Vaderlandsche historie. Deel 8

[p. 200]

Zesde hoofdstuk.

de engelschen uit frankryk gedreven. - ondergang van het grieksche ryk. - het faisant-feest van ryssel.

1453-1454.

Het jaer 1453, merkweerdig door de onderwerping der Gentenaers, was het nog meer door twee andere groote gebeurtenissen, den eindelyken val der engelsche heerschappy in Frankryk, en de inneming van Constantinopelen door de Turken.

Na meer dan eene eeuw worstelens, verloor Hendrik VI het laetste bolwerk zyner magt, de stad Bordeaux, die den 14 October over ging, en hem noodzaekte geheel Aquitanië te verlaten, zoodat er thans niet meer restte dan het enkele Calais, hetwelk nog ruim honderd jaren in engelsche handen bleef, doch zonder veel nuts, mag men zeggen, voor den vreemden koning⁽¹⁾.

(1) De Engelschen hadden ook nog eene bezetting in het stedeken Guines, twee mylen van Calais, maer dat schynt kort daerna door Karel VII ingenomen te zyn geworden, terwyl Calais aen de Engelschen bleef tot in 1558.

[p. 201]

De hoofdstad van het Grieksche Ryk⁽¹⁾ was dat eigen jaer veroverd door de aenhangers van Mahomet, tot groote schande en nog grooter schade der christelyke mogendheden van Europa. Allen hadden hunne pligt verzuimd, de ooren sluitende voor de noodkreten van Constantyn IX, den laetsten keizer, die overal om hulp had gebeden, doch van nergens hulp ontvangen. Onze hertog alleen, of zoo goed als alleen, had sedert jaren gedaen wat hy kon om den griekschen troon te redden; en ware hy niet verhinderd geweest door zynen kryg met de Gentenaers, hy zoude al zyne magt hebben ingespannen om Constantyn te ondersteunen tegen de aenvallen der Mahometanen⁽²⁾. Doch wanneer

(1) Het grieksche Ryk had bykans twee eeuwen gestaen, aenvang genomen hebbende in 1261. Zie ons zevende Deel, bl. 211 en de aenteek. 2.

(2) Philip had sedert lang de gewoonte van jaerlyks duizend dukaten te zenden aen de Christenen van Jerusalem, en was om zyne weldaden zoo vermaerd door geheel het Oosten, dat men hem daer algemeen hiet den Groot-hertog van het Westen. Ook was het tot hem dat, in 1443, Constantyns voorganger zich inzonderheid wendde om hulp te bekomen tot onderstand van zyn wankelend Ryk. Zie La Marche, Liv. I, chap. 8.

[p. 202]

men ten laetste tyding kreeg van den ondergang des griekschen keizerryks⁽¹⁾, en van de ysselyke omstandigheden die het innemen van Constantinopelen vergezeld hadden⁽²⁾, alsdan beklaegden de vorsten hunne vroegere onverschilligheid, en begonnen ja te vreezen voor hunne eigen Staten. Trouwens het bestaen der westersche ryken bleef niet meer zeker voor Sultan Mahomet II, den geduchtsten veroveraer zyner eeuw, wiens hoogmoed zoo groot was, dat hy droomde van heer en meester te zullen worden over gansch Europa. En als men denkt aen de vorderingen door de Turken gemaekt in den loop der zestiende en der zeventiende eeuw, toen zy de stad Weenen dorsten belegeren⁽³⁾; zoo begrypt men ligtelyk hoe algemeen de vrees moet geweest zyn na de gebeurtenissen van 1453.

(1) Constantinopelen werd stormenderhand ingenomen den 29 Mei 1453.

(2) Zie heel de geschiedenis van het beleg en van de verovering by Le Beau, Hist. du Bas-Empire, uitgave van Didot, 1819-20, XII, bl. 498-531. Zie mede La Marche, chap. 28, en Meyer, ad ann. 1453.

(3) Weenen werd belegerd door de Turken in 1683, en verlost door Jan Sobieski koning van Polen.

