Vaderlandsche historie. Deel 8

[p. 122]

Vierde hoofdstuk.

graef karels eerste huwelyk. - de hertog bezoekt brugge. - onlusten in holland. - philip vraegt te gent eenen last op het zout, die hem geweigerd wordt. - hy raekt met de gentenaers in geschil, ter gelegenheid van den jaerlykschen keus hunner wethouders. - gent begint te woelen. - de hertog maekt gereedschap om zyne onderdanen te doen zwichten. - de kryg breekt uit. - beleg van audenaerde en neêrlaeg der gentenaers. - vruchtelooze tusschenkomst des franschen konings. - de kryg wordt hernomen. - slag van gaveren door de gentenaers verloren. - straffen en boeten. - de vrede hersteld.

1438-1453.

Koning van Frankryk.	Keizers.
Karel VII.	Sigismond van Luxemburg, † 1437.
	Albrecht II van Oostenryk, † 1439.
	Frederik III van Oostenryk.

Zoo was dan, na volle twee jaer woelens, de

[p. 123]

openbare rust weêr eens in Vlaenderen hersteld. Gelukkiglyk nog dat 's hertogs andere landen aen de Vlaemsche opschudding geen deel hadden genomen; want de vorst zou er in dat geval niet doorgeraekt zyn, des te min dat hy nog altyd den kryg met Engeland op den hals had, die wel eenigerwyze sluimerde, maer hem toch voortdurend noodzaekte een oog in 't zeil te houden, en te zorgen dat zyne grensplaetsen wel bezet en beschermd wierden. Dit echter niet tegenstaende, leed Burgondië, Picardyë en zelfs Henegau groote schade, het zy van wege de Engelschen, het zy van Fransche of andere krygsbenden die, wanneer zy niet te vechten hadden, de landen afliepen om te plonderen en te stroopen, en bykans zoo noodlottig waren voor de arme inwoonders als de oorlog zelf; want door geheel het Ryk heen was er orde, noch gezag, noch gehoorzaemheid, zoo min onder de edellieden als onder het volk: ieder deed nagenoeg wat hy wilde, behalve de koning. Wat zou het dan geweest zyn voor onzen hertog, indien zyne overige Staten, Brabant, Henegau, Holland, enz. hem zoo veel spel geleverd hadden als Vlaenderen? Trouwens hy ware er onder bezweken, of

[p. 124]

van verdriet in zyn graf gekropen. Het is niet nogtans dat het overal elders volstrekt naer wensch ging, neen: de steden haspelden er meer dan eens onder elkander⁽¹⁾, en eischten des vorsten tusschenkomst, om het kwaed in te toomen en te

(1) Zoo brak er, in dien tyd, een nieuw geschil uit, of, om beter te zeggen, de opbruisching eener oude veete, tusschen Mechelen, Brussel en Antwerpen, waer de duerte der granen gelegenheid toe gaf. Men kan er de Histoire de Brux. van Henne en Wauters over nazien, I, bl. 237, vlgg. en de Geschiedenis van Antwerpen door Mertens en Torfs, III, bl. 110, vlgg. - Zoo zaten, omtrent den zelfden tyd, de Antwerpenaers en de naburige Vlamingen elkander in 't hair, gelyk de eersten, kort te voren, met die van 's Hertogen-Bosch al vry wat geschermutseld, en deze, op hooger bevel, het gelag betaeld hadden met bedevaerten, naest eene boet van 1200 Klinckaerts. - Zoo eindelyk (om slechts eenige feiten op te halen, want anders zou er geen eind aen wezen) kruiste de hollandsche Admirael Hendrik van Borselen, met schepen in de Zeeuwsche stroomen, en op voorwendsel van den Oosterlingen (als men toen ter tyd de handelaers van Lubek, Hamburg, Bremen en andere duitsche steden noemde) afbreuk te doen, soms in 't voorbyvaren de Vlaemsche kusten teisterde en er buit maekte wat aen de hand lag. Zie Meyer, ad ann. 1439, en Wagenaar, III, bl. 530, vlgg.

[p. 125]

beletten van voort te kankeren; doch zulke byzondere twisten was dagelyksch brood in de middeleeuwen, en gaf aen de vorsten geene groote onrust, want zy waren er aen gewend. Nu dan dat de oproer in Vlaenderen eindelyk gedempt was, kon Philip meer aendacht besteden aen de engelsche en fransche zaken, zoo wel als aen zyne Staets- of huisselyke belangen: en dat deed hy.

Dat eigen jaer, in Juny, kwam Catharina van Frankryk, koning Karels oudste dochter, met eenen stoet van groote edellieden naer Sint-Omaers, verloofd zynde aen Philips eenigen zoon, om, wanneer beide den bekwamen ouderdom zouden bereikt hebben⁽¹⁾, door den echt vereenigd te worden⁽²⁾. Gedurende de feesten, aldaer gehouden, was er ook spraek van vrede met Engeland te maken, en eenige maenden daerna werden er te Grevelingen onderhandelingen aengeknoopt, doch welke, op het einde van 1439, enkelyk uitliepen tot een bestand van dry jaren, sedert nog

(1) Catharina was ongeveer tien jaer oud; haer bruidegom telde er nog geen vyf.

(2) Zie Monstrelet, chap. 241, Meyer, ad ann. 1438, Despars, bl. 418-19.

[p. 126]

meer dan eens vernieuwd⁽¹⁾, en derhalve eene tydelyke rust verschaffende aen de landzaten. Eene andere verzoening kwam het jaer daerna tot stand, namelyk tusschen den hertog van Burgondië en dien van Orleans⁽²⁾, welke laetste, in 1415, te Azincourt gevangen genomen zynde⁽³⁾, tot dan toe in Engeland opgesloten was geweest. Philip, willende zyns vaders euveldaed zoo veel mogelyk vergoeden, betaelde zelf 's mans rantsoen⁽⁴⁾, en ging hem te Grevelingen afhalen. Van daer vertrok hy met hem naer het bygelegen Sint-Omaers om, als 't ware, het zegel op hunne herstelde vriendschap te zetten, gevende hem ten huwelyk zyne nicht Maria van Kleef⁽⁵⁾, naest eenen bruidschat

(1) Zie Kervyn, bl. 333, en Monstrelet, chap. 243.

(2) De eigen zoon van hem dien Philips vader in 1407 te Parys had doen vermoorden. Zie ons vierde Deel, bl. 698.

(3) Zie ons vyfde Deel, bl. 621-22.

(4) Dat rantsoen beliep vier honderd duizend livers, makende, volgens de berekening van de schryvers der Art de vérifier les dates, eene som uit van nagenoeg vier miljoenen francs hedendaegsch geld.

