Vaderlandsche historie. Deel 6

[p. 595]

Zestiende hoofdstuk.

vervolg. - overdragt van holland en zeeland aen hertog philip. - vlugt van jakoba naer holland. - glocester zendt haer hulp. - de engelschen worden verslagen. - worsteling van jakoba met den hertog. - deze krygt de overhand. - beleg en verovering van zevenbergen. - nieuwe aenslag van glocester. - dood van jakobas gemael jan iv. - philip gesteld in het bewind van henegau.

1425-1427.

Hertog Jan IV van Douai wederkeerende, had zynen intrede gedaen te Valencyn, alwaer hy met de grootste feestplegtigheid onthaeld was geworden⁽¹⁾. Vervolgens kwam hy terug naer zyn leger dat voor Bergen lag, en nam daegs na het vertrek van Jakoba⁽²⁾, bezit van de stad, zonder eenige tegenspraek, ten zy van wege Jakobas moeder Margreet van Burgondië, die in hare wederspannigheid volhardde, maer ook daerom beroofd werd

(1) Zie De Dynter, bl. 458.

(2) Zie de Particularités, bl. 122.

[p. 596]

van al de weduw-goederen, welke haer in Henegau zoo wel als in Holland en Zeeland toegelegd waren⁽¹⁾. Meteen stelde de hertog heer Jan van Luxemburg⁽²⁾ tot zynen stedehouder in Henegau aen, en vertrok alsdan naer Brabant, alwaer zyn eerste werk was een aenzienlyk gezantschap te noemen om de huwelykszaek te Roomen te gaen doorzetten, met dringende brieven aen paus Martinus, ten einde die zaek zoo spoedig mogelyk afgedaen wierde⁽³⁾.

De brabantsche gezanten waren nauwelyks op weg naer Italië, toen hertog Jan verwittigd werd dat Glocester in Engeland groote toebereidsels maekte voor een tweeden togt naer deze landen⁽⁴⁾, met byzonder opzet van zich te wreken over de

(1) Zie De Dynter, bl. 459. Zie by denzelfden schryver, bl. 473, vlgg. hoe Margareet van Burgondië zich deswege zocht te wreken.

(2) Deze edelman was heer van Beaurevoir, een dorp benoorden St. Quentin, in 't Kameryksche. Hy was getrouwd met de erfdochter van Enghien. Zie over dat adelyk huis, Butkens, II, bl. 116, vlgg.

(3) Zie De Dynter, bl. 460-63.

(4) Zie wat een engelsche balling daeromtrent vertelde aen die van Bergen, by De Dynter, bl. 465, 66.

[p. 597]

schande die hem door de laetste gebeurtenissen aengedaen was. De vorst der Brabanders had dit mael niet meer reden van te vreezen dan vroeger; doch niet wetende werwaerts de Engelschman zyne nieuwe poogingen rigten zou, moest hy tevens het oog houden op de noordsche graefschappen, zoo wel als op dat van Henegau, en ja zyne eigen erflanden beschermen tegen aenval of verrassing. In zulken drang van bekommernissen vond de hertog geraden Holland en Zeeland aen andere handen toe te vertrouwen, namelyk aen zyn' neef van Burgondië die, als naeste bloedverwant van Jakoba, het meeste belang had om de Engelschen daer uit te houden. Zoodan met toestemming zyns broeders den graef van Sint Pol, en met het goedvinden der voornaemste edellieden, droeg Jan het Ruwaerdof Regentschap over Holland, Zeeland en Friesland op, voor den tyd van twaelf jaren, aen hertog Philip van Burgondië, by brieven van 19 July 1425⁽¹⁾.

(1) Zie de Dynter, bl. 466-67. De nederlandsche schryvers hebben op deze overdragt geen acht gegeven. Daerentegen beweren zy dat wylen Jan van Beijeren al de regten, welke hy als eigenaer of pandhouder uit vorige verdragen had meêgebragt (zie hiervoren, bl. 536, vlgg. en bl. 544), by schikking van uitersten wil aen Philip van Burgondië overmaekte. Zulks vinden wy echter nergens bewezen, en De Dynter, die het zeker had moeten weten, spreekt er niet van.

[p. 598]

Hiermede mogt Jan IV zeker wezen dat Glocester ginds in 't Noorden het hoofd stooten zou aen sterker dan hy; want Philip gaf eerlang kennis van het door hem aenveerde regentschap⁽¹⁾ aen de edelen en steden der gemeende landen, waer hy vervolgens zelf naertoe ging, om ze tegen allen aenval van buiten in staet te stellen⁽²⁾.

(1) Te weten door brieven gedagteekend uit Dendermonde den 13 Augusty, en opgenomen by Mieris, IV, bl. 789. De vorst rept daer van geen erfregt, hem uit de nalatenschap van Jan van Beijeren toekomende, maer spreekt alleen van den overdragte, die wy gehadt hebben met onsen lieven Neve van Brabant vanden regimente der landen voorschreven.
Zie daer, bl. 790, een ander charter den zelfden dag van Dendermonde uitgeveerdigd, waerby Philip belooft de ingezetenen der dry landen by hunne oude voorregten en handvesten te houden, enz.

(2) Namelyk by brieven, gegeven te Amsterdam den 23 Augusty 1425, beveelt de hertog aen onderscheidene westfriesche dorpen de stad Enkhuizen te helpen versterken. De oorkonde staet by Mieris, bl. 791.