[p. 203]

De keizer van Duitschland, Frederik III, hoe vadzig ook en hoe besluiteloos van aert, was een der eersten die naer middelen uitzagen om den inval der Turken voor te komen en tegen te werken⁽¹⁾. Te dien einde riep hy alle de ryksvorsten byeen in zyne stad van Regensburg, alwaer men de noodige maetregelen beramen zou tot het afweren van zoo geducht eenen vyand⁽²⁾. Doch niemand was zoo yverig als paus Nikolaes V, die niet slechts het christelyk geloof als verloren hield in het Oosten, maer zelfs voor Italië bevreesd werd, indien men zich niet haestte den voortgang der ongeloovigen te stuiten. Dewyl hy reeds dikwerf de zorgeloosheid der meeste vorsten ondervonden had, wendde hy zich dit mael tot onzen hertog, belastende eenen romeinschen ridder om hem de treurige tyding van Constantinopelens val te dragen, met verzoek tevens de noodlydende Kerk in

(1) Trouwens, des keizers erfstaten liepen het grootste gevaer, want het aengrenzend Hongarye kon alle dagen besprongen en veroverd worden, sedert den mislukten krygstogt van 1396. Zie ons vierde Deel, bl. 690, vlgg.

(2) Zie La Marche, chap. cit. 28, circa fin.

[p. 204]

dat gedeelte van Europa met de wapens te gaen ondersteunen. Philip hield, in dat oogenblik, zyn verblyf te Ryssel, alwaer hy, den 11 November, des heiligen Vaders afgezant met groote eer ontving, en zich gereedelyk liet bewegen om een verbond met al de christene koningen en vorsten aen te gaen, en eene algemeene kruisvaert tegen de Turken te ondernemen⁽¹⁾. In tusschentyd, en willende aenstonds blyken geven van zynen goeden wil, deed hy onverwyld te Middelburg vier groote galeijen uitrusten, en zond die, onder het bevel van een Portugeesch edelman, naer de Middellandsche-Zee, tot verstrooijing en tuchtiging der turksche roovers, met brieven aen Zyne Heiligheid, waerby Philip de verzekering gaf dat hy niets onbeproefd zou laten om de naburige vorsten

(1) Reeds twee jaer te voren, namelyk in 1451, had de hertog den beroemden Jakob De Lalaing, kort te voren tot de weerdigheid van vliesridder verheven, met heer Jan van Croy en Toison d'Or afgeveerdigd naer de koningen van Arragon en van Frankryk, om deze aen te manen tot eenen kruistogt tegen Mahomet II. Zie Chastellain, Chron. de J. de Lalaing, chap. 79, en Reiffenberg, Hist. de l'Ordre, bl. 32.

[p. 205]

op zyn spoor te wenken, en de oostersche Kerk krachtdadiglyk by te staen⁽¹⁾.

Dit gedrag was zeker ten hoogste prysselyk; maer de hertog begreep toch dat hy met een viertal schepen tegen den Turk niet veel kon uitvoeren, en daer het hem ernst was, besloot hy de zaken in 't groot te doen, gelyk het eenen magtigen vorst betaemde. Het kwam slechts aen om te weten door welke middelen men best gelukken zou, by den adel even als by het volk, om allen met denzelfden godsdienst-yver te bezielen, en te maken dat groot en klein uit eigen beweging aen den kruistogt deel name, het zy in persoon of met vrywillige giften. Daer werd meer dan eens raed over gehouden, tot men eindelyk op de gedachte viel dat niets bekwamer wezen zou om den geestdrift op te wekken, dan een dier luisterryke feesten welke men vroeger reeds te Ryssel gevierd had, en waer de adel van wyd en zyd was naertoe gekomen. De menigte die er geen deel kon aen nemen, zou er ten minste van hooren spreken, en zich als van zelf door den yver der ridderschap laten vervoeren.

(1) Zie Pontus Heuterus, bl. 110, col. 2.

[p. 206]

Gedurende dry maenden hield de hertog zich bezig met eenige vertrouwde hovelingen, om de plegtigheden te overleggen en te regelen, doch alles in het geheim, tot meerder verrassing van hen die op het feest zouden uitgenoodigd worden. De voornaemsten dergenen die hunnen vorst daerin hielpen, was heer Jan van Lannoy, een man vol van geest en by uitstek vindingryk, alsmede een edelknaep met name Jan Beudant, en eindelyk Olivier De la Marche⁽¹⁾, beide zeer schrander, en handig om te beschikken en uit te voeren.