(5) Zy was de dochter van hertog Adolf, en van Philips zuster Maria.

[p. 127]

van honderd duizend saluten⁽¹⁾. De bruiloft werd daer gevierd met den grootsten luister, en gevolgd van een plegtig kapittel der Orde van het Gulden-Vlies⁽²⁾, waer de hertog van Orleans den ridderlyken halsband ontving, gelyk, op zyne beurt, Philip zich de ordeketen des Egels⁽³⁾, aen het huis van Orleans toebehoorende, liet welgevallen⁽⁴⁾.

De gelegenheid was te schoon voor de Bruggelingen, om haer te laten voorbygaen. Zy hadden hunnen geduchten heer niet meer gezien sedert den 22^sten Mei 1437 treuriger gedachtenis; doch meenden thans dat hy, te midden der huwelyksfeesten, byzonder wel gezind zou wezen, en veerdigden haestiglyk een deftig gezantschap af naer Sint-Omaers, met verzoek van zyne goede stad Brugge op nieuw te willen bezoeken, tot teeken dat hy

(1) Of 1,315,237 francs huidige munt, volgens de schryvers der Art de vérifier les dates.

(2) Zulks was het tiende feest der Orde. Zie Reiffenbergs Histoire de l'Ordre, enz. bl. 24-25.

(3) In 't fransch l'ordre du Porc-Epic, by zinspeling op de stekels welke het gemeend dier naer alle kanten uitspreidt, en aldus beantwoordde aen de spreuk van Orleans stamhuis: cominùs et eminùs.

(4) Monstrelet weidt over dit alles uit in zyn ch. 252.

[p. 128]

haer alle de vorige feiten uit der herten vergeven had. De afgeveerdigden hadden last om de tusschenspraek des hertogs van Orleans in te roepen, die werkelyk een goed woord deed, en zoo veel bekwam dat Philip beloofde, hy zou eerstdaegs de burgery met zyne tegenwoordigheid vereeren. De vreugd was algemeen te Brugge, toen deze tyding daer gebragt werd. Aenstonds maekte men de noodige toebereidselen tot een schoon en prachtig onthael, zoo nogtans dat ieder zeer wel wist dat er, volgens den zoenbrief van 1438, een voetval moest plaets hebben, wanneer de hertog zynen intreê in de stad doen zou. Daer toonde zich ieder voor gereed: op gestelden dag en uer, trokken de heeren van de Wet met alle hunne onderhoorigen, met de dekens der ambachten en met de notabelen, een gezelschap uitbrengende van ongeveer veertien honderd persoonen, de poort uit, blootsvoets, zonder kaproenen op het hoofd en ongegord, om aen Mynheer van Burgondië met gebogen knieën nog eens pardon te vragen. Philip, bygestaen door den hertog van Orleans, verklaerde dat hy alles vergeven had, ontving alsdan de sleutels der stad, en zond de Bruggelingen naer huis om zich in

[p. 129]

hun zondags-pak te steken, en hem behoorlyk te ontvangen. Vervolgens ingehaeld door de geestelykheid der parochiën, door de verschillende kloosterlingen, door eene talryke ruiterbende van kooplieden, trok hy langs de versierde straten naer zyn hof. Nadat de sleutels weêrgegeven waren aen de stedelyke overheden, zoo begonnen de feesten, welke onderscheidene dagen duerden, en ja zoo luisterlyk waren, dat men nooit de weêrga te Brugge gezien had⁽¹⁾.

Niemand zou gezeid hebben, op het uitwendig afgaende, dat Philip nog het minste geheugen behield van zyn gehaspel met de Vlamingen; maer in zyn hart koesterde hy niet te min een geheimen wrok, die hem eenigerwyze afkeerig maekte van zyn erfgraefschap, en hem deed besluiten voortaen zyn gewoon verblyf by voorkeur te Brussel te houden.

Daer was hy, ten andere, meer in het midden zyner Belgische Staten, beter gesteld dus om die te bewaken, en tevens om, waer het noodig scheen,

(1) Zie dat alles wydloopig verhaeld by Monstrelet, chap. cit. 252.

[p. 130]

spoediger tegenwoordig te wezen. Reeds hadden de overheden van Brabants hoofdstad, om 's vorsten wensch voor te komen, het dusgenaemde Park merkelyk vergroot⁽¹⁾, met muren omringd⁽²⁾, en van wild voorzien⁽³⁾; gelyk zy korte jaren daerna eene groote zael⁽⁴⁾ aen het paleis⁽⁵⁾ bybouwden, en andere onkosten deden tot het zelfde einde⁽⁶⁾.

(1) Het Park besloeg alsdan de vier straten met hunne gebouwen, waervan het heden omzet is, en strekte zich, aen den noordkant, uit tot naby de kerk van Sinter Goedelen.

(2) Zie de Histoire de Bruxelles van Henne en Wauters, 1, bl. 247.

(3) Daerom hiet het eeuwen lang, en zelfs tot op onzen leeftyd toe, de Warande. Zie ons vierde Deel, bl. 61, aenteek. 2.

(4) Die nieuwe zael was 150 voet lang en 60 breed. Zie de Histoire de Bruxelles, III, bl. 320.

(5) Dit Paleis der hertogen van Brabant, in de elfde eeuw gesticht, doch sedert meer dan eens vergroot, stond, noordwestwaert, naest de huidige kerk van Coudenberg, beslaende een deel der tegenwoordige Place royale, en strekkende tot aen of voorby het hedendaegsche koninklyk paleis. Het werd de prooi der vlammen in den nacht tusschen 3 en 4 February 1731. Zie er het afbeeldsel van in Butkens Supplement, I, 1.

(6) Zie de Histoire de Bruxelles, loc. cit.

[p. 131]

Het blykt niet wanneer juist Philip zyne woonst te Brussel gevestigd hebbe; doch men mag aennemen dat by zulks in of omstreeks 1441 heeft gedaen: want het naestvolgend jaer gaf hy, daer ter stede, een prachtig steekspel, waer twee honderd vyf en vyftig gehelmde ridders op verschenen⁽¹⁾: en sedert dien tyd vindt men er den vorst meer dan elders zyn hof houdende.

Lang echter kon hy daer niet stil zitten. Dat eigen jaer 1441, deed zich voor hem de gelegenheid op om ook het aenzienlyk hertogdom van Luxemburg aen zyne overige Staten by te voegen, gelegenheid waer hy sedert lang op geluimd had, en er thans zoo goed gebruik wist van te maken, dat hy, vóór het einde van 1443, gerust mogt zeggen: Luxemburg is myn⁽²⁾.