[p. 599]

Maer ziet, terwyl de hertog uit Vlaenderen verwyderd was, wist de sluwe en stoutmoedige Jakoba aen de waekzaemheid van die over haer het opzigt hadden te ontsnappen, en koos het hazenpad. Op het laetste van Augusty⁽¹⁾, terwyl hare huisgenoten het avondmael namen, stak zy zich ylings in een mansgewaed, en geholpen door twee hoeksche edellieden, die op haer verzoek het waegstuk berokkend hadden, raekte zy Gent uit, en kwam des anderdags vroeg behouden te Antwerpen aen, alwaer zy weêr vrouwenkleederen aengetrokken hebbende, over land op eenen wagen hare vlugt voortzette, en even gelukkig Woudrichem⁽²⁾ bereikte⁽³⁾. Daer vond zy nieuwe vrienden, die haer verder Holland in geleidden naer Schoonhoven, Oudewater en Gouda⁽⁴⁾, in al welke steden zy

(1) Ad Calendas Septembres, zegt Meyer, in zyne Annales, ad ann. 1425. Uit eene gelyktydige oorkonde, medegedeeld door den heer Gachard, Rapport sur les Archives de Lille, bl. 84, blykt dat Jakoba Gent verliet in den nacht van den 31 Augusty.

(2) Zie boven, bl. 535, aenteek. 3.

(3) Zie Monstrelet, Liv. II, ch. 35, en Saint-Remy, chap. 142.

(4) Gouda behoorde tot het douarie van Jakobas moeder. Zie Wagenaar, III, bl. 463.

[p. 600]

aenhangers had, en aenstonds met geestdrift tot gravin erkend werd⁽¹⁾.

Nu verzuimde zy geenen tyd om van Glocester hulp te vragen; maer deze kon daer niet haestig genoeg meê opkomen, dewyl zyn broeder van Bedford, en zyn oom den kardinael van Winchester⁽²⁾ er tegen waren, als kunnende zulks de vriendschap met Burgondië breken, welke Engeland in dat oogenblik niet ontberen kon⁽³⁾.

Glocesters talmen vermeerderde de verlegenheid van Jakoba die, zoo lang zy van elders geenen onderstand kreeg, niet rekenen mogt dan op den yver der Hoekschen. Deze waren inderdaed vol van vuer, maer hun drift zelf verwekte tevens den nyd der andersgezinden, welke het noodwendig met den hertog hielden, en zoo raekten weêr geheel Holland en Zeeland ten prooi aen al de gewelddadigheid der staetspartyen, waer de beide landen vroeger reeds zoo veel door geleden hadden.

(1) Zie Monstrelet, chap. 35, en Vinchant, IV, bl. 104.

(2) Hendrik Beaufort, Kardinael, en bisschop van Winchester, was de broeder van wylen koning Hendrik IV, Glocester en Bedfords vader.

(3) Zie Monstrelet, chap. 36, en Wagenaar, bl. 467.

[p. 601]

Philip was omtrent dien zelfden tyd naer Vlaenderen weêrgekeerd, en had Jakob van Gaesbeeck tot zynen stadhouder aengesteld⁽¹⁾, die dan ook zonder toeven manschap onder de wapens riep en Schoonhoven⁽²⁾ ging belegeren. Maer dit was door zyn slot zoo wel te verdedigen, dat er gedurende zes maenden verloren arbeid aen gedaen, en het stedeken dan nog krachtens een bestand ontzet werd. Gouda daerentegen, waer de vorstin zich ophield, had veel meer te vreezen; doch zy haestte zich den Ysseldyk te doen doorsteken⁽³⁾, waerdoor gansch Schieland⁽⁴⁾ onder liep, en de stad van eenen kant gedekt was. Zy kon dit mede aen de

(1) Zie Wagenaar, III, bl. 466, en Bilderdijk, IV, bl. 100. Men weet niet wanneer de hertog Holland verlaten had, doch van den 23 Augusty tot den 8^sten October 1425 vindt men van hem geene stukken in dat gewest geteekend. Zie Mieris, bl. 792 en 93.

(2) Dit stedeken ligt aen de Lek, dry uren gaens van Gouda.

(3) Gouda verheft zich ter plaetse waer de Hollandsche Yssel samenvloeit met het water de Gouwe, waer de stad haren naem van ontleent.

(4) Aldus noemt men de streek gelegen tusschen Delfland, Rhynland, den Yssel en de Maes.

[p. 602]

andere zyde doen, maer liet het, om in gemeenschap te blyven met Oudewater⁽¹⁾ en de Stichtenaers, die haer genegen waren en ja hulp hadden beloofd⁽²⁾. Deze hulp was inderdaed toegekomen, toen Jakoba, den 21 October, naby Alphen⁽³⁾, slag leverde aen de stadhouderlyke benden, in optogt zynde naer Gouda dat zy meenden te belegeren⁽⁴⁾. De krygskans viel haer meê: na een vry hevig gevecht, behaelde Jakoba de victorie, en keerde met een aental gevangenen, alsook met de stedelyke banieren van Leyden, Haerlem, Amsterdam en andere, door de Hoekschen veroverd, triomfantelyk weêr naer Gouda⁽⁵⁾.

(1) Stedeken gelegen op den Yssel, tusschen Gouda en Montfoort, naby de grenzen van het Utrechtsche Sticht.