Het feest werd aengezegd tegen de maend February 1454. De voornaemsten uit den adel van Burgondië, van Artois, van Brabant en Vlaenderen, alsmede van alle de gewesten welke hertog Philip onder zyn gebied had, waren of werden er op verzocht, en verschenen er in groot getal. Maer deze heeren kwamen niet naer Ryssel om daer een paer dagen vrolyk te wezen: neen, de feesten aen het hof van Burgondië duerden gewoonlyk weken; en hier schynt het wel dat er nagenoeg de gansche

(1) De opsteller zelf der reeds dikwerf beroepen Mémoires, waerin hy, als mede-inrigter en ooggetuige, het feest heeft beschreven.

[p. 207]

Sprokkelmaend meê doorgebragt werd. Men moest dan ookal bedacht zyn om afwisseling en verscheidenheid te brengen in de gastmalen en in de vreugdebedryven: anders konden de genoodigden, die meest allen aen de goede cier en de vermaken gewend waren, het zonder verveling zoo lang niet uithouden. Maer daer was voor gezorgd. Een paer der rykste en edelste heeren, welke aen het hof van Philip verkeerden, zouden eerst, de een na den ander, een feestmael geven, telkens met eenige dagen tusschenruimte, om tyd te vinden voor de toebereidsels van het volgende. Eindelyk zou de hertog de rysluiten, en moest, als van zelf spreekt, zyne voorgangers overtreffen, iets waer dan mede de noodige maetregelen voor genomen waren.

Zulke feesten bestonden ook niet alleen in eten en drinken, verre van daer: behalve de jagtpartyen, de steek- of ridderspelen en andere genoegten, waer men den tusschentyd van het eene gastmael tot het andere vrolyk meê sleet, was het de gewoonte dat, by ieder banket, tusschen de verschillende geregten in, en vooral eer men het nageregt of het dessert opdiende, een schouwspel vertoond werd, tot meer vermaek der genoodigden.

[p. 208]

By deze vertooning werd tevens het volgend feest aengekondigd: een der uitvoerders droeg eenen bloemenkrans of dusgenaemden Roozenhoed in de hand, en zette dien ten laetste op het hoofd van een' der vorsten of heeren die aen tafel zaten, waerdoor deze verzocht werd om zyne beurt te aenveerden, en den dag zyns feestmaels te stellen.

Adolf van Kleef, een der vermogendsten uit den Nederlandschen adel, en neef van hertog Philip⁽¹⁾, gaf het eerste banket, in het begin van February. Men vertoonde daer de verdichte geschiedenis van den Ridder met de Zwaen⁽²⁾, uit wien het huis van Kleef meende gesproten te zyn⁽³⁾.

Tien dagen later, was het de beurt des graven van Etampes, die in keur van lekkernyen en in

(1) Hy was de tweede zoon van hertog Adolf II, en van Philips zuster Maria, hebbende zyn' oom yverig bygestaen in den Gaverschen oorlog.

(2) Zie die oude Legende in het gedicht Le Chevalier au Cygne, uitgegeven door Reiffenberg onder de werken der Commission royale d'Histoire. Zie mede Bilderdijks Elius. Amsterdam, 1788, en heruitgegeven in het eerste Deel van 's mans volledige Dichtwerken.

(3) Zie de byzonderheden by La Marche, chap. 29, of in den Middelaer, derde jaergang, bl. 55-56.

[p. 209]

pracht van tooneelstukken niet onderdeed⁽¹⁾. Op het einde ontving de hertog den Roozenhoed, en kondigde zyn feest aen tegen den 17^den der loopende maend. Dit werd voorafgegaen van een plegtig ridderspel, waerna de genoodigden 's vorsten hof betrokken. Daer werden zy ingeleid door paedjen en schildknapen rykelyk gekleed in 't grys en 't zwart, de kleuren des hertogs. De feestzael, zoo groot als eene markt, was behangen met kostbare tapyten verbeeldende de wonderdaden van Hercules. Dry tafels stonden gedekt: de eene, waer de hertog met zyn hoogsten adel plaets moest aen nemen, had den vorm eener kruk; de andere strekte zich uit op geheel de lengte der zael; de derde was merkelyk kleiner.

Men was nog ten volle aen het opdienen, toen Philip binnen trad, vergezeld van zyne gemalin, van zyn' zoon, en gevolgd van ontelbare vorsten, ridders, edeldamen en jonkvrouwen. Dewyl op dit feestmael zoo veel te zien als te eten was, gebruikten de huisheer en zyne gasten een geruimen tyd om al de sieraden en kunstgewrochten, die de zael

(1) Zie La Marche of den Middelaer, locis cit.

