, ter plaetse waer onlangs Lieven Pyn op het schavot gestorven was⁽²⁾.

Deze strafoefening maekte diepen indruk, maer verwekte tevens groot gemor onder de stedelingen. Den 21 Maert vroegen en verwierven de schepenen, de dekens en de notabelen een nieuw gehoor van den keizer. Dit mael smeekten zy hem, in den naem van heel de gemeente, dat hy, volgens zyne gewoone meêdoogendheid, zich bermhertig zou toonen voor zyne arme onderdanen. Karel gaf hun voor antwoord dat hy daer zeer toe genegen was, maer dat er regt moest gedaen worden, des te

(1) Zie de namen der veroordeelden, by Gachard, bl. lxiij en bl. 87-90. Zie mede den tekst der negen sententiën, aldaer, bl. 359-64. De zaek der gevangenen was onderzocht geworden door keizerlyke kommissarissen, met tusschenkomst der Schepenen vander Keure; maer het vonnis of de uitspraek werd aen Karel voorbehouden, zynde de gewoone regtbanken niet bevoegd om over de misdaed van gekwetste majesteit te beslissen. Zie de oorkonde by Gachard, bl. 358. Zie mede ons vierde Deel, bl. 435, aenteek. 2.

(2) Zie Gachard, bl. 88.

[p. 539]

meer, dewyl er nog zoo vele ingezetenen waren die hun ongelyk niet erkenden, en zelfs in het kwaed volharden zouden, byaldien hun de gelegenheid niet ontnomen werd⁽¹⁾. Daegs daerna wendden zich dezelfde smeekers tot de koningin Maria om hare voorspraek in te roepen, doch vonden hier insgelyks weinig troost⁽²⁾: ja meer, de volgende dagen werden er nog nieuwe halsstraffen uitgesproken en uitgevoerd, niet alleen te Gent, maer ook in andere steden van Vlaenderen, waer de oproerigen aenhangers of navolgers hadden gehad⁽³⁾.

Ter zelver tyd was keizer Karel ernstig bedacht om te Gent een kasteel te stichten, ten einde de inwoonders voortaen gemakkelyker in den toom te houden en nieuwe onlusten voor te komen. Hy doorwandelde, met zyn' broeder Ferdinand, geheel de stad, en klom vervolgens op den toren van Sint Jans⁽⁴⁾ om eene gunstige plaets te kiezen. Zyn

(1) Zie Gachard, bl. 91-92.

(2) Zie daer, bl. 93-95.

(3) Zie Gachard, bl. lxv, en Henne, VII, bl. 71.

(4) Sint Jans kerk was de oudste parochiekerk van Gent. Haer toren was gesticht in de jaren 1462, vlgg. Zie Diericx, Mémoires sur la vitte de Gand, II, bl. 25, vlgg.

[p. 540]

keus viel eindelyk op de abtdy van Sint Baefs, naby den samenloop van Ley en Schelde, derhalve genoegzaem ongenaekbaer, en gelegen aen eenen uithoek die naer Brabant leidt, langs waer men de vesting met de minste moeite zou kunnen voorzien van manschap, mondkost en krygsbehoeften⁽¹⁾. Dit ontwerp ging haestig door: den 12 April gaf Karel bevel aen de stadhouders van verschillende provincien om kalk en steen, metsers en werklieden aen te schaffen⁽²⁾; kort daerna werd de abtdy ontruimd en hare kanoniken⁽³⁾ overgebragt naer de kerk van Sint Jans⁽⁴⁾; den 22^ste deed Karel

(1) Zie Gachard, bl. 100-101. Zie mede het opstel des heeren Van Lokeren in den Messager van 1848, en de gekroonde memorie des heeren Van der Meersch sur la ville de Gand considérée comme place de guerre, opgenomen in het XXV^ste Deel der Mémoires couronnés.

(2) Zie Henne, bl. 73.

(3) De Benediktyner-moniken van Sint Baefs waren onlangs tot seculiere kanoniken hervormd, en hunne kerk tot parochie en collegiael verheven door paus Paulus III. Zie Diericx, II, bl. 404, en de oorkonde, met andere stukken daertoe behoorende, by Miraeus, II, bl. 1051-1065.

(4) Zie de patentbrieven van den 24 April, waerby Karel last geeft aen den graef van Roeulx om de uit te voeren werken te bestieren, by Gachard, bl. 368.

[p. 541]

den grond of omtrek van het kasteel afbakenen, en twee dagen later vielen er dry à vierduizend arbeiders aen het neêrwerpen der bestaende gebouwen, terwyl nog den eigen dag Karel den eersten steen lei van het nieuwe werk⁽¹⁾.