In de lente des volgenden jaers weêr gekomen

(1) Wy volgen hier Gramaye die, in zyn Bruxella, bl. 4, dit steekspel stelt op 1441, met meer waerschynlykheid dan Olivier van Dixmude die, in zyne Merkwaerdige Gebeurtenissen, uitgegeven door Lambin, bl. 166, het jaer 1438 opgeeft.

(2) Zie de feiten omstandig verhaeld in ons zevende Deel, bl. 608-619.

[p. 132]

zynde naer Brussel, vond hy daer zyn' zoon Karel, die onlangs den eersten steen geleid had van den stadhuis-toren⁽¹⁾, en met zyn gevolg van hoogadelyke jongelingen den vader plegtiglyk te gemoet reed. Op de Luxemburgsche krygsdaden volgden nu Brusselsche feesten zonder eind of maet: gastmalen, tornooijen, verkleede en onverkleede danspartyen, openbare vreugdebedryven voor het volk, met wynfonteinen en allerlei kampspelen, naer den smaek des tyds⁽²⁾.

Doch terwyl men te Brussel aen het dansen was, begon het weêr in Holland hevig le spooken⁽³⁾.

(1) Het koperen standbeeld van Sint Michiel werd daer eerst op geplaetst in 1454. Zie de Histoire de Bruxelles, I, bl. 248.

(2) Zie de Mémoires van den gelyktydigen Olivier de la Marche, uitgave van Buchon, Liv. I, chap. 13.

(3) Keizer Albrecht II van Oostenryk had Philip niet gestoord in het bezit van Holland en Zeeland (zie ons zesde Deel, bl. 659), maer was, na eene korte regeering, gestorven den 27 October 1439. Zyn opvolger Frederik III, Roomsch-Koning gekozen te Frankfort den 2 February 1440, en te Aken gekroond den 17 Juny 1442, was dat zelfde jaer hertog Philip te Besançon gaen bezoeken, en had hem, kort daerna, het plegtig verlei der graefschappen gegeven; weshalve er van dat oogenblik op Philips heerschappy over die landen niets meer af te dingen was. Zie Wagenaar, III, bl. 549. Wat Bilderdijk er van zegt in zyne Geschiedenis des Vaderlands, IV, bl. 147, is geheel onnauwkeurig. Olivier de la Marche, Liv. I, chap. 8, heeft het bezoek van Besançon, alwaer hy als paedje des hertogs tegenwoordig was, van naeld tot draed beschreven.

[p. 133]

Van 1433⁽¹⁾ tot 1440, had de vliesridder Huig van Lannoy, heer van Santes⁽²⁾, enz. Holland als stadhouder bestierd, en kabiljauwsgezind zynde gelyk zyn meester, had hy, volgens diens bevel, de Hoekschen genoegzaem buiten alle eereposten weten te houden. Maer in laetstgemeld jaer was hy opgevolgd geworden door Willem van Lalaing, heer van Bugnicourt⁽³⁾ die, ofschoon mede der zelfde gezindheid toegedaen, zyne dochter ten huwelyk gaf aen Reinout van Brederode, toen ter tyd het hoofd der Hoekschen. Deze dan, gebruik makende van zyn dochters invloed op haren gemael,

(1) Na de afzetting van Frank van Borselen. Zie ons zesde Deel, bl. 649.

(2) Naem van een dorp aen de kanten van Ryssel.

(3) Naem van een dorp niet verre van Douay. Deze Willem was de vader van den vermaerden Jakob de Lalaing, wiens leven beschreven is door Chastellain. Zie Butkens, II, bl. 146.

[p. 134]

deed zoo veel dat, voor en na, sommige aenhangers zyner staetsparty in de stedelyke regeeringen raekten, waeruit noodwendig nieuwe oneenigheid in het bewind der steden zelf, en nieuwe ontevredenheid tusschen de burgeryen spruiten moesten. De strenge winter van 1442, gevolgd door eenen natten zomer die het gewas doen mislukken, en duerte veroorzaekt had, bragt de geesten in eene kwade stemming. Daerby kwam nog eene buitengewoone tienjarige bede of belasting op de gemeenten gelegd, en welligt hier en daer door de kabiljauwsgezinden al te ligtveerdig toegestemd, wat meer dan genoeg was om de tweespalt te doen uitbersten. Het Amsterdamsch janhagel viel het eerst aen 't muiten: daer werden, ten jare 1444, de Kabiljauwschen uit de stad gejaegd. Van daer sloeg de vlam des oproers over tot het naburig Haarlem, alwaer de gevlugte kabiljauwsgezinden de noodklok trokken en in groote meerderheid hunne tegenstanders aenrandden. Het ging er, hoewel om verschillende redenen, in deze en nog andere steden gelyk te Gent en te Brugge, het is te zeggen dat er huizen belegerd of geplunderd, menschen omgebragt, en velerlei baldadigheden

[p. 135]

gepleegd werden, met dit onderscheid nogtans dat de menigte er meer ontzag had voor den landheer, en meer gehoor gaf aen zyne stem.

De hertogin, van wege haren gemael derwaert gezonden zynde om de orde te herstellen, kreeg zulks wel eenigerwyze gedaen; maer dewyl zy in Philips oogen wat al te zwak met de Hoekschen gehandeld had, ontbood de vorst, na haer vertrek uit Holland, afgeveerdigden van Amsterdam en Haarlem naer Brussel, om door hen den regten toestand der zaken te kennen. Het gevolg hiervan was dat Lalaing, als onbekwaem voor het hem toevertrouwde ambt, afgezet wierd, en een onpartydige vlaemsche edelman Gozewyn de Wilde in zyne plaets aengesteld⁽¹⁾.

Hiermede was het nogtans niet uit: neen de onlusten duerden voort in meer dan eene stad, weshalve, het jaer daerna, de hertog raedzaem vond zelf naer Holland te reizen, om door zyn vorstelyk gezag de openbare rust te herstellen. Te dien einde doorliep hy de voornaemste steden des lands, en vernieuwde overal de regeeringen, noemende

(1) Zie Wagenaar, IV, bl. 4, vlgg.

[p. 136]

tot de onderscheidene ambten een gelyk getal van de twee partyen, en aldus zoo veel mogelyk voldoening gevende aen beide gezindheden. Voorts deed hy, den 28 April 1445, een Plakaet afkondigen, waerin het verbod, by den zoen met wylen vrouw Jakoba gedaen⁽¹⁾, van elkander den scheldnaem van Hoeksch of Kabiljauwsch na te geven, ten strengste vernieuwd, en dit mael ook toegepast werd op het voorlezen van partydige dichten⁽²⁾ en het zingen van dusdanige liedekens⁽³⁾.