(2) Zie Wagenaar, bl. 467-68.

(3) Een dorp aen den Ouden-Rhyn, beoosten Leyden.

(4) Hossart, II, bl. 245, wil dat Jakoba zelf haer volk opleidde, en zulks is zeer waerschynlyk; maer de redevoering welke hy haer in den mond legt, zal wel van zyne uitvinding wezen.

(5) Zie Wagenaar, bl. 468. By brieven van den 23 October, door Philip uit Rotterdam geschreven (zie Mieris, bl. 794), vertroost hy de opgenoemde steden, en zend haer kapiteinen om ze te verdedigen. De hertog was sedert ten minste veertien dagen naer Holland weêrgekomen. Meyer, ad ann. 1425, zegt dat hy, kort na de vlugt van Jakoba uit Gent, haer naer Holland gevolgd was, maer geeft geen datum.

[p. 603]

Erg was dat niet voor den hertog, die zeker op de groote meerderheid van adel en steden rekenen mogt⁽¹⁾; maer daer kon grooter kwaed op volgen, vooral indien Glocester met zeemagt naer deze landen kwam, gelyk het gerucht sedert liep dat hy in het begin van 1426 voornemens was te doen. Philip stelde zich dan by tyds in gereedheid, terwyl Jakoba, van haren kant, Hoeksgezinde edellieden naer Zeeland zond, om de aenkomst der vreemdelingen aldaer te begunstigen. Inderdaed, kort na Nieuwjaer 1426, vertoonden zich eenige engelsche schepen, onder het bevel van zekeren Fitzwater⁽²⁾,

(1) Om zich de burgeryen nog nauwer te verbinden, schonk of bevestigde hy, in den loop van November en December, aenzienlyke vryheden of voorregten aen Gorkum, Haerlem, Rotterdam, Leyden en andere plaetsen, maer inzonderheid aen de inwoonders van Dordrecht. Zie de oorkonden by Mieris, IV, bl. 798-813.

(2) Zoo schryft Bilderdijk den naem. By De Dynter heet hy Filwater, by Monstrelet Silvatier, en nog anders by anderen.

[p. 604]

dien Glocester reeds tot stedehouder van Holland en Zeeland had aengesteld, zynde zelf in Engeland gebleven om den uitslag van dezen eersten togt af te wachten. Die uitslag was niet gunstig: een deel der vloot werd door de Kabiljauwschen onderschept en verslagen; de andere schepen bereikten ja het eiland Schouwen⁽¹⁾, en zetten hunne manschap uit te Zierikzee⁽²⁾, van waer zy doordrong tot aen Brouwershaven⁽³⁾, wetende dat de vyand aen dien kant op zou dagen. Trouwens, hertog Philip met vier duizend welgewapende edellieden en knechten van Rotterdam afgesteken zynde, zette te Brouwershaven, in het gezigt der Engelschen, voet aen land, en sloeg ze te pletteren den dertienden January⁽⁴⁾, door een byzonder geluk nogtans, want hy had den aenval begonnen met veel meer

(1) Een der Zeeuwsche eilanden, waer Zierikzee de hoofdstad van is.

(2) Dit getuigt De Dynter, bl. 468.

(3) Een stedeken van hetzelfde eiland, benoorden Zierikzee, en de geboorteplaets van den vermaerden Jakob Cats.

(4) Zie Wagenaar, bl. 469, De Dynter, bl. 468-69, en Monstrelet, chap. 37. Zie ook Van Wyns Byvoegsels op Wagenaar, bl. 94.

[p. 605]

stoutheid dan voorzigtigheid, en was op het punt geweest van er zyn eigen leven by in te schieten⁽¹⁾. Daer sneuvelden tusschen de zeven en acht honderd zoo Engelschen als hoeksche Zeeuwen⁽²⁾; Fitzwater zelf raekte met moeite weg, en keerde met een dun overblyfsel terug naer zyn land⁽³⁾.

Zeeland was, mag men zeggen, verlost. Ja, maer terwyl hertog Philip zich aldaer ophield om de vruchten zyner overwinning te verzekeren⁽⁴⁾, wist

(1) Zie daer bewyzen van by Saint-Remy, chap. 142, en by De Dynter, loc. cit. Zie ook Meyer, ad ann. 1425.

(2) Delewarde, IV, bl. 438, geeft de namen der voornaemste dooden van wederzyde.

(3) Volgens Monstrelet zou deze ridder slechts met vyfhonderd archiers uit Engeland vertrokken zyn, en het overige zyner magt, beloopende samen tot ongeveer dry duizend man, in Zeeland gevonden hebben. Saint-Remy spreekt van 1500 Engelschen, en De Dynter, bl. 469, van meer dan dry duizend zoo archiers als mannen van wapenen, waerby hy dan nog ongeveer twee duizend Zeeuwen voegt, die, zegt hy, grootendeels gevangen werden genomen, en de overigen gedood of in 't water gesmoord. Wy houden ons aen de opgaven van Monstrelet, als verre weg de waerschynlykste.

(4) Daertoe gebruikte hy ook het middel van de regten, handvesten en privilegiën der zeeuwsche steden te bevestigen. Zie de bewyzen by Mieris, bl. 815, vlgg. Zie daer mede, bl. 819, een merkweerdigen brief van hertog Jan IV.

