Vaderlandsche historie. Deel 6

[p. 559]

Vyftiende hoofdstuk.

vervolg. - jakoba scheidt van haren gemael. - wendt zich tot den paus om haren echt te doen breken. - verreist naer engeland. - tusschenkomst van den tegenpaus benedictus xiii. - jakoba trouwt met den hertog van glocester. - komt met hem naer henegau en wordt wel onthaeld. - dood van jan van beijeren. - kryg van brabant tegen henegau. - tweestryd tusschen de hertogen van glocester en van burgondië. - verklaring van paus martinus. - beleg van bergen. - verdrag van douai. - jakoba wordt naer gent vervoerd.

1421-1425.

By hertog Jans verzoening met de Staten van Brabant, en met zyn' broeder den graef van Sint Pol, wordt nergens meer gerept van vrouw Jakoba, wier vertrek te voren zoo diep betreurd, en wier belangen zoo yverig waren voorgestaen geworden door 's lands adel, geestelykheid en steden. De reden dezer stilzwygendheid is niet ver te zoeken. Jakoba hare eer, hare afkomst en hare pligten ver-

[p. 560]

getende, was sedert eenigen tyd eenen weg ingeslagen, die haer de algemeene achting moest doen verliezen, en niet uitleiden kon dan op schande en rampspoed, het gewoone gevolg der ondeugd, die immer hare eigen straf meêbrengt.

Van in het begin van 1419 had zy eenen walg opgevat van haren gemael, en wenschte maer om er van af te zyn. Dit gevoel, sedert haer vertrek uit Brabant nog sterker geworden, was vooral aengegroeid, toen zy, in den loop van 1420 of 21, te Parys zynde, daer, aen het hof, koning Hendrik van Engeland vond, en diens broeder hertog Humfried⁽¹⁾ van Glocester, op welken laetste zy dusdanig verslingerd werd, dat zy den wensch uitte om met hem den echt aen te gaen. De engelsche vorsten, beide verlekkerd op Jakobas ryke erfstaten, waren tegen dat voorstel niet, mits zy nogtans haer huwelyk met Jan van Brabant kon gebroken krygen, iets waer de wufte vrouw kans genoeg voor zag, dewyl, naer zy meende, dat huwelyk nimmer wettig geweest was, als voltrokken geworden zynde

(1) De Engelschen schryven Humphrey, de Franschen Humfroi of Honfroi, terwyl de naem in 't Latyn Huntfridus, Humfridus, en nog anders geschreven wordt.

[p. 561]

in weêrwil van het pauselyk verbod⁽¹⁾, en slechts naderhand door het hoofd der Kerk voor goed gehouden⁽²⁾, omdat het alsdan eene gedane zaek was, die zonder nieuwe ergernis niet meer herdaen kon worden.

Zoo redeneerde, ja, vrouw Jakoba, misschien te goeder trouw, misschien ingeblazen door belanghebbende vleijers; maer zy moest toch in alle geval zich wenden tot de geestelyke magt, om over hare zaek eene geldende beslissing te verwerven. Dit deed zy dan ook: namelyk zy vervoegde zich door brieven en gezanten⁽³⁾ tot Paus Martinus, die de questie te onderzoeken gaf aen twee kardinalen, en, gelyk het betaemde, eerlang hertog Jan van Brabant uitnoodigde om ook van zynen kant vertrouwde persoonen naer Roomen af te veerdigen, ten einde de vereischte inlichtingen te geven en huns meesters belangen waer te nemen⁽⁴⁾.

(1) Zie hiervoren, bl. 526.

(2) Zie hiervoren, bl. 528-29.

(3) Deze worden genoemd by Vinchant, IV, bl. 86. Zie mede De Dynter, bl. 414 en 436.

(4) Des hertogs gezanten zyn eerst later naer Roomen vertrokken. Zie De Dynter, bl. 415, alsmede bl. 453-54, en 460.

[p. 562]

Jakoba hield zich in dat oogenblik op te Valencyn; doch haer hert was in Engeland, werwaerts zy aldra door koning Hendrik of zyn' broeder geroepen werd, het zy om de pauselyke uitspraek te verhaesten, het zy om de gravin te onttrekken aen den raed van hare bloedverwanten of onderdanen⁽¹⁾. Evenwel in de lente van 1421 deed zy, met toestemming harer moeder, een reisje naer Bouchain⁽²⁾ waer, volgens afspraek, een henegauwsch

(1) De zaek van het huwelyk met Jan van Brabant werd inderdaed ook te Valencyn onderzocht door de Staten van Henegau, als blykt uit de bovenaengehaelde Particularités, bl. 47.