[p. 210]

vervulden, in 't byzonder te bezigtigen. De tafels waren bezet met dusgenaemde tusschengeregten⁽¹⁾ vertoonende de zonderlingste dingen der wereld. Vier werken besloegen de uiteinden en het midden der voornaemste tafel: het eerste verbeeldde eene kerk, met hare glazen vensters, met eene klok in den toren, en een aental zangers, die, op tyd en stond, zich moesten laten hooren, begeleid van een orgelspel. Het tweede stuk was een aenminnig kind, op eene rots staende, dat roozenwater liet loopen in een zilveren schip, waer men 's hertogs aelmoezen gewoon was in te leggen⁽²⁾. Het derde verbeeldde eene op anker liggende karaek⁽³⁾, met mast en wimpels, allerlei koopwaren uit de morgenlanden geladen hebbende, en voorzien van scheepsvolk in volle beslommering. Het vierde kunstwerk vertoonde een kostbaer priëel, met eene

(1) In 't Fransch hiet men 't entre-mets.

(2) De hertog van Burgondië ging nimmer aen tafel, of dat zilveren vat, het fatsoen hebbende van een schip, stond by hem. Daer legde men van alles wat de vorst gebruikte een stuk in, en geheel de lading werd vervolgens door den aelmoezenier aen den arme uitgedeeld. Zie de Analecta van Matthaeus, I, bl. 237, not. 1.

(3) Soort van zeeschip, uit Portugael afkomstig.

[p. 211]

fontein in 't midden, en omringd van bloemen, heesters en planten.

De tweede tafel, die de langste was, trok aller aendacht door negen verschillende wonderwerken, zynde het voornaemste daervan eene weêrgalooze Pastei, niet gevuld met koude spyzen, maer inhoudende acht en twintig levende menschen, muzikanten namelyk, voorzien van allerlei instrumenten waer zy beurtelings moesten op spelen, twee en twee of meerder, gelyk het vooraf geregeld was. En ook de derde tafel, minder groot dan de vorige, stond versierd met even schoone tusschengeregten, ten getalle van dry⁽¹⁾. Te midden der feestzael bewonderde men een verheven en breed Buffet of dusgenaemd dressoir, bezet met goud en zilver, met schotels en drinkschalen van de grootste kostbaerheid, met kristalen vaten en ander tafelgerief, opgeluisterd door diamanten en velerlei keurgesteente. Rondom dit alles liep een hek, waer niemand binnen mogt gaen dan die met de bediening gelast waren.

(1) Zie de beschryving van alle de stukken in den Middelaer, bl. 132-35, of by La Marche chap. cit.

[p. 212]

Meer dan een uer verstreek met het beschouwen der tusschengeregten en schoone dingen. De hertog was ryker gekleed dan men hem ooit gezien had. Sedert vele jaren verscheen hy nimmer in 't openbaer dan in zwarte gewaden; maer dit mael was het zwart met gryze boorden afgeleid, en alle de stoffen om het kostbaerst. De edelgesteenten welke hy aen den hals en op zyn hoofddeksel droeg, werden geschat tot eene waerde van meer dan een miljoen gouden kroonen: het overige was naer evenredigheid. Het gezelschap dat den vorst omringde was zoo talryk, dat er byna plaets ontbrak in de ruime feestzael; doch niet allen waren genoodigd om aen het banket deel te nemen. Vele ridders en vrouwen van hoogen huize waren van verre naer Ryssel gekomen, om het feest by te woonen, waer zy in hunne landen hadden hooren van spreken. Voor deze had men vier of vyf steigers getimmerd aen den achterkant der zael, met schoone tapyten bekleed, en met klimmende banken voorzien. Welhaest was dat alles volzet, waerdoor er weêr ruimte kwam, en de dienst ongehinderd kon voortgezet worden. De dienaers en de hofmeesters, in toereikend getal, stonden gereed

[p. 213]

om hunne pligten waer te nemen, zoo haest het gezelschap zou gezeten zyn.