Eindelyk kwam de 29^ste April, de groote justitie-dag. Omstreeks negen uren, nam keizer Karel plaets op zynen troon in eene ruime zael van het Prinsenhof, en zat daer, met opene deuren, omringd van vorsten, edellieden, raedsheeren en Vliesridders⁽²⁾. De schepenen van Gent, de dekens der ambachten en der Weverië verschenen voor Zyne Majesteit, en het publiek werd toegelaten. De memorie door de stads-advokaten opgesteld was ingediend geweest⁽³⁾, maer werd van punt tot punt wederlegd door den prokureur generael, die vervolgens het vonnis uitsprak in 's keizers naem. Voor eerst werd het beroep der Gentenaers ongeldend ver-

(1) Zie Gachard, bl. lxv, en bl. 110.

(2) Zie een afbeeldsel dier vergadering by Gachard, aen het hoofd van zyn werk.

(3) Toen ter tyd pleet men nog niet mondelyk, maer in schrift, althans voor gewigtige zaken. Zie de opwerpingen en redeneeringen der gentsche advokaten by Steur, bl. 126-30.

[p. 542]

klaerd, en de belasting van vierhonderd duizend Karolus-gulden, door de dry Leden van Vlaenderen toegestemd, wettig en verbindend zoo voor de stad als voor het Kwartier van Gent. De Gentsche gemeente werd dan, als schuldig aen ontrouw, wederspannigheid, oproer en hoogverraed, gedoemd tot de verbeurte van alle hare privilegiën, regten, vryheden, costumen en herkomsten, met besprek dat zy alle vergunbrieven, oorkonden en charterboeken over moest leveren, zonder daer afschriften van te houden of er zich in het vervolg te mogen op beroepen⁽¹⁾. Voorts waren de stedelyke goederen, renten, huizen, geschut en krygstuig, mitsgaders de klok genaemd Roelant⁽²⁾, ten profyte des keizers aengeslagen, en de ingezetenen verpligt om, binnen de dry dagen, voor den keizer en diens zuster openbare schuldbekentenis te

(1) Zie, by Steur, bl. 149, eene ordonnantie van 30 April de stedelyke overheden aenmanende om alle de verbeurde charters en privilegie-brieven aen den Hoog-Baljuw te overhandigen.

(2) Zie ons achtste Deel, bl. 150, aenteek. 1. - De gemeende klok werd echter niet verkocht, maer aen de stad gelaten of wedergegeven. Zie Steur, bl. 131, aenteek. 3.

[p. 543]

doen⁽¹⁾: namelyk alle de schepenen beider banken, met hunne pensionnarissen, klerken en bedienden; dertig notabele burgers, door den vorst aengeduid, in zwart gewaed, blootshoofds en barvoets; zes leden van ieder ambacht en vyftig van de Weverië in hun hemd, en vyftig Creesers met de strop om den hals⁽²⁾, zouden, op den grond geknield, vergiffenis vragen en belofte doen van in dezelfde fouten niet meer te vallen. Eindelyk moest de stad, behalve haer aendeel in de geweigerde hulpgelden, eene boet betalen van honderd-vyftig duizend Karolus-gulden ééns, en eene jaerlyksche rent van zesduizend, toevoegelyk aen het domein. Op deze en nog andere voorwaerden, te lang om te melden, schonk Karel pardon aen zyne Gentsche onderdanen, met uitzondering nogtans van hen die de vlugt genomen of, sedert de aenkomst des keizers, eenige misdaed bedreven hadden, alsmede de gevangenen, beschuldigd van hoogverraed en in vry aenzienlyk getal, over wier

(1) Men noemde dat ook heerlyke beteringhe, het fransche amende honorable.

(2) Van daer de bynaem van stropdragers, sedert aen de Gentenaers gegeven.

[p. 544]

lot eerlang naer regt beslist zou worden⁽¹⁾.

Dit vonnis werd den 30 April afgekondigd. Den zelfden dag gaf Karel nog eene andere ordonnantie uit⁽²⁾ rakende het stedelyk bestier en de politie, die geheel en al veranderd werden. De Wet zal voortaen niet meer gekozen, maer ieder jaer, op den tienden dag van Mei, vernieuwd en aengesteld worden door Karel en zyne nakomelingen graven of gravinnen van Vlaenderen, of door hunne plaetsvervangers, zonder tusschenkomst van kiezers. De dry leden der stad worden afgeschaft en alle de ingezetenen gebragt tot ééne en zelfde gemeente. De vergaderingen by collatie worden verboden op verbeurte van lyf en goed, zullende slechts de schepenen beider banken, en zes notabelen door hen

(1) Zie den tekst der sententie in zyn geheel by Gachard, bl. 112-134, of by Steur, bl. 167, vlgg. Men vindt in de Analecta belgica, bl. 487, vlgg. eenen vlaemschen tekst van hetzelfde vonnis; doch behalve dat deze onvolledig is, schynt de fransche tekst alleen oorspronkelyk te wezen.