(2) Bouchain, op de Schelde, ligt tusschen Valencyn en Kameryk.
Volgens de Gedenkschriften van Jan Lefèvre, heer van Saint-Remy, enz. gaf Jakoba uit dat zy eene reis moest doen naer het graefschap van Ponthieu, hetwelk haer toebehoorde als douarie uit haren eersten echt met den dolfyn van Frankryk. Zie de Mém. de Saint-Remy (in de verzameling van Buchon), chap. 108. Rymer, IV, P. IV, bl. 8 geeft een Vrygeleide uitgevaerdigd door den koning van Engeland (die toen van geheel de fransche zeekust meester was) den 1 Maert 1421, waerby hy gebiedt aen zyne ambtenaren dat zy Jakoba, op hare reis naer Ponthieu, in alles moeten behulpzaem zyn. Zie hiervoren, bl. 504, aenteek. 2.

[p. 563]

ridder⁽¹⁾ met een zestigtal gewapende mannen haer verbeidde en, zonder tyd te spillen, naer Calais vergezelde. Van daer stak zy, den 7 of 8 Meert over naer Engeland⁽²⁾, en vond er goed onthael: de koning gaf haer eene wooning, en honderd pond per maend, om behoorlyk huis te houden, voor zoo lang zy in zyn ryk toeven zou⁽³⁾.

De vorstin kon dus ongestoord de kerkelyke uitspraek afwachten; doch voorziende dat, naer Romeinsche gewoonte, het onderzoek niet spoedig af zou loopen, werd zy aldra onverduldig, - of kreeg misschien kwade tydingen van hare zaekgelastigden, en gaf vervolgens den vryen toom aen haren driftigen aert; want hoe zou men anders den schandelyken stap verklaren dien de nederlandsche schryvers haer te last leggen, en die waerlyk alle onderstelling van goede trouw uitsluit? In eene afgelegen streek van Spanje, naby de Middelland-

(1) By Monstrelet, Liv. I, ch. 245, heet hy seigneur d'Escaillon.

(2) Zie dat datum bewezen door de Particularités, bl. 48. Zie mede Monstrelet, cap. cit.

(3) De oorkonde staet by Rymer, IV, P. IV, bl. 34, en by Mieris, IV, bl. 589-90.

[p. 564]

sche-Zee, bepaeldelyk te Peniscola, een stedeken van het toenmalig koningryk Valencia, leefde, eenzaem en vergeten, Pedro da Luna⁽¹⁾, die vroeger eenen tyd lang aen het hoofd der Kerk gestaen had onder den naem van Benedictus XIII, doch sedert jaren geene aenhangers meer vond, ten zy misschien op de steenrots⁽²⁾, waer hy zyne woonst gevestigd had. Welnu tot dezen onbekend geworden en van alle magt beroofden tegenpaus vervoegde zich Jakoba by brieven, waerin zy haer huwelyk met Jan van Brabant voordroeg als volstrekt onwettig, ergerlyk, en haer geweten bezwarende: weshalve zy den heiligen Vader ootmoedig bad dien echt door zyn oppergezag te willen breken, en toe te stemmen dat zy een ander huwelyk aenginge, bestaenbaer met de apostelyke en kanonieke verordeningen⁽³⁾.

(1) Zie hiervoren, bl. 519 en de aenteek. 4. En zie over de geschiedenis des kerkvoogds het Spicilegium van D'Achery, I, bl. 771, vlgg.

(2) Peniscola ligt op eene rots van 240 voet hoog, aen dry kanten omringd van de zee, en aen het vastland verbonden door eene zandplaet.