[p. 606]

Jakoba Alkmaer en de Kennemers⁽¹⁾ op hare hand te brengen, met wier hulp zy weldra Haerlem ging beleggen, dat door een' vlaemsch edelman, heer Roeland van Uutkerke, kloekmoediglyk verdedigd werd. Zulks gebeurde in het begin van April 1426, zynde de hertog op dat oogenblik buiten 's lands, bezig met krygsvolk uit Vlaenderen en elders te verzamelen⁽²⁾, omdat hy op al de burgeryen der

(1) Zie hiervoren, bl. 280, aenteek. 4, en een Charter by Mieris, IV, bl. 837, waerin Jakoba hare dankbaerheid betuigt door regten en handvesten aen de Kennemers. - Alsmede aen Alkmaer, aldaer, bl. 839.

(2) Van den 21^sten January tot 14 February 1426 vinden wy Philip te Middelburg in 't eiland Walcheren; den 17 February was hy te Goes in Zuid-Beveland; van den 28 Feb. tot den 3 Maert teekende hy zyne diplomen uit Mechelen; den 8 en 9 Maert was hy te Bergenop-Zoom; daegs daerna in het thans verzwolgen Reymer- Riemer- of Romerswale; van den 13 tot den 21 te Zierikzee; eindelyk den 25 en 26 Maert was hy te Briel. Zie de bewyzen van dit alles by Mieris, bl. 814-837. Waerschynlyk is de hertog van den Briel naer Vlaenderen vertrokken, en eerst in Juny of July naer Holland weêrgekeerd, als Wagenaar en Bilderdijk getuigen, en waer wy hem den 13 der laetstgenoemde maend te Delft vinden. Zie Mieris, IV, bl. 843. Zie mede Monstrelet, ch. 37.

[p. 607]

hollandsche steden niet rekenen mogt, en meer staet kon maken op den adel en de onderdanen zyner erflanden, die aen de partyschappen van Hoekschen of Kabiljauwschen geheel vreemd waren.

Intusschen zat de vlaemsche bevelhebber binnen Haerlem met luttel volks⁽¹⁾, en nog minder hoop van onderstand; want Jakoba had eenen dyk doen slechten van den kant waer de stad door de Kabiljauwschen kon geholpen worden. 't Is waer, Roelands zoon, jonkheer Jan van Uutkerke, vreezende dat zyn vader het beleg niet uit zou staen, was haestiglyk naer Holland gekomen met zeven of acht honderd Vlamingen, by welke zich thans nog vele Leydsche, Amsterdamsche en andere poorters voegden, om te samen Haerlem te gaen ontzetten. De edele jongeling gaf kennis zyner aenkomst by middel van brieven in een brood verstoken, het-

(1) Met zes honderd man, zegt Hossart, II, bl. 248, alwaer by vele byzonderheden meêdeelt over dit beleg van Haerlem, maer zonder bronnen aen te duiden.

[p. 608]

welk hy door eene schynbaer melaetsche vrouw naer de belegerden liet dragen⁽¹⁾; maer het bedrog werd ontdekt, en de brief aen Jakoba overhandigd die, om tusschen geene twee vuren te staen, zich van Haerlem verwyderde met een deel harer krygsmagt, ten einde Jan van Uutkerke te gemoet te gaen en hem onverziens aen te vallen. Dit deed zy werkelyk naby het boven reeds vermelde Alphen, met zulk gevolg, dat zy daer andermael eene volkomen overwinning behaelde: jonkheer Jan ontkwam door de vlugt, maer liet zes honderd der zynen op het slagveld, waeronder zes en tachtig Leydsche burgers⁽²⁾.

Het mag wonder heeten dat vrouw Jakoba geen gebruik maekte van hare victorie, om Haerlem thans te benauwen, of zelfs te bestormen. Doch neen, zy trok daer niet meer heen, maer week naer

(1) Zie Hossart, loc. cit. Het feit wordt ook verhaeld in de Grande Chronique van Le Petit, I, bl. 379.

(2) Zie Monstrelet, chap. 37, Saint-Remy, ch. 142, Vinchant, bl. 107, Wagenaar, bl. 471. Deze slag by Alphen had plaets op den 30 April, volgens een gelyktydigen schryver, by Matthaeus, Analecta, enz. V, bl. 611.

[p. 609]

Gouda⁽¹⁾, en den 8^sten Mei werd het beleg van Haerlem opgebroken, krachtens een bestand dat de zonderlingste voorwaerden stelt. Namelyk de Kennemers en Westfriezen, die nog om de stad lagen, moesten vreedzaem naer huis keeren zonder ergens kwaed of schade te doen. Mitsdien zouden zy lyf en goed behouden, zoo nogtans dat Uutkerke hen vooraf deed beloven zich te zullen onderwerpen aen alles wat Mynheer van Burgondië hun, by zyne overkomst, tot straf op zou leggen, met besprek zelfs dat hy tien persoonen uit de steden zal mogen kiezen om er meê te doen naer zynen wil. Voorts zou het bestand zes weken duren, of langer, indien de hertog binnen dien tyd niet met krygsmagt naer Holland kwam⁽²⁾.

Dit verdrag toont ten duidelykste dat de toestand van Jakoba veranderd was, en dat haer, zoo wel als haren aenhangeren, de moed begon te zinken. Trouwens, men moest op dien tyd in Holland kennis hebben van het vonnis dat het pauselyk hof den

(1) By Mieris, bl. 840, staet een brief van vrouw Jakoba, geschreven up onsen slote ter Goude upten meye dach.