In het midden der voornaemste tafel ging de hertog van Burgondië den zetel bekleeden. Naest hem, aen zyne regter hand, zat jonkvrouw van Bourbon, des hertogs dochter van dien naem; dan volgde hertog Jan van Kleef⁽¹⁾, mevrouw van Ravenstein⁽²⁾, de hertogin van Burgondië, en mevrouw van Charny⁽³⁾. Aen Philips linker hand plaetste zich jonkvrouw van Etampes, des graven dochter van dien naem; vervolgens de graef van Sint Pol, mevrouw van La Roche, Antoon van Burgondiës gemalin⁽⁴⁾, de heer van Pons en ein-

(1) Deze was, in 1448, zyn' vader opgevolgd, en had ook wel meêgedaen in den kryg tegen de Gentenaers.

(2) Namelyk Beatrix van Coïmbra, klein-dochter van wylen koning Jan van Portugael, Philips schoonvader. Zy was, sedert 1450, getrouwd met Adolf van Kleef die, voor zyn aendeel in de ouderlyke erfenis, de heerlykheid van Ravenstein in Noord-Brabant, en die van Wynendale in Vlaenderen gekregen had.

(3) Zy was eene onechte dochter van hertog Philip, getrouwd met Pieter van Beaufremont, heer van Charny in Burgondië.

(4) Antoon van Burgondië, zeer vermaerd om zyne dapperheid, was een onechte zoon van hertog Philip, door hem begiftigd met het graefschap van La Roche in 't Luxemburgsche, en Vliesridder genoemd in 1456. Zie Reiffenberg, Hist. de l'Ordre, bl. 35. By La Marche heet 's mans gemalin Madame de Beures, dat is van Beveren, en het kan zyn dat de heerlykheid van dien naem, in 1454, aen Antoon mede toebehoorde. Zie Reiffenbergs opstel in de Bulletins de l'Académie, XIV, 1^re Partie, bl. 588, vlgg.

[p. 214]

delyk⁽¹⁾ de kanseliers-vrouw van Burgondië⁽²⁾.

Aen de andere tafel waren gezeten de graef van Charolais, de graef van Etampes, heer Adolf van Kleef, hertog Jan van Coïmbra⁽³⁾, de heer van Fiennes⁽⁴⁾, de graef van Hoorn⁽⁵⁾, naest vele an-

(1) Pons is de naem eener fransche stad en heerlykheid benoorden Bordeaux.

(2) Thiebout van Neufchâtel was, toen ter tyd, Philips kanselier, en werd Vliesridder in 1461. Zie Reiffenberg, bl. 38.

(3) De eigen broeder van Beatrix, hiervoren genoemd, en derhalve neef der hertogin van Burgondië. Hy werd Vliesridder in 1456. Zie Reiffenberg, bl. 35.

(4) Een Atrechtsch edelman, zeer bevriend met den graef van Charolais.

(5) Namelyk Jakob I, van Hoorn, of de Hornes, door keizer Frederik III graef genoemd in 1450. Zie het diploom by Miraeus, I, bl. 785. Zie mede zyn voor- en nageslacht, aldaer, bl. 470, col. 1.

[p. 215]

dere ridders en edellieden, afgewisseld door damen en jonkvrouwen. Insgelyks aen de derde tafel zat het vol van adelyke heeren en vrouwen, allen glansryk van tooisels en kleinooden.

Nauwelyks had ieder zyne plaets genomen, of het feestmael ving aen: de klok klepte in de kerk, waerna dry kinderen, in de zelfde kerk, een liedeken zongen by wyze van Benedicite, en vervolgens speelde een herder uit de groote Pastei een aerdig deuntje op den doedelzak, als wilde hy aen de genoodigden zeggen: Eet en drinkt nu, en weest vrolyk. Trouwens, eten en drinken was er in overvloed⁽¹⁾, want het voorgeregt, dat waer-

(1) Om daer een gedacht van te geven, deelen wy hier een uittreksel mede uit eene oude rekening, vermeldende wat er voor het feest aengekocht en gebruikt werd, namelyk: 9000 wittebroots; - 4800 cleinbroots; - 6 keuwen (vaten. Zie Kiliaen) wijns van Germole (Germolles in Burgondië); - 34 keuwen van Beane (Beaune in Burgondië); - 4 keuwen Rijns Wijns; - 2 keuwen Ypocraes; - item 800 pastyen van cappuynen; - 1600 braetverkens (speenverkens); - 1600 calveren haste (braedstukken); - 1600 schauweren van weirs (hamelenbouten); - 400 wilde voghelen; - 600 patrycen; - 1400 conynen; - 400 putoeren (of roerdompen, een soort van reigers); - 36 pauwen. - Somme van al, zestien dusent ende vijftig ponden. Zie daer nog meer van by Willems, Belgisch Museum, III, bl. 380, vlgg.