(3) De gelyktydige De Dynter, zoo wel geplaetst om al de byzonderheden van Jakobas gedrag te kennen, zegt geen enkel woord van haren toevlugt tot den spaenschen tegenpaus, en de henegauwsche annalisten, Vinchant en Delewarde, zoo wel als de geschiedschryvers van lateren dag, zwygen er insgelyks van. Daerentegen verhaelt Wagenaar het feit in het derde Deel zyns werks, bl. 455-56, en verwyst naer de kronyk van Aegidius de Roya, gedrukt in de Annales Rerum Belgicarum van Sweertius, doch waer even zoo min iets van de zaek gerept wordt. Bilderdijk, IV, bl. 82, vlgg. gaet er veel dieper in dan Wagenaar. Hy geeft geheel de substantie van Jakobas smeekschrift aen den gewaenden kerkvoogd, met woordelyke uittreksels in 't Latyn, en vermeldt ook omstandiglyk het antwoord van Benedictus. Maer hy vergeet de bron aen te duiden waer hy uit geput heeft, wat hem nogtans, als een hevige vyand van Jakoba zynde, vooral betaemde.
Het bewys ontbreekt dan tot dus verre; doch dit alles niet tegenstaende, behalve dat het feit in zich zelve hoogst waerschynlyk is, kan men diens wezentlykheid afleiden uit eene verklaring van Paus Martinus, welke wy aenstonds bybrengen zullen.
De schryvers der Art de vérifier les dates hebben er ook niet aen getwyfeld.

[p. 565]

De gewaende paus, zekerlyk verheugd dat men uit het verre Engeland hem nog kwam opzoeken, en misschien zich vleijende met eene aenstaende

[p. 566]

herstelling van zyn gezag⁽¹⁾, aerzelde niet op Jakobas smeekschrift een gunstig antwoord te geven: hy ontbond plegtiglyk haer huwelyk met den brabantschen vorst, en schonk haer het gevraegd verlof om in eenen nieuwen echt te treden⁽²⁾.

Zulks deed dan ook de onbedachte en vermetele vrouw: zy trouwde, in den nazomer van 1422⁽³⁾, met Glocester, die aenstonds de titels van Jakobas graefschappen bynam⁽⁴⁾, doch ligtelyk voorzien

(1) Lang echter kwelde hem die ydele hoop niet meer, want hy stierf, volgens Muratori, den 29 November 1424.

(2) Zie Bilderdijk, IV, bl. 85.

(3) De dag van het huwelyk is niet gekend; maer het moet plaets hebben gehad kort na de dood van koning Hendrik V, die den 31 Augusty 1422 overleed. Hendrik schynt het in zyn leven te hebben tegengehouden, om allen twist te vermyden met hertog Philip van Burgondië, wiens vriendschap de Engelschman toen ter tyd op hoogen prys stelde, gelyk wy in het achtste Deel van dit werk zien zullen. De tyding van het voltrokken huwelyk kwam te Bergen aen op het einde van October, als blykt uit de Particularités, enz. bl. 58.

(4) Zie een smeekschrift van 7 Meert 1423, alwaer men hem graef van Henegau, Holland en Zeeland noemt, by Rymer, IV, P. IV, bl. 90. - By akte van het Parlement verwierf Jakoba, den 20 Oct. al de regten en voordeelen van het engelsch indigenaet, en wordt daer hertogin van Glocester geheeten. Zie de oorkonde by Rymer, bl. 103, of by Mieris, IV, bl. 700.

[p. 567]

kon dat hy er zoo gemakkelyk het bezit niet zou van krygen. 't Is waer, de middelen om krygsvolk te verzamelen en zich met geweld van Henegau meester te maken, ontbraken hem niet⁽¹⁾, dewyl hy als Regent van Engeland, gedurende de minderjarigheid zyns neefs den jongen Hendrik VI⁽²⁾, de openbare magt aldaer in handen had; maer de beslommeringen zelf, welke het bestier van dat koningryk medebragt, wederhielden hem een geruimen tyd, zoo dat hy eerst op het einde van 1424 gelegenheid vond om naer deze landen over te komen.

Middelerwyl had men hier en elders, om de ge-

(1) Het gerucht liep te Bergen dat Glocester met zes duizend archiers af zou komen. Zie de Particularités, loc. cit.

(2) Koning Hendrik liet, van zyn huwelyk met Catharina van Frankryk, een enkelen zoon na, die hem ja opvolgde onder den naem van Hendrik VI, maer nog geen volle jaer oud was.