(2) De oorkonde staet by Mieris, bl. 841.

[p. 610]

27 January 1426 ten possessoire⁽¹⁾ uitgebragt had, en dat veel afdoende was. Het Roomsch geregtshof verklaerde dat Jakoba ten onregte haren gemael, hertog Jan van Brabant, verlaten had en hem beroofd van hetgeen zy hem schuldig was⁽²⁾, weshalve zy, dien ten gevolge, tot haren echtgenoot zou dienen weêr te keeren; maer dat het hof, om gewigtige redenen, besloten had haer in bewaring te stellen by den hertog van Savoye⁽³⁾, haren nabestaende in den tweeden graed van maegschap⁽⁴⁾,

(1) Men noemt judicium possessorium een vonnis dat beslist over het regt of het onregt van iemand, die vraegt om gehandhaefd te worden in hetgeen hy bezit. Daerentegen heet het judicium petitorium, wanneer het iemand geldt, die vraegt om in bezit gesteld te worden van hetgeen hy meent hem toe te komen.

(2) Praefatam dominam Jacobam a dicti domini Johannis ducis Brabanciae consorcio et cohabitacione de facto et indebitè recessisse, ipsumque dominum ducem servicio et conjugali debito spoliasse indebitè et injustè, enz.

(3) Namelyk Amedeus VIII, die in 1391 zyn' vader opgevolgd was, en de eerste den titel van hertog gevoerd heeft.

(4) De hertog was getrouwd met Maria van Burgondië, dochter van hertog Philip den Stoute, en zuster van Jakobas moeder.

[p. 611]

tot dat, na behoorlyk onderzoek, het vonnis ook ten petitoire geveld wierde, ter eindelyke beslissing der zaek⁽¹⁾.

Deze plegtige uitspraek van den apostelyken Stoel moest noodwendig indruk maken op vrouw Jakoba, en doen voorzien dat hare zaken kwalyk afloopen zouden. Het schynt zelfs dat zy wel toegestemd zou hebben om zich met haren wettigen gemael te verzoenen, en naer Brabant weêr te keeren, liever dan haer lot in Savoye te gaen afwachten; maer hertog Jan wilde haer met ontvangen, verklarende dat hy besloten had zich aen het gewysde van Roomen te houden⁽²⁾.

Intusschen de Kennemers, het zy met of zonder bevel van Jakoba, schonden welhaest het verdrag voor Haerlem aengegaen, en trokken, onder het geleide van hunnen baljuw Willem Nagel, heel Holland door, bedryvende alom veel moedwil met

(1) De oorkonde staet by De Dynter, bl. 463-64, waeruit Mieris ze heeft opgenomen in zyn vierde Deel, bl. 789, maer gesteld onder het datum van 27 July 1425, hetwelk uit de feiten zelf blykt valsch te zyn.

(2) Zie de getuigenis van De Dynter, bl. 464. Zie mede Vinchant, bl. 106.

[p. 612]

plonderen en vernielen. Overal waer zy sloten aentroffen aen kabiljauwsche edellieden toebehoorende en door deze niet wel bewaerd, overrompelden zy die en maekten er alles klein. De steden zelfs van Westfriesland⁽¹⁾ hadden veel te lyden: Monnikendam en Enkhuizen vielen hun in de handen, alwaer dan ook de Hoekschen meêhielpen om de andersgezinden te verdrukken. Voor Purmerend echter en Medenblik stieten zy 't hoofd, alsmede voor de stad Hoorn⁽²⁾ die, vroeger Hoeksgezind, onlangs Jakoba afgevallen was, omdat deze des burgemeesters zoon zonder reden had doen onthalzen⁽³⁾. De burgers trokken uit tegen de Kennemers, maer kregen de nederlaeg, en moesten terug de stad in vlugten, welke dan ook eerlang belegerd werd. Zy zou het zeker hebben moeten opgeven, hadde zy geene hulp van den hertog gekregen; maer Philip was sedert korten tyd weder in Holland aengekomen met talryke krygsbenden

(1) Zie hiervoren, bl. 287, aenteek. 1.

(2) Al de hier vermelde steden zyn gelegen in het hedendaegsch Noord-Holland, langsheen de Zuider-Zee.

(3) Zie het feit omstandig verhaeld by Wagenaar, bl. 473.

[p. 613]

meest samengesteld uit Pikarden⁽¹⁾, Vlamingen en Artesiërs⁽²⁾, behalve twaelf honderd ruiters die de prins van Oranje uit Burgondië had meêgebragt⁽³⁾.

De hertog zond dan haestiglyk zyn' maerschalk Jan van Villiers, heer van L'Isle-Adam⁽⁴⁾, aen het hoofd van vyf honderd afgerigte Pikarden, by welke nog eenige Haerlemmers en Amsterdammers zich vervoegden, om Hoorn te gaen verlossen, alwaer zy over water aenkwamen. Alsdan, zonder tyd te spillen, trokken zy uit, te samen met de burgerlieden, en vielen zoo driest op de belegeraers, dat deze geheel en al verslagen werden, latende dooden genoeg en gevangenen in den brand, met de vanen

(1) Namelyk uit de domeinen die in Picardië aen den hertog van Burgondië toebehoorden.

(2) Landzaten uit het graefschap van Atrecht of Artois, dat mede Philips eigendom was.