[p. 216]

schynlyk reeds opgediend was, bestond uit acht en veertig verschillende schotels, en uit even zoo veel het middengeregt, of het gebraed, dat op een ryk gestoffeerden wagen ter tafel kwam. Maer dit alles was slechts byzaek: de voornaemste dingen, waer het feest zynen luister en zyne vermaerdheid moest uit trekken, waren de tusschenspelen, door de Commissarissen voorbereid, en door La Marche omstandig beschreven. Wy kunnen met hem in al de byzonderheden niet treden, wat te veel plaets benemen zou. Het zy genoeg te zeggen dat er acht of negen dusgenaemde mysteriën vertoond werden, allen even vreemd of verbazend. Eerst waren het twee trompetters te peerd, gekleed in jorneeden⁽¹⁾ van zwarte en gryze zyde, met eenen hoed op het hoofd en met vermomde aenzigten, die, na rondom de tafels gereden te hebben, in het midden der

(1) Soort van krygsrok. Zie Matthaei Analecta, I, bl. 302, en het Supplement van Carpentier op Du Cange, in voce Jornata.

[p. 217]

zael eene battuer⁽¹⁾ bliezen, en vervolgens aftrokken. Alsdan kwam er een drommel of schrikgedrocht binnen, hebbende beenen en voeten gelyk een Griffoen, met lange kromme nagels, en het bovenlyf van eenen mensch. Het was gezeten op een groot wild zwyn met groene zyde gedekt, en droeg op zyn hoofd eenen man met de beenen in de lucht, die zich zoo goed als hy kon vast hield aen de schouders van den drommel. Dan weêr zag men, in een verschiet, den ridder Jason vechten tegen vuerbrakende monsters, en het Gulden-Vlies veroveren. In een ander tooneel kampte dezelfde Jason met een afschuwelyk serpent, dat hy eindelyk neêrvelde, zynen muil opbrak, en er al de tanden een voor een uit trok; of, om de indrukken af te wisselen en de verschillende smaken te voldoen, vertoonde zich een groot hagelwit hert, met gulden horens, overdekt met roode zyde, en beklommen door een twaelfjarigen knaep in karmozyn-rood fluweel, met een uitgesneden hoedje op het hoofd, met zwarte hozen en ligte schoentjes, die met lui-

(1) Zoo hiet men het trompetten-gesehal, waer de stryd meê aenving. Zie pasgemeld werk, op het woord Battere.

[p. 218]

der stemme, de tafels rondgaende, het liedje zong Ik zag nimmer de weêrga⁽¹⁾, begeleid door het hert, dat voor tenor diende. Dan weêr vloog er een Draek, met uitgebreide zwangen, de feestzael door, en verdween, zonder dat iemand zeggen kon hoe het ondier zich bewoog of wegraekte. Vervolgens zag men van uit den versten hoek een' ryger opstygen, en een' valk hem achterna schieten, die hem weldra in den nek greep, en den weerloozen vogel dood ter aerde deed vallen.

Deze en andere tooneelen werden telkens verpoosd door tusschenspelen, uitgevoerd in de kerk en in de Pastei, binnen welke men, voor het slot, eene jagt hoorde. De honden basten, de hazenwinden keften, als of zy het wild achtervolgden, terwyl de knapen de horens bliezen, als doorkruisten zy het Ardeensche woud vervuld van schuimende everzwynen en vlugtige reebokken.

Tot dus verre was het enkel tydverdryf geweest: thans kwam de hoofdzaek. De zelfde deur, door welke men zoo vele zeldzame verschynsels had zien opdagen, ging nu voor de laetste mael open,

(1) In 't Fransch luidt het: Je ne vey oncques la pareille.