[p. 568]

moederen voor te bereiden, uitgegeven dat de Paus Jakobas huwelyk met Jan van Brabant had te niet gedaen, en toegestemd in haer nieuwen echt met Glocester. Dit gerucht verspreidde zich heinde en ver; en daer niemand ter wereld het minst vermoedde dat er nog een Benedictus bestond, dien de groote hoop nauwelyks gekend had of zeker reeds lang onder de dooden rekende⁽¹⁾, kon het niet missen of de gewaende ontbinding en verlof moesten aen Paus Martinus toegeschreven worden, als staende deze alleen voor wettig hoofd der katholyke Kerk in dit en de naburige landen by allen te boek. Ja meer nog, daer liepen afschriften van het pauselyk opstel rond, waer de naem van Martinus V, en zyne hoedanigheid, van boven in groote letteren op te lezen stonden: zoodat de christelyke menigte niet twyfelen kon of Jakoba was inderdaed door kerkelyke uitspraek van haren vorigen gemael ontslagen geworden, tot algemeene ergernis van beider onderdanen.

Lang echter duerde het niet of dit bedrog kwam ook Paus Martinus zelf ter ooren die, voor de eer

(1) Trouwens hy was bykans 90 jaer als hy stierf.

[p. 569]

van den roomschen Stoel en in het belang der geloovigen, het zich tot eenen pligt maekte de valscheid te leugenstraffen. Dit deed hy door brieven van 13 February 1425, gerigt aen hertog Jan IV, alsmede aen de bisschoppen van Utrecht, Luik en Kameryk⁽¹⁾. De kerkvoogd beklaegt zich van zekere schriften die, onder zyn' naem en met zyne bulle⁽²⁾, hier te lande in 't openbaer uitgestrooid werden, om te doen gelooven dat hy Jakobas echt

(1) Zie de oorkonde by De Dynter, bl. 452, of by Mieris, IV, bl. 755. Monstrelet geeft er de fransche vertaling van in zyne Chroniques, Liv. II, chap. 30.

(2) Quasdam cedulas, zegt Martinus, et certas litteras sub nomine et bulla nostris populo ostensas fuisse, enz. Versta door het woord bulla het pauselyk zegel, en zie ons vyfde Deel, bl. 238, aenteek. 1.
Hieruit ontvangt het bovengezegde nopens de aenvraeg van Jakoba by den tegenpaus, en diens gunstig antwoord, een zeker bewys, en het moet wonder schynen dat De Dynter, die den brief van Martinus mededeelt, wanneer hy spreekt van Jakobas huwelyk met Glocester, op twee verschillende plaetsen van zyn werk enkelyk zegt: judicio Ecclesiae in et super praedicta matrimoniali causa (tusschen Jan en Jakoba) in praefata curia Romana adhuc indecisa pendente, non expectato.

[p. 570]

met Glocester bevestigd, en haren vorigen echt met den hertog van Brabant gebroken had. Zulks verklaert hy volstrekt valsch te zyn, en wil, om den laster te bestryden, de ergernis te stuiten, en de waerheid bekend te maken, dat zyne verklaring in de kerken der onderscheidene bisdommen van op den predikstoel afgelezen worde, byvoegende dat de zaek van het brabantsch huwelyk, voor alsnog in ryp onderzoek gehouden, volgens de bestaende wetten der heilige Kerk beoordeeld en beslist zal worden.

Deze pauselyke teregtwyzing moest allen twyfel doen ophouden; doch eer men er kennis van kreeg, waren er reeds ernstige daedzaken voorgevallen, die Jakobas toestand geheel veranderd hadden.

Hertog Philip van Burgondië⁽¹⁾ was zeer gevoelig aen de schande, waer zyn hoogadelyk huis meê beklad werd door het huwelyk zyner nicht. Dit was zoo haest niet ruchtbaer geworden, of hy verstond zich met Glocesters broeder den hertog van

(1) Philip de Goede was sedert 1419 zyn' vader opgevolgd in alle diens erfelyke staten.

[p. 571]

Bedford, die Regent van Frankryk was voor den jongen Hendrik VI⁽¹⁾, om de gevolgen van dien onwettigen echt tegen te houden⁽²⁾. Namelyk Philip voorzag dat, indien Glocester naer Henegau of Holland kwam, om zich feitelyk in bezit te stellen van Jakobas graefschappen, daer noodwendig kryg zou uit ontstaen, en hy verpligt wezen party te nemen voor den hertog van Brabant. De beide vorsten kwamen dan overeen dat de een zyn' broeder, de ander zyn' neef zou trachten te bewilligen om niets tegen elkander te ondernemen, tot dat het hoofd der Kerk over de huwelyks-questie uitspraek zou gedaen hebben⁽³⁾.

Hertog Jan, die reeds te Nyvel manschap verzameld had, gereed om, zoo haest het noodig mogt wezen, in Henegau te rukken en de steden van het

(1) Philip had gewerkt om dezen Hendrik zoo wel koning van Frankryk als van Engeland te doen erkennen. Hoe en waerom zal verhaeld worden in het achtste Deel van dit werk.