(3) Zie Monstrelet, chap. 37, Saint-Remy, chap. 142, Wagenaar, bl. 473.

(4) L'Isle-Adam is een fransch dorp, niet ver van Parys gelegen. De baron diens naems was in 1417, uit misnoegdheid tegen den koning, tot de Burgondische party overgegaen, en bleef zeer gehecht aen hertog Philip, die hem zyn' maerschalk genoemd had.

[p. 614]

der westfriesche steden die meêgedaen hadden. Deze veroverde banieren werden, naer gewoonte, grootendeels opgehangen in de kerk van Hoorn, tot eeuwige gedachtenis der behaelde victorie⁽¹⁾.

De nederlaeg welke de Hoekschen by Hoorn beproefd hadden was van groot gevolg; want nu verloren zy overal den moed, of dorsten voor Jakoba niet meer uit komen. Al de Westfriesche en Waterlandsche steden⁽²⁾, welke haer vroeger tot gravin erkend hadden, openden thans hare poorten voor hertog Philip, die daer vreemde bezettingen in stelde, om er meer zekerheid van te hebben. Voorts maekte hy zyn eerste werk van de Kennemers te straffen wegens het schenden van het Haerlemsche bestand, en den verregaenden moedwil sedert door hen gepleegd. Zy werden gedagvaerd te Amsterdam, en hoorden aldaer, den 13 Augusty 1426, hun vonnis aflezen. Namelyk zy, en hunne medepligtigen, werden geoordeeld lyf en

(1) Zie Monstrelet, loc. cit., Saint-Remy, ch. 144, en Wagenaar, bl. 474.

(2) Het dusgenaemde Waterland is eene streek benoorden Amsterdam, grenzende aen het Y en de Zuider-Zee.

[p. 615]

goed verbeurd te hebben: ‘Maer, zegt de hertog, want wi altoes guedertier ende ghenadich sijn willen, ende immer die ontfermertigheit willen laten gaen voir die herdicheit, so scelden wi quijt ende geven hem weder alle hore voirsz. guede, behouden dies dat si ons wtreycken selen sulcke somme van gelde, ende inder maniere, als hier na volghet, dats te weten’: en dan volgt eene boet van 123,300 kroonen onder al de steden en dorpen van Kennemerland verdeeld, en binnen de zes maenden te betalen. Daerenboven werden dezelfde plaetsen verwezen in een altyddurenden cyns van vier grooten 's jaers voor elke haerdstede. Voor het overig verklaert de hertog al hunne handvesten en vryheden verbeurd, welke zy binnen de acht dagen ten stadhuize van Haerlem zullen moeten inleveren. Hetzelfde moeten zy doen van al hunne wapenen, ‘dats te weten zweerden, dagghen, bylen, hamers, pieken, staven, boghen ende bussen’ uitgezonderd alleen slechte⁽¹⁾ broodmessen zonder punten, welke de vorst hun toelaet voortaen nog te dragen⁽²⁾.

(1) Versta gemeene.

(2) De oorkonde, zeer uitgebreid, en eene menigte van merkweerdige bepalingen inhoudende, staet by Mieris, bl. 847-50. Des hertogs vonnis over de Westfriezen en Waterlanders, die hem wederspannig waren geweest, werd kort daerna ook uitgesproken. De oorkonden staen by Mieris, bl. 856 en 859.

[p. 616]

Daerentegen beloonde de hertog de stad Haerlem voor dier getrouwheid, schenkende haer, tot vergoeding der geleden schade, twaelf duizend schilden⁽¹⁾, en verleenende aen de burgers nieuwe vryheden en regten⁽²⁾. Ter zelver tyd gaf hy aen Roeland van Uutkerke, die Haerlem zoo wel verdedigd had, een deel der haerdsteê-gelden, den Kennemers opgeleid⁽³⁾, en aen diens zoon, Jan van Uutkerke, het bestier van de stad en het land van Woerden⁽⁴⁾.

Vrouw Jakoba zat de gebeurtenissen wrevelig na te zien op haer slot ter Goude. Deze stad, met Schoonhoven en Oudewater, waren de eenigste welke zy in dat oogenblik overhield. Maer zy had nog een yverigen voorstander in Geert van Stryen,

(1) Zie de oorkonde by Mieris, bl. 852.

(2) Zie de oorkonde aldaer, bl. 854.

(3) De oorkonde aldaer, bl. 856.

(4) In Zuid-Holland, bewesten Utrecht. De oorkonde staet by Mieris, bl. 851.

[p. 617]

heer van Zevenbergen, eene vesting op Brabantschen bodem gelegen⁽¹⁾, doch naby de grenzen van Holland, dat veel te lyden had van die buert; want de trotsche baron hield niet op met schepen de Zeeuwsche havens te beloopen⁽²⁾, en den handel te stremmen door het rantsoeneeren der kooplieden en andere stroopery⁽³⁾.

Hertog Philip besloten hebbende daer een eind aen te stellen, trok in 't najaer⁽⁴⁾ met volk en schepen naer Zevenbergen, maer vond de stad, en vooral haer slot, zoo sterk, dat hy vruchteloos den ganschen winter besteedde om er meester van te worden. Het zal dan wel uit hoofde dier groote moeijelykheid geweest zyn, dat hy Geert van Stryen den vrede aenbood met eene som gelds, indien deze wilde onzydig blyven tusschen hem en Jakoba,

(1) Zevenbergen ligt in Noord-Brabant, in 't noordwesten van Breda.