Deze wyze maetregels bereikten hun doel. De gemoederen bedaerden allengskens, vooral toen, by eene tweede omreis des hertogs in de steden van Holland en Zeeland, de onderdanen getuigen waren van zyne strenge geregtigheid in het straffen van misdaden of knevelaryen ook door edellieden gepleegd. In 1447 werd, 't is waer, de rust

(1) Zie ons zesde Deel, bl. 640.

(2) Dit raekte inzonderheid de opstellen der dusgenaemde Rederykers, die te midden der staetsgeschillen in Holland opkwamen, of meer dan ooit toenamen en, als later ook by de godsdienstige twisten der zestiende eeuw, veelal kwaed vuer stookten.

(3) Zie Wagenaar, IV, bl. 13.

[p. 137]

nog hier en daer gestoord, ter gelegenheid eener nieuwe bede door den vorst gedaen en door 's lands Staten ingewilligd; maer de stadhouder had niet veel moeite om de wederspannigen tot gehoorzaemheid te brengen⁽¹⁾.

Zoo wel was het te Gent niet afgeloopen, toen Philip, het jaer te voren beproefd had de stad te doen toestemmen in eenen tydelyken last op het zout. Hy had zelf de Collatie byeen geroepen en haer vereerd met zyne tegenwoordigheid, bygestaen van eenen edelman Colaert Van der Clyten⁽²⁾, die in 's vorsten naem het woord voerde en aen de vergadering toonde hoe hy, door de langdurige oorlogen welke hy had moeten voeren, zoo wel tot bescherming zyner landen als tot handhaving zyner eer en magt, dusdaniglyk in schuld was geraekt, dat er met de gewoone middelen geene uitkomst aen gevonden kon worden, te min, daer reeds de arme buitenlieden, door hetgeen zy op te brengen hadden, derwyze overla-

(1) Zie Wagenaar, IV, bl. 20.

(2) In het Dagboek der Ghentsche Collatie, bl. 64, heet by Souverein Baljuw van Vlaenderen. Zie, nopens dat officie, Oudegherst, II, bl. 556.

[p. 138]

den waren, dat zy er onder bezweken en velen hunne akkers niet meer konden bebouwen. De hertog bad dus ten minnelykste en ten dringendste dat de stad van Gent, naest de andere steden van Vlaenderen, wilde toestemmen in eene twaelfjarige caljoot⁽¹⁾ van twee stuivers grooten up elc hoet⁽²⁾ zauts, mate vanden Zwinne ter Sluus⁽³⁾. En om zyne aenhoorders nog beter te overreden, deed hy hun zien dat deze buitengewoone last

(1) Men gaf dien naem aen zekere buitengewoone belastingen, van het latynsche collecta en het fransche cueillotte.

(2) Zie hiervoren, bl. 106, aenteek. 3.

(3) Wy gebruiken hier des hertogs eigen termen. Meyer, ad ann. 1448, vertaelt die door 18 stuivers parisis per zak. By Despars, III, bl. 462, heet het 18 grooten up elc hoet, terwyl Pontus Heuterus, bl. 99, spreekt van negen stuivers voor iederen zak. Het zonderlingste van al is dat de hertog, of die in zynen naem sprak, zelf het bedrag der gevraegde caljoot nader uitrekent, zeggende dat de twee stuvers groote comt in advenante van 27 guldens vlaems ghelts up den ghendschen zack. Dit klinkt ja zeer hoog; doch niet te min voegt er de spreker aenstonds by dat niet al vele draghen en zal: het blyft dus voor ons een raedsel wat men te Gent, in 1446, met stuivers, guldens en zakken eigentlyk verstond.

[p. 139]

minst van al drukken zou op den gemeenen man, zullende hy grootendeels gedragen worden door de vreemde kooplieden die het zout in- of uitvoeren, en voorts, minder of meerder, ieder volgens zyn gebruik, door de edelen zoo wel als door de geestelyken. Hy voegde er nogtans by dat, byaldien 's hertogs andere landen in de nieuwe caljoot weigerden toe te stemmen, hy ze van Vlaenderen alleen niet vorderen zou, willende geenszins dit zyn erfgraefschap meer belasten dan de overige. Kortom Philip sprak zoo wel, en gaf zoo goede redenen, dat hy zekerlyk een gunstig antwoord verhopen mogt⁽¹⁾.

Trouwens, het Gentsche volk was nooit zoo ryk geweest als toen, derhalve zeer wel in staet om, voor eenige jaren, zyn zout een negenmanneken duerder te betalen, en aldus den landheer uit den nood te helpen. 't Is waer de belasting dezer onontbeerlyke eetwaer had iets hatelyks, als te voren onbekend geweest zynde in Vlaenderen en van

(1) Het stuk door Colaert Van der Clyten in Philips naem voorgelezen, werd aen de leden der Collatie overhandigd, die het in hun Dagboek deden afschryven. Zie het daer, bl. 1-10.

[p. 140]

franschen oorsprong; maer Yperen en Brugge hadden er reeds zoo goed als in toegestemd, en dit zouden de Gentenaers waerschynlyk ook gedaen hebben, hadde niet de weelde zelf hen brooddronken en dwars gemaekt, tot zoo verre dat zy er lust in vonden hunnen geduchten heer tegen te spreken: kort, zy zeiden Neen, en Philip mogt dit zoo kwalyk nemen als hy wilde, zy beweerden regt te hebben om hun zout onbelast te eten.

Ja, de hertog nam de weigering van Gent zeer euvel op. Hy verliet grammoedig de stad, met het vast besluit van er geenen voet meer in te zetten, voor aleer zy zich zou hebben onderworpen aen zynen billyken eisch. Hy had daerenboven nu veel meer magt aen de hand, dan toen die zelfde stedelingen hem, in 1436, te Calais zoo schandelyk lieten zitten, en kort daerna nog zoo leelyk de beest dorsten spelen. Dit alles kwam hem op nieuw te binnen: ook liet hy weldra hooren dat het er dit mael zoo niet by blyven zou; maer dat hy de Gentenaers, kost dat kost, zou doen zwichten, en ten voorbeeld stellen aen alle zyne andere onderdanen. Verder ontbrak het ook niet aen vleijers of kwade tongen, die den hertog opstook-

[p. 141]

ten en raedden den verregaenden moedwil eener wrevelige burgery niet ongestraft te laten.

Het ding sleepte echter ruim twee jaer. De hertog meende dat zyne verwydering van Gent genoeg zou wezen om de menigte tot inkeer te brengen; doch zy bekreunde er zich niet om. Intusschen bleef Philip niet ledig, maer stelde zich in gereedheid om door te werken, toen de keus der wethouders en stedelyke overheden, die met half-oost 1449 te Gent plaets moest hebben, den toestand veranderen kwam.