(2) De hertogen van Burgondië en van Bedford waren destyds zoo goede vrienden, dat de laetste de zuster des eersten, Anna van Burgondië, getrouwd had.

(3) Zie De Dynter, bl. 437.

[p. 572]

graefschap te bezetten⁽¹⁾, stemde bereidwillig toe in de voorstellen van zyn burgondischen bloedverwant, op voorwaerde echter dat, van zynen kant, Glocester zich mede onthield van alle vyandlyke aenslagen⁽²⁾. Maer hy had nauwelyks zyn krygsvolk laten uiteen gaen, en was zelf naer Leuven gekomen, of daer ryst op eens het gerucht dat de Engelschman met Jakoba geheel onverwacht te Calais aengeland was⁽³⁾.

Inderdaed, Glocester had naer zyns broeders raed niet willen luisteren, maer kort na half October 1424 met eene welbemande vloot in zee gestoken zynde⁽⁴⁾, had hy Calais voorspoediglyk

(1) Zie De Dynter, loc. cit.

(2) Zie De Dynter, bl. 439. - Zie mede Vinchant, die dit alles zeer nauwkeurig verhaelt, IV, bl. 87, vlgg. Zie eindelyk Monstrelèt, Liv. II, chap. 23.

(3) Zie De Dynter, bl. 440.

(4) Bilderdijk, IV, bl. 92, en Wagenaar, III, bl. 460, stellen Glocesters overkomst in 1423, maer zy hebben het mis, als niet alleen blykt uit De Dynter, Vinchant en anderen; maer uit de echte bescheiden voorkomende in de Particularités, bl. 69, vlgg.
De nauwkeurige Van Wyn heeft overigens de tydrekening reeds hersteld in zyne Byvoegsels op Wagenaars derde Deel, bl. 91, vlgg.

[p. 573]

bereikt en daer zyne krygslieden ontscheept⁽¹⁾, voornemens zynde die eerlang naer Henegau te leiden. Dit zochten nu de beide hertogen van Bedford en van Burgondië, door brieven en gezantschappen, nog te beletten⁽²⁾; maer daer was geen doen aen. Na zyne krygsmagt, bestaende uit dry duizend ruiters en nagenoeg even zoo veel voetgangers⁽³⁾, in dry benden verdeeld te hebben, trok hy den 17 of 18 November het Atrechtsche door⁽⁴⁾, en vertoonde zich aldra voor Bouchain, het-

(1) Den 21 der maend ontvingen de wethouders van Bergen eigenhandige brieven van Glocester, die hun zyne aenkomst bekend maekte, naest zyn voornemen van eerlang in Henegau te wezen. Zie de Particularités, bl. 72.

(2) Zie Monstrelet, loc. cit. en Vinchant, bl. 89.

(3) Zie Vinchant, bl. 90, en de meergemelde Particularités, bl. 75.

(4) Monstrelet en Vinchant zeggen dat hy zynen weg nam over Hesdin en Lens, maer de eerste voegt er by, dal hy op het grondgebied van hertog Philip groote zorg had van nergens schade te laten doen, en van alles wat de inwoonders hem gaven goed te betalen. Volgens de Particularités, bl. 75, zouden zy niet door Hesdin, maer veel geregter over Guines, Teruanen en Bethune naer Lens gekomen zyn.

[p. 574]

welk hem inliet op bevel des heeren van Havré⁽¹⁾. Deze edelman vergezelde het paer naer Valencyn⁽²⁾, en vervolgens naer Bergen, alwaer zy insgelyks ontvangen werden⁽³⁾, doch slechts met dryhonderd ruiters, moetende al de overigen buiten de stad blyven⁽⁴⁾.

Den 1^sten December vergaderden 's lands Staten, en Jakoba deed hun rekenschap geven van geheel haer gedrag, al de redenen bybrengende waerom zy van hertog Jan gescheiden was en een ander huwelyk had aengegaen⁽⁵⁾, met zulk gevolg dat,

(1) De heer van Havré, naby Bergen, was van wege hertog Jan aengesteld tot kapitein generael van Henegau; maer hy viel zonder aerzelen Jakoba by, daertoe overgehaeld zynde door de gravin weduwe, die hare dochter yverig in de hand werkte. Zie Vinchant, bl. 90 en Delewarde, IV, bl. 412.