(2) De stad is naby de Dintel, die noordwestwaert in de zeeuwsche stroomen uitloopt, en gaet nog heden met eene vaert naer het dusgenaemde Hollands diep.

(3) Zie De Dynter, bl. 472.

(4) Voor midwinter zegt de gelyktydige Olivier van Dixmude, uitgegeven door J.J. Lambin onder den titel van Merkwaerdige Gebeurtenissen, enz. bl. 116.

[p. 618]

althans zoo lang beide in 't open veld niet vochten: in welk laetste geval het den heer van Zevenbergen nog vry zou staen de eene of de andere zyde te kiezen. Maer ook dit zoo gunstig voorstel werd smadelyk verworpen⁽¹⁾. Daer bleef dus den hertog niet over dan de plaets te verkrachten, met ze nauwer in te sluiten, en er met grof geschut dag en nacht op te beuken, hetgeen hy werkelyk vol hield, tot dat de burgery het spel moede werd en de stad opgaf tegen den dank van haren heer, doch die eerlang ook genoodzaekt werd het hoofd in den schoot te leggen⁽²⁾. Dit deed hy den 11 April 1427, ja en op de enkele voorwaerde dat men hem en de zynen het leven liete. Dit was alles wat hy verkreeg, want land, en heerlykheid, en stad, en slot, en onderzaten⁽³⁾ moest hy zonder eenig beding

(1) Geert van Stryens halsstarrigheid schynt daerdoor te verklaren te zyn, dat hem hulp toegezeid was van wege keizer Sigismond, doch waer hy vergeefs naer wachtte. Zie De Dynter, bl. 475. Zie mede eenen brief van den keizer aen die van Dordrecht, by Mieris, bl. 867.

(2) Zie De Dynter, bl. 472.

(3) Het verdrag bespreekt nog de overgaef van het kruid, de kanons, de steenen, voet- en andere bogen, pylen en quarreelen, bargien (of vrachtschepen) en andere schepen, en al het overig krygstuig met wat daer toe behoort.

[p. 619]

aen den hertog afstaen, om met de ridders welke hem geholpen hadden⁽¹⁾ in gevangenschap naer Ryssel gevoerd te worden⁽²⁾, zullende slechts de gemeene krygsknechten, mits oirvede⁽³⁾, vry mogen naer huis keeren⁽⁴⁾.

Eenige dagen daerna werd de hertog te Zevenbergen, als geregte heer des lands en der stad, plegtiglyk ingehuldigd, ontvangende den eed van

(1) Zy worden genoemd by Olivier van Dixmude, bl. 118.

(2) Zie over die vervoering een bevel van den 13 April, by Mieris, bl. 885. De heer van Zevenbergen en zyne vrienden bleven tien jaer in de gevangenis. Zie Mieris, bl. 868, in de aenteekening.

(3) Versta, na gezworen te hebben dat zy nimmermeer de wapens zouden voeren tegen den hertog of zyne landen. Zie Grimm's Ouderdommen, bl. 53 en 907, of het werk van D^r. N.J. Noordewier over dezelfde stoffen, bl. 13 en 434.

(4) Zie de oorkonde by Mieris, bl. 883. Olivier van Dixmude, bl. 117, geeft er den franschen tekst van, en voegt er de woorden by die Geert van Zevenbergen sprak tot zynen ghenadighen heere van Bourgoingen. Zie mede Monstrelet, ch. 38, en Saint-Remy, ch. 146.

[p. 620]

getrouwigheid der poorters, en zwerende op zyne beurt hunne vryheden te zullen handhaven⁽¹⁾.

Het kon hem thans niet veel moeite meer kosten om vrouw Jakoba tot volkomen onderwerping te brengen; maer hy was daer niet haestig meê, hebbende voor andere en dringender belangen te zorgen, en zelfs zich uit Holland te verwyderen⁽²⁾. Namelyk daer liepen geruchten dat de hertog van Glocester voornemens was met eene nieuwe vloot naer Holland over te steken, om Jakoba ter hulp te

(1) Zie hier des hertogs eed tot een staeltje. ‘Wy zweren dat wy u houden zullen in allen uwen goeden rechten, ende u doen al dat een goet Heer sinen getrouwen ondersaten sculdich is te doen. So helpe ons God ende alle Heiligen.’
De oorkonden staen by Mieris, bl. 884.

(2) Philip bleef eenigen tyd te Zevenbergen, van waer hy naer Delft vertrok, en vervolgens naer Amsterdam. Daer teekende hy een charter den 15 Mei, en een ander te Leyden den 26^sten. Maer van dien dag vinden wy geene stukken meer (ten zy door anderen uitgeveerdigd op bevel, of door den vorst zelven doch zonder aenduiding der plaets) tot den 17^den October, alswanneer hy weêr te Leyden was. Zie Mieris, bl. 889 en 903. Vermoedelyk echter was hy veel vroeger in Holland aengekomen.