(2) De keizer zegt vooraen dat by deze ordonnantie uitveerdigt par forme de nouvelle loy et concession. Van daer heeft dit stuk den naem gekregen en behouden van Concession Caroline.

[p. 545]

gekozen uit ieder der zeven parochiën, met de toestemming des Baljuws, mogen byeenkomen in het stedelyk raedhuis. De stad zal voortaen beroofd blyven van alle gezag, regtsdwang en voorrang op het dusgenaemde Kwartier van Gent⁽¹⁾. De twee-en-vyftig neringen⁽²⁾ werden gebragt tot een-entwintig, zullende staen, even als de Weverië, niet meer onder dekens, maer onder oversten, door den Baljuw gekozen uit lieden die geen ambacht dryven. Het Sint-Lievens feest⁽³⁾ en alle andere, waer men gewoon was met wapens deel aen te nemen, worden verboden, gelyk ook alle volksvergaderingen, op doodstraf tegen hen die ze byeenroepen of

(1) Daer werd vervolgens kennis van gegeven aen de kasselryen van Kortryk en Audenaerde, aen de landen van Waes en van Dendermonde, en aen de andere gewesten die tot dan onder het, kwartier van Gent behoord hadden. Zie de bewyzen by Gachard, bl. 396-99.

(2) De ordonnantie spreekt van 53 neringen of ambachten, waeruit men besluiten mag dat er, in 1540, zoo veel te Gent waren. Maer dit getal moet meer dan eens grooter of kleiner zyn geweest; want in 1348 telde men er negen-en-vyftig. Zie Warnkoenig, Hist. de la ville de Gand, bl. 319-21. Zie mede ons achtste Deel, bl. 143, in de aenteekeningen.

(3) Zie ons achtste Deel, bl. 375, vlgg.

[p. 546]

gewapenderhand bywoonen zouden. Vele andere bepalingen rakende het bedienen van het regt, het zetten van tollen, het uitbannen van burgers, het opleggen van boeten, het benoemen van stads-serjanten, het aenslaen van bastaertgoederen, het afleggen van den eed door den vorst en diens onderdanen: dat alles gaen wy stilzwygend voorby⁽¹⁾, en zeggen enkelyk dat de woelige Gentenaers geenen schyn meer overhielden van hunne oude regten, vryheden of privilegiën, waer zy tot dan toe zoo prat op geweest waren en ja zoo dikwerf misbruik van hadden gemaekt⁽²⁾.

(1) Zie geheel den tekst der Caroline, die in zwang bleef tot op het einde der laetste eeuw, by Gachard, bl. 134-53. Zy staet ook in de Plakkaerten van Vlaenderen, IV, bl. 235, vlgg. en, in 't latyn vertaeld, by Pont. Heut. bl. 266-69. De keizer deed, kort daerop, nog eenige veranderingen aen zyne ordonnantie, en vroeg daerom den origineelen brief nog eens weêr. Zie het bewys by Gachard, bl. 392.

(2) Zoo moet er Vlaenderens voornaemste geschiedschryver Meyer ook over gedacht hebben; want in zyne Annales spreekt hy als volgt: Tandem Gandavenses a divo Carolo, invictissimo monarcha, grande atque utile illud privilegium acceperunt, nempe omnium privilegiorum abolitionem. 't Is waer, Meyer leefde met keizer Karel, en zal hem waerschynlyk hebben willen de mouw stryken.

[p. 547]

Nu moest den knieval nog volgen, gesteld op den 3^den Mei⁽¹⁾. Dien dag, omstreeks tien uren, trokken de wethouders en de andere aengeduide persoonen naer het hof, en toegelaten zynde in 's keizers tegenwoordigheid, vielen zy ter aerde, terwyl een der stadspensionnarissen in aller naem de vereischte schuldbekentenis deed in dezer voege: ‘Obediërende aen uwe sententie ende ordonnantie, soo presenteren hem voor uwe keiserlijke Majesteit, onsen souvereinen heere ende prinche, uwe seer oitmoedighe ende ghehoirsame ondersaten scepenen..... enz. ende vertoghen in alder oitmoedicheit dattet grotelicx hemlieden meshaecht ende beraut vanden onghehoirsamhede, onghetrauwichede, infraxie van tractaten, commotiën, rebelligheden ende crymen lesae majestatis, ghecommiteert ende gheperpetreert by den lichame ende ghemeente van uwer stede van Gent jeghens uwe seer helighe Majesteit ende der coninghinne uwer sustere, regente, Ende haddense die noch te doene ende te committerene, om gheene dinghen en soudense die

(1) Zie des keizers opmaning, by Steur, bl. 150.