[p. 219]

en men zag eenen Reus binnen treden, kop en hals langer dan de grootste man dien ooit iemand ontmoet had. Hy was gekleed in een groenzyden tabbert: op het hoofd had hy eene hairvlecht gelyk een Sarrazyn van Grenade; in de linker hand hield hy eene groote en zware strydbyl, en met de regte geleidde hy eenen Olifant met zyde overdekt, dragende eenen houten toren, in welken men eene Dame zag van vroom en godsdienstig gelaet. Zy droeg een wit satynen kleed, eenvoudig maer deftig, als teeken van hare hooge geboorte en edele afkomst. Boven haer kleedsel had zy eenen mantel van zwart laken zonder sieraden afhangende, waerdoor zy haren rouw en rampspoed te kennen gaf. Eindelyk, haer hoofd was bedekt of liever omwonden met een nederig wit kapsel, gelyk van eene Burgondische kloosterzuster. Het was de Heilige Kerk, die haer beklag kwam doen by den hertog, en hem aenmanen om haer erfdeel in het Oosten te redden, en het Kruis herop te regten waer de Turken het had den omgeworpen, en vervangen door de Halve-maen der ongeloovigen.

Nadat de Heilige Kerk uit gesproken had, kwamen er eene menigte edellieden de feestzael in,

[p. 220]

gevolgd van den Wapenkoning Toison d'Or, die in zyne handen eenen levenden Faisant droeg, versierd met een kostbaren gouden halsband vonkelende van diamanten, safieren en robynen. Na Toison d'Or kwamen twee edele jonkvrouwen, vergezeld van twee Vliesridders, den heer van Crequy en Simon van Lalaing. Deftig en ernstig stapten die vyf personaedjen vooruit tot aen de plaets des hertogs, dien zy met den meesten eerbied groetten. Alsdan vatte Toison d'Or het woord op en, met den Faisant in de handen, sprak hy, zeggende: ‘Hooggeboren en hoogmogende Vorst, myn geduchte Heer, zie hier twee edelvrouwen welke zich Uwer Hoogheid ootmoediglyk aenbevelen: en dewyl het van ouds her de gewoonte is dat, by groote feesten en adelyke gezelschappen, de Pauw of een andere edele Vogel aen den vorst, de heeren en de edellieden wordt aengeboden, opdat zy nuttige en vaste beloften mogen doen, zoo is het dat men my, met deze twee achtbare jonkvrouwen, herwaerts gezonden heeft, om Uwer Hoogheid dezen edelen Faisant aen te brengen, biddende dat het Haer behage hunner indachtig te wezen.’

[p. 221]

Wanneer hy deze woorden gehoord had, trok de hertog een geschreven brief uit zynen boezem, gaf hem Toison d'Or in de handen, en zeide luid op tot geheel het gezelschap: ‘Ik beloof aen God mynen Schepper, aen de glorieuze Maegd Maria, aen de edeldamen en aen den Faisant, dat ik doen en houden zal wat ik in 't schrift gesteld heb en hier bekend maek.’ En meteen ontvouwde Toison d'Or den brief, en las hem voor met heldere stem. De inhoud kwam hier op neêr, dat hy, hertog van Burgondië, niet belet zynde door zware ziekte of door onlusten in zyne landen, beloofde zynen leenheer den koning van Frankryk in persoon te zullen volgen en dienen tegen de Turken. En byaldien de koning, om welke reden dan ook, verhinderd ware den kruistogt te ondernemen, maer dat andere christene vorsten deze taek oplaedden, zoo zou hy die vergezellen en bystaen met al zyne magt, mits welbehagen en verlof des konings. En mogt het gebeuren dat de Groote Turk lust hadde om met hem lyf tegen lyf te vechten, zoo zou hy den tweestryd aengaen, steunende op de hulp van God almagtig.

Wanneer dit stuk afgelezen was, toonde de Hei-

[p. 222]

lige Kerk een vrolyk gelaet, gaf een vriendelyk antwoord aen den hertog, en trok vervolgens de zael weêr uit.

Hiermede was dan het voorbeeld gegeven, hetwelk nu door alle de genoodigden stond nagevolgd te worden. De geestdrift inderdaed was zoo algemeen, dat zeker niemand zou achtergebleven zyn. Maer in zulke menigte van heeren en ridders kon niet ieder in 't byzonder zyne belofte voorlezen of uitspreken, want zulks hadde nachten en dagen geduerd. Daerom werd door Toison d'Or van 's vorsten wege afgekondigd dat alle de edellieden, die belofte wilden doen, daer schriftelyk bewys van geven mogten aen den Wapenkoning, en dat de hertog zulks voor goed en verpligtend houden zou, even alsof het in zyne tegenwoordigheid en by monde gedaen ware. De voornaemsten echter, als Philips zoon, de graef van Etampes, hertog Jan van Kleef, de heer van Ravenstein en eenige anderen bragten nog hunne beloften uit op het feest zelf; de overigen, ten getalle van dry en negentig, gaven de hunne in schrift aen Toison d'Or. Nagenoeg allen, het vorstelyk voorbeeld navolgende, versierden op hunne beurt de gemeene belofte van