Sedert meer dan eene eeuw werd Gent bestierd door twee collegiën van dertien schepenen⁽¹⁾, het eerste genaemd Schepenen van der Keure⁽²⁾, het tweede, Schepenen⁽³⁾ van Ghedeele. Beide deze

(1) Dit systeem was ingevoerd door den franschen koning Philip Auguste die, in 1301, de XXXIX van Gent (zie ons vierde Deel, bl. 398) afgeschaft en eene andere regeringswyze voorgeschreven had. Zie 's mans diploom by Diericx, Mémoires sur la ville de Gand, I, bl. 179, in de aenteekening.

(2) Deze waren inzonderheid gelast met de bediening van het regt.

(3) Deze werden eerst Raden of raedslieden geheeten; maer sedert 1313 heeft men hun den naem van Schepenen gegeven, en dien hebben zy behouden. Zie Diericx, Mémoires, enz. II, bl. 183.

[p. 142]

collegiën⁽¹⁾, jaerlyks te vernieuwen, werden, daegs voor O.L.V. Hemelvaert, gekozen door acht dusgenaemde Kiezers, vier van welke de gemeente aenstelde⁽²⁾, terwyl de andere vier genoemd werden door den vorst⁽³⁾ of diens commissarissen, tevens gelast den keus te bewaken, opdat hy door geene kuiperyen of slechten invloed vervalscht wierde, en moetende tegenwoordig zyn by het bekend maken van den uitslag. Aldus gebeurde de jaerlyksche keus der gentsche wethouderschap, tot dat Jakob van Artevelde, omstreeks het midden der veertiende eeuw, de stad of de gemeente verdeelde in dry klassen, ook gezeid Leden, bestaende, de eerste uit de gegoede burgers, de tweede uit de supposten der twee-en-vyftig ambachten, en de derde uit die van het groote am-

(1) In 't Fransch hieten de laetsten Echevins des parchons, omdat alle zaken van scheiding en deiling der erfenissen door hen gevonnisd werden. Zie het werk van Warnkoenig vertaeld door Gheldolf, III, bl. 130.

(2) Men hiet ze der stede kiezers.

(3) Deze hiet men 's heeren kiezers.

[p. 143]

bacht der Wevery⁽¹⁾. Meteen gaf hy aen ieder dier beide corporatiën een hoofd, onder den naem van Deken of Over-Deken⁽²⁾, en stelde den eersten Schepen van der Keure tot hoofd der burgery⁽³⁾. Nog meer, hy voerde de gewoonte in van uit de burgerklas slechts zes en uit ieder der twee andere klassen tien schepenen te kiezen, waerdoor noodwendiglyk de invloed der ambachten overwegend werd in het stedelyk bestier, vooral sedert dat de overdekens, door voorloopige byeenkomsten en onderhandelingen, zich van den aenstaenden keus zoo goed als meester wisten te maken⁽⁴⁾.

Het was juist uit dien hoofde dat de keus van

(1) Dit ambacht der wevery, of laet ik zeggen deze Gilde, gelyk het elders hiet (zie ons vyfde Deel, bl. 427, aenteek. 2), was op hare beurt verdeeld in velerlei leden of takken, als lakenwevers, tapytwevers, sargiewevers, enz. Zie Diericx, I, bl. 273, en II, bl. 183.

(2) Het hoofd der 52 ambachten hiet de Heuverdeken, de andere hiet Deken van de Weverië.

(3) Deze was derhalve de Voorschepen, of wat men elders Burgemeester of Commoengemeester hiet.

(4) Des te zekerder zelfs, dat de vier kiezers der stad voor de helft genomen werden uit de neringen of de 52 ambachten, en voor de andere helft uit de Weverië. Zie het Dagboek der Collatie, bl. 25.

[p. 144]

1449 aen hertog Philip mishaegde. Hy beweerde dat de kiezers niet vry waren geweest, maer gedurende het Conclaef⁽¹⁾ allerlei invloed en dwang zelfs hadden ondergaen. Ook wanneer men hem den uitslag der kiezing bekend maekte, weigerde hy die goed te keuren, voor aleer de zaek nader onderzocht ware. In tusschentyd zoude hy zelf eene wethouderschap van veertien persoonen aenstellen, en hoorende dat Gent daer niet wilde in toestemmen, zoo riep by zyne Baljuws weder⁽²⁾, mitsgaders zynen Amman⁽³⁾, en hunne bedienden⁽⁴⁾, stellende aldus de stad, gelyk men zeide,

(1) Zoo hiet men de vergadering der kiezers, met wien het verboden was gemeenschap te hebben, zoo lang hunne werkzaemheden niet afgeloopen waren. Doorgaens duerde dit slechts éénen dag; maer in 1449 waren de kiezers den 14^den Aug. in het conclaef gegaen, en kwamen daer eerst uit den 17^den, te zeven uren des avonds. Zie het Dagboek der Collatie, bl. 11.

(2) Versta den hoog-baljuw en den onder-baljuw, en zie over die ambtenaers te Gent, Diericx, I, bl. 51, vlgg.

(3) Wat elders de Schout, dat was te Gent de Amman. Zie Warnkoenig, III, bl. 136.

(4) Deze waren ten getalle van vier, die men 's heeren cnapen noemde. Zie Warnkoenig, III, bl. 133 en 139.

[p. 145]

regteloos⁽¹⁾. Te vergeefs zonden de Gentenaers gezantschappen tot den vorst, en vertoonden zy dat alles wettiglyk gebeurd was⁽²⁾: hy bleef by zyn besluit.

De voornaemste reden van Philips misnoegdheid schynt echter wel geweest te zyn, dat men twee of dry schepenen had gekozen die, in 1446, den gevraegden last op het zout hadden doen afslaen, en zich overigens vyandig gedragen te zynen opzigte⁽³⁾. Hoe 't zy, vorst en onderdanen toonden zich even styfhoofdig: de gekozen wethouders spraken regt op hunne manier, zonder Amman of Baljuw, en Philip gaf, den 26 November, een bevel uit dat niemand voortaen aen de gentsche overheden te gehoorzamen had⁽⁴⁾.

(1) Zie ons zevende Deel, bl. 222, aenteek. 1.

(2) Zie, in het Dagboek, bl. 12, vlgg. een wydloopig vertoog der Gentenaers aen 's hertogs kanselier en raedslieden gerigt, waerin zy alle verwyten afschudden, en daerentegen Philips commissarissen beschuldigen van den keus te hebben willen vervalschen.

(3) Men kan dat afleiden uit een stuk, medegedeeld door den heer Blommaert, in den Messager des sciences historiques van 1839, bl. 422.