[p. 548]

doen; ende sullen hem wachten derghelijcke te doene. Dus suppliërende versoecken sy in alder oetmoedicheit ende reverentie dattet believe uwe voerseide keiserlijke Majesteit ende der coninghinne uwer voerseide sustere, ter eeren ende werdicheit der passie ons Heren, hemlieden te willen ontfaen in gratien ende ghenaden⁽¹⁾.’

De pensionnaris zweeg. Keizer Karel bezag, met toegenepen wenkbrauwen, de kniebuigers, alsof hy nog in twyfel stond over het antwoord dat hy geven zou: toen de koningin Maria hare eigen smeekingen by die der Gentenaers voegde en voor hen pardon vroeg. Zulke lieftallige bede kon de broeder niet verstooten; hy sprak dan en zeide: ‘Ter begheerte van mijnder suster, ende ghemerct hebbende tleetscip by ulieden ghedaen, ick vergheve tgunt gylieden mesdaen hebt jegens mijnder majesteit ende mijnder suster, mits dat gylieden van nu voirtan u beleeden⁽²⁾ zult als ghetrauwe on-

(1) Zie Gachard, bl. 155-58. - De tekst der beteringe komt voor in de Analecta belgica, bl. 517-18, alsmede in het Memorieboek der stad Ghent, II, bl. 203. De heer Steur, bl. 151, geeft er eenen franschen tekst van, die er oorspronkelyker uitziet.

(2) Het fransche conduire. Heden zegt men gedragen.

[p. 549]

dersaten, ende vulcommen myne sententie ende ordonnantie onlancx van nieus gemaect. Ende dit doende, zal ik ulieden toghen dat ic ben een goed prinche ende van deser stede van Ghent gheboren⁽¹⁾.’

Deze plegtige verzoening belette niet dat de justitie, reeds den volgenden dag, haren gang hernam. Vyf gevangenen werden ter dood veroordeeld en gerâbraekt, met verbeurte hunner goederen⁽²⁾. Een veertigtal anderen werden, 't zy voor jaren 't zy voor hun leven, uit den lande gebannen, of met bedevaerten gestraft, of verwezen tot openbare beteringhe, naer gelang van hunne mindere of meerdere schuld in de commotiën ende rebelligheden⁽³⁾. En deze strafoefening bepaelde zich niet tot Gent alleen: neen, de Raed van Vlaenderen kreeg last om onderzoek te doen naer de misdaden bedreven in andere steden, als te Yperen, te Kortryk, te Audenaerde en elders, waer de inwoonders

(1) Zie den tekst in de Analecta, bl. 518, of in het Memorieboek, bl. 204. - Zie mede Gachard, bl. 158.

(2) Zie de vonnissen tegen hen uitgesproken, by Gachard, bl. 371-75.

(3) Zie eene reeks van vonnissen, by Gachard, bl. 375-87. Zie mede bl. 390.

[p. 550]

het kwaed voorbeeld der Gentenaars eenigerwyze hadden nagevolgd, met bevel van daer spoedig zyn werk van te maken en kort regt te doen⁽¹⁾. In die verschillende plaetsen vielen er dan ook hoofden, anderen werden tot boeten gedoemd of tot knievallen en dergelyke verootmoedigingen, waerna de keizer brieven van vergiffenis aen de steden schonk, meestal niet wyzigingen toegebragt aen haer bestier⁽²⁾.

Den 10 Mei werd de Wet vernieuwd op de wyze door de Caroline vastgesteld⁽³⁾, en twee dagen later, nadat Karel de werken van het kasteel had toevertrouwd aen den graef van Roeulx⁽⁴⁾, vertrok hy met zyne zuster naer Antwerpen, terwyl zyn broeder Ferdinand terug naer Duitschland keerde⁽⁵⁾.

(1) Zie's keizers ordonnantie by Gachard, bl. 391.

(2) Zie brieven van ontslag vergund aen Audenaerde, aen Ninoven, aen Kortryk, by Gachard, bl. 399, 407, 409-18.

(3) Zie Gachard, bl. 162, en de namen der nieuwe schepenen in het Memorieboek, II, bl. 206.

(4) Het kasteel was zoo goed als voltrokken in den zomer van het volgend jaer. Zie Gachard, bl. 166.

(5) Zie Gachard, bl. 163.