[p. 223]

deelneming aen den kruistogt, met er ook eene of andere byzondere verpligting by te voegen, welke ons-lieden der negentiende eeuw wel een beetje belachelyk voorkomen, doch geheel in den smaek waren van dien tyd. Zoo beloofde de heer van Pons⁽¹⁾ dat, na verloop van een half jaer⁽²⁾, hy in niet eene stad veertien dagen meer toeven zou, tot dat hy lyf tegen lyf zou gevochten hebben met eenen Turk, en dat hy nimmer des Zaterdags een bed zou hebben beslapen, tot dat zyne belofte vervuld ware.

Jan van Luxemburg, heer van Haubourdin, beloofde dat, byaldien hy in eenigen veldslag of schermutseling den Grooten Turk ontmoeten mogt, hy hem in persoon den zelfden dag te man zou staen; of, zag hy den vyand de vlugt nemen, hy dien op de hielen zou zitten, en niet aflaten (ten zy dood of doodelyk gewond zynde, of ten ware zyn peerd viel), tot hy hem neêrvelde of gevangen name, of, tot de Turk in een kasteel vlugtte, waer niet in te geraken zou wezen.

(1) Een hoogadelyke Franschman in 's hertogs dienst.

(2) Namelyk de heer van Pons twyfelde niet of de kruisvaert zou, ten langste, binnen de zes maenden ondernomen en aengevangen wezen.

[p. 224]

Nicolaes Raulin, des hertogs kanselier, verklaerde dat hy te oud was, en te zwak van gestel⁽¹⁾, om in perspon meê te gaen; maer hy zou zich doen vervangen door een' zyner zonen, vergezeld van vier-en-twintig wel gewapende ruiters, en deze op zyne kosten onderhouden, zoo lang de kruistogt duerde.

Philip Pot, heer van la Roche-Nolay⁽²⁾, zou, van den eersten dag na zyn vertrek, hoegenaemd geen wapentuig aen zynen regten arm dragen⁽³⁾, noch ooit aen tafel zitten op eenen Dingsdag, tot dat hy handgemeen zou geweest zyn met den vyand des geloofs, en duizend Turken hebben zien sneuvelen.

Huig van Longueval, heer van Vaux, beloofde dat hy, eens zyn huis verlaten hebbende, geenen wyn meer zou proeven, eer hy bloed afgetrokken hadde van eenen ongeloovige.

(1) Hy moest ja in 1454 oud wezen, dewyl hy reeds in 1422 kanselier van Burgondië genoemd was geworden. Hy stierf in 1462. Zie Reiffenberg, Hist. de l'Ordre, bl. 15.

(2) Hy werd Vliesridder genoemd in 1461. Zie Reiffenberg, aldaer, bl. 39.

(3) Dit punt wilde de hertog niet toestemmen, en deed zyne weigering aenstonds op den brief byschryven.

[p. 225]

Dry Brabantsche edellieden beloofden meê ter kruisvaert te zullen gaen, en den hertog of diens plaetsvervanger bidden om van de voorwacht te mogen wezen, in welk geval zy het beeld van O.L.V. op hunnen helm of op hunne banier zouden dragen, tot meerder spyt van alle Turken.

Zoo beloofde al mede Lodewyk van Chevalart, des hertogs Schenker, dat, zoo haest zyn meester tot dry dagreizen van de grenzen der ongeloovigen zou gevorderd wezen, hy hoed noch muts op het hoofd meer zetten zou, voor dat hy eenen Sarrazyn ontmoet en leven om leven bestreden zou hebben.

Het ware te lang al de byzonderheden op te halen, welke ieder aen zyne belofte toevoegde. Wanneer men daer een eind van gemaekt had, werd er nog een schoon mysterie vertoond, en op den klokslag van dry uren ging het edel gezelschap uiteen⁽¹⁾.

(1) Zie het Faisant-feest omstandig beschreven by La Marche, Liv. I, chap. 29-30. Zie mede De Coussy, die nog meer beloften opgeeft, chap. 87-88.