(4) Zie het dusgenaemde Memorieboek der stat Ghent, uitgegeven door de Vlaemsche Bibliophilen, I, bl. 228, alsmede het Dagboek der Gentsche Collatie, bl. 11.

[p. 146]

In het begin des volgenden jaers werd het krakeel eenigerwyze bygelegd door de tusschenkomst der Staten van Vlaenderen, die te Mechelen vergaderden. Gent stemde toe in eenen nieuwen keus, en deze had plaets den 10 Maert⁽¹⁾. Den zelfden dag zond dan ook de vorst zyne officieren weder, en de vrede scheen hersteld. Doch meer dan schyn was het niet; want Philip, willende nu zyne eerste victorie voortzetten, deed nog andere eischen aen de stad⁽²⁾, en in een uitgebreid Mandement van 4 Juny 1451 drong hy vooral daerop aen, dat men de dry hem hatelyke burgers, met name Daneel Sersanders, Lieven De Pottere en Lieven Sneevoet, te regt zou stellen⁽³⁾ en laten straffen gelyk zy het verdienden⁽⁴⁾. Maer die van Gent gaven daer

(1) Zie hoe het ding in zyn werk ging, en welke persoonen gekozen werden, in het Dagboek, bl. 25-26.

(2) Zie die wyd en breed in het Dagboek, bl. 26-44.

(3) Volgens de keure van 1296, mogt geen Gentsch poorter aengehouden worden door den graef of diens plaetsvervanger, zonder voorloopig schepenen-vonnis. Zie ons vierde Deel, bl. 427, en bl. 590, aenteek. 3. Zie mede Warnkoenig, III, bl. 82.

(4) Zie des vorsten dusgenaemd Mandement, een waren act van beschuldiging tegen deze dry burgers, in het Dagboek, bl. 45-52.

[p. 147]

geen gevolg aen, oordeelende dat Philips klagten ongegrond waren: zy zouden eerder de brengers zyner brieven in hechtenis hebben gezet, hadden zy het vorstelyk vrygeleide niet ontzien dat hun gegeven was⁽¹⁾.

De schepenen zouden beter hebben gedaen met de zaek in regte te laten vervolgen, dewyl zy dan toch zelf er moesten vonnis over stryken; maer door hunne weigering gaven zy gelegenheid aen den hertog om er zich persoonlyk meê te bemoeijen. Inderdaed, by brieven van 26 July, waer nog eens alle zyne klagten in herhaeld werden⁽²⁾, dagvaerdde Philip de dry beschuldigden, mitsgaders de schepenen van der Keure, om voor zynen Raed te verschynen in de stad van Dendermonde. Daer preutelde men nog tegen, en zeide dat zulks strydig was met de gentsche privilegiën; doch op de verzekering aen de overheden gegeven door

(1) Zie het Dagboek, bl. 53.

(2) Die klagten zyn menigvuldig, en kunnen moeijelyk ondersteld worden alle ongegrond te zyn geweest. Zie ze in het Dagboek, bl. 53-64.

[p. 148]

Colaert van der Clyten en door den Groot-Baljuw der stad, Geeraert van Ghistele, dat er aen geen' der dry kwaed zou gedaen worden⁽¹⁾, en zy slechts om verschooning zouden te bidden hebben, stemden de gedaegden er eindelyk in toe⁽²⁾, en vertoonden zich den 7 Augusty te Dendermonde voor 's vorsten zetel, die, na eenige vonnissen, te Gent tegen zyne officieren uitgesproken, te niet gedaen te hebben, de dry voorname pligtigen verwees, niet tot eene lyfstraf, maer om binnen de dry dagen zyne landen te ruimen, en in ballingschap te gaen, Sersanders voor 20, De Pottere voor 15 en Sneevoet voor 10 jaren, met verbod van op min dan twintig mylen afstands naer Vlaenderen weêr te komen⁽³⁾.

(1) Belovende dat hemlieden aen haerlieder lijf niet messchien en zoude, zegt het Dagboek, bl. 65.

(2) Doch niet zonder eerst eene protestatie geteekend te hebben, medegedeeld door den heer Blommaert in den Messager van 1839, bl. 425.

(3) Zie het Dagboek, bl. 65-66. Meyer, ad ann. 1451, zegt dat Sersanders alleen 20 mylen, De Pottere 15 en Sneevoet 10 mylen ver van Vlaenderen blyven moest, en zoo zal het wel geweest zyn, want zulks was het gewoone liedje: de jaren van ballingschap en de mylen van afstand kwamen altyd overeen.

[p. 149]

Dat Philip hier volkomen in zyn regt bleef, is voor 't minst betwistelyk⁽¹⁾; en zeker hielden het de Gentenaers daervoor, dat hy hunne vrydommen met voeten gestooten had; want toen zy zagen dat Sersanders en zyne makkers niet weêr kwamen, raekte de stad in volle gisting. Het werd er nog erger, wanneer men vernam dat eenige uitzendelingen van 's hertogs wege, inzonderheid zekere Pieter Tyncke en Lodewyk D'Hamere, beproefden om eene scheuring onder de burgers te brengen, en aldus hunne magt te breken. Maer de wevers, zoo haest zy daer lucht van hadden, kwamen toegeloopen, schepten de twee roervinken op, en leiden ze, met nog twee anderen, gevangen naer 't Saestelet⁽²⁾, als schuldig van beroerte te hebben willen verwekken. Dit gebeurde den 13 October 1451⁽³⁾.

(1) De Groot-Baljuw en zyn gezel twyfelden er ook aen, want zy dorsten naer Gent niet terug keeren.

(2) Het Saestelet, verbasterd uit Castelet, was het burgerlyk gevangenhuis van Gent, staende op de Korenmarkt of, gelyk men destyds zeide, den Corenaert, ter plaetse waer men heden het dusgenaemde Pakhuis ziet. Zie Diericx, II, bl. 119, alsmede Warnkoenig, III, bl. 139.

(3) De Gentenaers waren des te stouter, omdat hun vorst juist naer Luxemburg was moeten vertrekken, ten einde daer als hertog ingehuldigd te worden, na de dood van vrouw Elisabeth. Zie ons zevende Deel, bl. 619-620. Zie mede Gachard, Documents inédits, II, bl. 104-105.

[p. 150]

Van dat oogenblik was het uit met de openbare rust. Het volk werkte niet meer; de ambachten verzamelden, de banieren werden opgestoken, Roelant werd geluid⁽¹⁾, en de Vrydag-markt stond nacht en dag bezet, strekkende tot vereenigingspunt voor de gewapende burgers. Het gemeen, zoo als het gaet, weinig trouw hebbende in de stedelyke overheden wier gedrag het te zwak vond, riep op eenen nieuwen Artevelde⁽²⁾; en och of zy dien gevonden hadden, om hen te behoeden

(1) Naem der groote klok hangende in het belfort (zie ons vierde Deel, bl. 430, aenteek. 3) en waer, zegt men, deze twee verzen op stonden:
Roelandt, Roelandt, als ic cleppe dan ist brandt;
Als ic luye, dan ist storm in Vlaenderenlandt.