[p. 621]

komen; en dit mael zou hy met geen handvol volks het stuk wagen, maer tien duizend man meêbrengen, en zelf aen hun hoofd staen⁽¹⁾. Deze geruchten al hadden zy anders grond genoeg, moesten juist Philip niet doen beven; maer Glocesters broeder, de Regent van Frankryk⁽²⁾, vreezende dat, door zulk een herhaelden aenslag, de verbonden, met onzen hertog gesloten, eindelyk zouden kunnen gebroken worden, en ja in opentlyke vyandschap veranderen⁽³⁾, zocht met den Burgondischen vorst in gesprek te treden, om eene verzoening tusschen hem en Glocester te bewerken. Hy kwam dan van Parys naer Ryssel, alwaer Philip hem feestelyk ontving, doch zonder dat de onderhandelingen iets voortbragten. In tegendeel, Glocester, gebruik makende van zyns broeders afwezigheid, wist zoo veel te doen dat de jonge koning, by brieven van 9 July,

(1) Zie Saint-Remy, chap. 147.

(2) Bedford had zes maenden in Engeland doorgebragt om de onlusten te bestryden, welke zyn broeder en de bisschop van Winchester aldaer verwekt hadden, en was in April 1427 naer Frankryk weêrgekomen.

(3) Hoe zeer Engeland toen de vriendschap van Philip noodig had, zullen wy zien in ons achtste Deel.

[p. 622]

hem eenen onderstand beloofde van negen duizend marken, om Jakoba uit het gevaer te trekken⁽¹⁾. Dit opzet, dat op de grootste onheilen voor Engeland uitloopen kon, was zoo haest niet gekend door den hertog van Bedford, of deze zond twee vertrouwde vrienden derwaert, die, na alle moeite te hebben aengewend, het ten laetste zoo ver kregen, dat er een bestand tusschen de beide vorsten aengegaen wierd, hetwelk ten minste de vyandlykheden voor eenen tyd schorsen moest, en derhalve hertog Philip van dien kant onbekommerd liet⁽²⁾.

Maer deze had ter zelver tyd nog op iets anders te denken. Jan IV van Brabant was, den 17 April, in den bloei zyner jaren overleden⁽³⁾. Hy werd ja door zyn' broeder van Sint Pol in het hertogdom opgevolgd; doch nu moest er tevens voorzien worden in het bestier van Henegau, dat, krachtens het akkoord van 1 Juny 1425⁽⁴⁾ den brabantschen vorst in handen was gebleven. Thans kwam de

(1) De oorkonde staet by Rymer, IV, P. IV, bl. 128, en by Mieris, bl. 894.

(2) Zie Monstrelet, chap. 38, en Saint-Remy, ch. cit.

(3) Zie ons vyfde Deel, bl. 637.

(4) Zie hiervoren, bl. 590.

[p. 623]

vraeg wien men voortaen tot hoofd hebben zou. Jakoba kon dat niet wezen, zoo lang de soort van voogdy duerde, waer de Paus haer onder gesteld had, en waer zy, ten aenzien van haren neef, zich zelve feitelyk, ja, doch niet regtens aen had onttrokken. Kortom de Henegauwsche edellieden vergaderden te Valencyn, met hertog Philip, graef Jan van Namen, den prins van Oranje, de heeren van Avesnes en van Enghien, de bisschoppen van Doornik en van Atrecht⁽¹⁾, en eenige andere kerkhoofden. Aldaer werd, na rype overweging, besloten dat het graefschap zou toevertrouwd worden aen Jakobas naesten erfgenaem den hertog van Burgondië, met het regt van zich door stedehouderen te doen vervangen⁽²⁾.

Dit besluit werd eerlang ten uitvoer gebragt. Den 13 Juny nam Philip, in de kerk van Sinte Waldruit te Bergen, plegtiglyk bezit van 's lands hoogbewind, ten overstaen der edele kononikessen, alsmede der baronnen, prelaten en stedelyke afge-

(1) Beide deze bisschoppen waren slechts geroepen om raed te geven.

(2) Zie Vinchant, bl. 113, en Delewarde, bl. 449. Zie mede Monstrelet, ch. 42.

[p. 624]

veerdigden, en deed den gewoonen eed van de regten, vryheden en handvesten der onderdanen te zullen eerbiedigen, en alles houden op denzelfden voet als onder de vorige graven en gravinnen, zonder te gedoogen dat daer nu of in 't vervolg aen te kort gedaen wierde, enz.⁽¹⁾

Niet ver van Henegau, doch in het Kameryksche, zat een bastaertbroeder van vrouw Jakoba, met name Lodewyk van Beijeren, onder voorwendsel dat hy hare regten handhaven wilde, te wrokken op de onderdanen zoo wel van den bisschop als van hertog Philip, doende grooten overlast aen de landlieden, vooral rondom het slot van Escaudeuvre⁽²⁾ dat hem toebehoorde, en waer hy van zyne strooptogten weêrkeerende een veiligen intrek had⁽³⁾. Maer de landzaten werden dat moede, en deden klagten aen hertog Philip, die er kort regt meê hield: hy deed het slot overweldigen door Jan

(1) Vinchant, bl. 113 en 14, geeft geheel het formulier van den eed.

(2) Dit is heden nog een dorp naby Kameryk.

(3) Het Atrechtsche paelde daer aen van eenen kant, en van den anderen was de heer van Escaudeuvre naby den henegauwschen bodem.

[p. 625]

van Luxemburg en gaf het hem vervolgens te leen, zoodat Lodewyk van Beijeren nagenoeg hetzelfde lot onderging als de heer van Zevenbergen⁽¹⁾.

(1) Zie Monstrelet, ch. 41, op 't einde. Zie mede Delewarde, bl. 446.