(2) Men vond briefjens in de straten, waerop geschreven stond:
Gy, slapscheten van Ghendt,
Die nu hebt het regiment,
Wy en zullen 't u niet meer gewaghen,
Maer zullen 't eenen nieuwen Artevelt claghen.
Zie het Dagboek, bl. 68.

[p. 151]

voor buitensporigheden, gelyk de Ruwaert van 1338⁽¹⁾ zyne stadgenooten had gedaen! Doch misschien zouden die van 1451 naer hem niet geluisterd en eerder het oor geleend hebben aen volksdryvers, die altyd gereed zyn om de driften der menigte aen te stoken, en haer noodwendig in het verderf storten.

Wanneer het gepeupel samenschoolt, houdt het van geen stil zitten: neen, de hoofden onderling verwarmd vatten vuer en dit spat uit tot feitelykheden. De hertog had aen zyne officieren verboden de gevangenen in het geregt te roepen; maer thans meende men zonder hen te mogen regt doen, en de twee bovengenoemden werden, den 11 November, krachtens een vonnis geveld door de dekens en ambachtslieden, op de Hoofdbrug⁽²⁾ onthalsd⁽³⁾. Zoo mogten dan ook de Baljuws hunne matten oprollen, hetgeen zy reeds gedaen

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 591.

(2) Deze brug bestaet nog te Gent, aen het plein van Sint Pharaïldis, na by de vischmarkt. Het was op die brug dat men zekere misdadigen gewoonlyk regtte. Zie Diericx, I, bl. 436 en 457.

(3) Zie geheel de proceduer in het Dagboek, bl. 75, vlgg.

[p. 152]

hadden, te samen met hunne knapen⁽¹⁾; doch zy kregen nu nog een banvonnis achterna⁽²⁾, en werden, by keus der dry Leden, vervangen door eenen Justicier, met name Lieven Willemets⁽³⁾.

Men ziet, het was zoo verre als het komen kon. De schepenen en de dekens, voelende waer hun de schoen wrong, schreven, den 15 November, eenen brief, en daegs daerna nog eenen anderen, en den 24^sten der maend eenen derden aen hunnen gheduchten heere ende natuerliken prince, in alsoo grooter ootmoedicheden ende onderdanicheden als sy conden ofte mochten, om hun gedrag te verbloemen en van zwart wit te maken⁽⁴⁾; doch geen antwoord krygende, als te voorzien was, wendden zy zich tot 's lands prelaten⁽⁵⁾ om hunne voorspraek te verwerven⁽⁶⁾. Gelyk verzoek

(1) Zie het Dagboek, bl. 69.

(2) Zie daer, bl. 78.

(3) Zie het Dagboek, bl. 95, en de commissie alsmede den eed des nieuwen Justiciers, aldaer, bl. 99-102.

(4) Zie die dry missieven in het Dagboek, bl. 92, 96 en 110.

(5) Als deel makende van de Staten 's lands van Vlaenderen. Zie hunne namen in het Dagboek, bl. 102.

(6) Zie den brief der Gentenaers, aldaer, bl. 108.

[p. 153]

deden zy aen de twee andere Leden van Vlaenderen, aen Brugge en Yperen⁽¹⁾. Zy smeekten mede om bystand, onder andere groote edellieden, den graef van Sint Pol⁽²⁾, dien van Etampes⁽³⁾, en ja des hertogs eigen zoon den graef van Charolais⁽⁴⁾; doch in de onzekerheid of er met alle die middelaers veel zou te winnen zyn, schreven zy tevens aen de hun naburige steden van Dendermonde, Aelst, Nynove, Geertsbergen, Audenaerde en Kortryk, om te beletten dat zy geen vreemd krygsvolk inlieten, of andere dingen gedoogden in het nadeel van Gent, maer kregen van nergens voldoende, althans geene moed gevende antwoorden⁽⁵⁾, zoo min als van de afgeveerdigden der Staten, die te Brussel hun best

(1) Het Vrye werd daergelaten. Zie het Dagboek, bl. 181. alsmede bl. 245.

(2) Zie hunnen brief en het antwoord daerop, in het Dagboek, bl. 197 en 199.

(3) De toenmalige graef van Etampes, Jan van Nevers, was de volle neef van hertog Philip, zynde beide gebroeders kinderen. Zie ons vierde Deel, bl. 694.

(4) Zie hunnen brief aen Karel in het Dagboek, bl. 209.

(5) Zie geheel die correspondentie, gehouden in Maert 1452, in het Dagboek, bl. 232-250.

[p. 154]

deden om eenen zoen te bewerken⁽¹⁾. De hertog was dit mael niet meer te verbidden: verre van daer, hy liet den 31 Maert 1452 te Brussel een langdradig Manifest uitgaen, waerin alle de zonden der Gentenaers, van de zout-caljoot af, een voor een opgehaeld en met pikzwarl kryt beschreven werden, verklarende de vorst, op het einde, dat hy vast besloten had de misdadige stad door kracht van wapenen onder zynen voet te brengen⁽²⁾.

De ontsteltenis was groot te Gent, toen men daer kennis kreeg van Philips verklaring. Den 4^den April, zynde Dynsdag in de Goede-Week,

(1) Zie het Dagboek, bl. 231.

(2) Zie dat Manifest volgens den origineelen tekst medegedeeld door den heer Gachard, in zyne Documents inédits, II, bl. 96-111. De hertog, na aen de Gentenaers hun slecht gedrag van punt tot punt verweten te hebben, besluit met deze woorden: Certes, il fault dire qu'ilz font comme gens qui point ne recongnoissent de Dieu en ciel, ne de prince en terre, mais contendent et vuellent, par eulx et d'eulx meismes regner, seignourier et gouverner à leurs plaisirs et voulentez. De lezer mag voor zeker houden dat Philip den nagel op den kop sloeg.

[p. 155]

deed men er generale processie, met Sint Lievens fiertere⁽¹⁾, van Sint-Jans⁽²⁾ naer O.L.V. ter Fremineuren, waerna, in de eerstgenoemde kerk eene groote Mis van den H. Geest gezongen, en vier notabele sermoenen gedaen werden⁽³⁾, om troost en hulp van den hemel af te smeeken. Den zelfden dag vertrok er nog een deftig gezantschap van abten en edellieden naer Brussel, ten einde den hertog tot gevoelens van meêdoogendheid over te halen. Zy kozen juist den Goeden-Vrydag om eenen knieval voor den vorst te doen, en kregen een antwoord dat wel niet gesuikerd was, maer evenwel nog hoop liet op verzoening⁽⁴⁾, zoodanig dat de afgeveerdigden zeer veel meenden gewonnen te hebben: toen alles op eens weêr omvergeworpen werd door de schuld der Gentenaers zelf.

(1) Hiervan later.

(2) Heden Sint Baefs.

(3) Zie het Dagboek, bl. 274-75.

(4) Zie des hertogs antwoord in de Mémoires van Jacq. Du Clercq, uitgave van Buchon, Livre I, chap. 6, alsmede in de Mémoires van Olivier de la Marche, zelfde uitgave, Liv. I, chap. 23, of beter nog in de Chronique de Jacq. de Lalain, door G. Chastellain, chap. 80.

[p. 156]

Deze hadden den 3 December 1451 dry Hoofdmannen gekozen, Jan Willaey, uter poorterië, Lieven Boone, uter neringhe, en Everaert Bottelare, uter weverië⁽¹⁾, dry belhamels vol van arglist en boozen wil, wien zy, tot hun eigen verderf, het bestier der stad in handen gaven, en die thans al deden wat zy goed vonden. Daegs na hunne benoeming reeds, hadden zy het slot van Biervliet zoeken te bezetten⁽²⁾, uit vrees dat ander krygsvolk er mogt komen nestelen, en den Gentschen handel stremmen⁽³⁾: doch zulks was hun mislukt. Sedert hadden zy hunne meesterschap getoond zoo door onregtveerdige vonnissen, als door willekeurige en hatelyke verordeningen. Maer zie, op het eigen oogenblik dat de afgeveerdigden te Brussel op hunne knieën zaten te bidden, waren de hoofdmannen bezig met het kasteel van Gaveren⁽⁴⁾ te verrassen⁽⁵⁾, en stelden er manschap

(1) Zie Despars, III, bl. 474.

(2) Zie het Dagboek, bl. 122 en 390.

(3) Biervliet was toen ter tyd eene stapelplaets voor den zeehandel. Zie Gramaye, Antiqq. Flandriae, bl. 32.

(4) Aenzienlyk dorp tusschen Gent en Audenaerde, naby den regten oever der Schelde.

(5) Zy namen den oogenblik waer dat de kastelein in de kerk was.

[p. 157]

in, na eerst al het prinsenvolk uitgejaegd te hebben⁽¹⁾. Hetzelfde deden zy met de sloten van Poucke⁽²⁾ en van Schendelbeke⁽³⁾, naby de Henegauwsche grenzen⁽⁴⁾. Nog meer. Den 13^den April trokken de Gentenaers, ten getalle van meer dan vyftien duizend⁽⁵⁾, met grof geschut, met troswagens in overvloed, en met hunne dry hoofdmannen tot opleiders, naer Audenaerde⁽⁶⁾, om daer het beleg om te slaen⁽⁷⁾.

(1) Zie La Marche, loc. cit. Zie mede de Chroniques van Mathieu de Coussy, uitgave van Buchon, chap. 50.

(2) Naem van een dorp, naby Nevele, vier mylen bewesten Gent.

(3) Aenzienlyk dorp, benoorden Geertsbergen.

(4) Zie La Marche, chap. cit.

(5) Mathieu de Coussy spreekt van 16 tot 18000, en de Kronyk van Vlaenderen, uitgegeven door de Bibliophilen, verhoogt het getal tot boven de 30,000, daerin begrepen het landvolk uit de kasselry van Audenaerde, dat met Gent heulde.

(6) De Gentenaers, voorziende dat zy eerlang door den hertog zouden belegerd worden, zochten Audenaerde in hunne magt te hebben, om meester te blyven van de Schelde, en aldus op den noodigen toevoer van levensmiddelen te mogen rekenen.

(7) Zy hadden gemeend er met list in te geraken, en door de medehulp der burgery; doch zulks was mislukt.

[p. 158]

De oorlog was derhalve, ik zeg niet verklaerd, maer reeds ten volle in gang, en aengevangen door degenen zelf die gezanten naer Brussel afgeveerdigd hadden om aen den vrede te werken. De hertog, van zynen kant, nog niet volkomen gereed, haestte zich om krygsmagt te verzamelen. Hy ontbood zyn' neef den graef van Etampes, op dat oogenblik bezig met manschap in Picardyë te werven, terwyl de graef van Sint Pol en heer Jan van Croy⁽¹⁾ afkwamen met volk uit Henegau en uit het Naemsche. Graef Engelbert van Nassau⁽²⁾ had last van de Brabanders te wapenen, gelyk de heeren van Halewyn⁽³⁾, van Lalaing en van Gruthuze het bevel kregen over den vlaemschen adel, en de heer van Veere⁽⁴⁾ met die van Holland en Zeeland hulp moest leveren. Eindelyk de

(1) Deze edelman was heer van Chimay en Groot-Baljuw of stadhouder van Henegau.

(2) Tevens graef van Vianden in 't Luxemburgsche, en heer van Breda. Zie 's mans afkomst by Butkens, I, bl. 642.

(3) Thans Halluin, een dorp in de kasselry van Ryssel, naby Meenen.

(4) Of Ter Veere, in het eiland Walcheren, naby Middelburg.

[p. 159]

Maerschalk van Burgondië zou de leenmannen van dit hertogdom, alsmede van Franche-Comté, herwaert brengen, en Jan van Kleef⁽¹⁾, met diens vazallen, zou vrywilliglyk zyn' oom bystaen⁽²⁾.

Zoude men niet zeggen dat er gehandeld werd van koningryken te veroveren? Maer Gent was sterk, opgepropt van volk, en vermaerd wegens zyne dapperheid: weshalve de hertog geraden vond, met zoo veel magt als hy byeenbrengen kon den kryg aen te vatten, om zeker te wezen van een goeden uitslag. Zyn zoon Karel zelf, toen een knaep van negentien jaer, doch reeds vurig en vast in de hand, wilde meêdoen⁽³⁾, zwerende by Sint Joris dat hy zynen heer en vader ter zyde zou staen, al moest hy zonder harnas, ja in zyn wambuis vechten⁽⁴⁾.

(1) Deze was, sedert 1448, zyn' vader opgevolgd in het hertogdom van Kleef en het graefschap van der Marck.

(2) Zie Du Clercq, chap. 7, De Coussy, chap. 50 cit.

(3) Philip, en vooral de hertogin hadden beproefd hem te verwyderen, om hun eenigen zoon buiten alle gevaer te houden.

(4) Zie La Marche, chap. 23.