(2) Zie Delewarde, loc. cit.

(3) Namelyk den 27 November.

(4) Zie de Particularités, bl. 75.

(5) Die redenen, in de Particularités, bl. 76 en 77 opgegeven, zyn zeer merkweerdig. Jakoba zegt, onder anderen, dat zy, om in de biecht absolutie te krygen van haer huwelyk met Jan van Brabant, twaelf honderd fransche kroonen aen den arme heeft moeten uitdeelen, op titel van penitentie. Zie mede de Mém. de Saint-Rémy, chap. 132.

[p. 575]

dry dagen daerna, de Staten op nieuw vereenigd zynde het besluit namen van Glocester tot landheer te erkennen, en Jan van Brabant de gehoorzaemheid op te zeggen, hem wederkeerig ontslaende van de beloften welke hy vroeger aen de Henegauwers gedaen had⁽¹⁾. Des anderendags werd Glocester tot graef van Henegau ingehuldigd, als voogd en momboir van Jakoba, in welke hoedanigheid hy den gewoonen eed aflegde, en vier stukken wyns ten geschenke ontving⁽²⁾. Den zesden December deed de vorst zynen intreê te Soignies, den 8^sten te Maubeuge, en vervolgens te Kanoot, wordende overal even wel onthaeld, zoodanig dat geheel het land, mag men zeggen, hem erkende, behalve nogtans Halle. Deze stad

(1) Zie de Particularités, bl. 78. Des hertogs belofte of de eed, gedaen toen hy bezit nam van het graefschap, staet daer onder de oorkonden, bl. 128, vlgg.

(2) Les .ij. de blancq et les autres .ij. de viermeil, zegt de tekst, die byvoegt dat men hem ook visch zou aengeboden hebben, maer dat er geen te vinden was, waer men eer kon van halen. Zie de Particularités, bl. 79. Sedert verklaerde Glocester nog dat Jakoba met hem getrouwd was par ordenance de saincte Eglise. Zie daer, bl. 83.

[p. 576]

weigerde hare poorten te openen, het voorbeeld volgende der heeren van Enghien die, met Jan van Jeumont⁽¹⁾, getrouw aen den hertog van Brabant bleven, houdende hunne steden en burgten voor Glocester gesloten⁽²⁾.

Dit alles was zoo spoedig in zyn werk gegaen, dat hertog Jan den tyd niet had gehad om zich tot den kryg te bereiden, en Henegau aen Glocester te betwisten. Thans echter zond hy haestiglyk boden tot den hertog van Burgondië, en riep diens hulp in. Het zelfde deed hy in Holland by Jan van Beijeren⁽³⁾, terwyl hy den adel en de steden van Brabant beschreef om gewapenderhand zyne eer en regten voor te staen⁽⁴⁾. Allen gaven hem een

(1) Jeumont ligt beoosten Maubeuge.

(2) Zie Monstrelet, Liv. II, chap. 24, Vinchant, bl. 90-91, Delewarde, bl. 412-13. Zie mede de Particularités, loc. cit.

(3) Jan van Beijeren had reeds, by brieven van 4 July 1424, de baljuws, schouten, burgemeesters en schepenen aengemaend zich met hunne wapenen in gereedheid te houden om, op den eersten klokkenslag, hem met zynen adel te volgen en de landen te beschermen tegen eenen inval der Engelschen. De oorkonde staet by Mieris, IV, bl. 728.

(4) Zie De Dynter, bl. 440-41.

[p. 577]

even gunstig antwoord. Hertog Philip deed aenstonds, in zyne graefschappen van Vlaenderen en Artois een magtig leger verzamelen, waervan hy het opperbevel gaf aen den graef van Sint Pol⁽¹⁾, Jan van Brabants broeder. In Holland en Zeeland was men met niet minder yver aen den gang⁽²⁾, even als door geheel Brabant heen; maer ziet, te midden van deze algemeene voorbereidsels, kwam Jan van Beijeren plotseling te sterven den 6 January 1425, en het gerucht liep oogenblikkelyk dat hy door het toedoen van Jakoba en Glocester verraderlyk was omgebragt, waer men echter nimmer blyken van heeft gevonden⁽³⁾.

(1) Zie Monstrelet, loc. cit.

(2) Jan van Beijeren beloofde na veertien dagen, indien hy gezond was, met genoegzame magt in Brabant te zullen zyn. Zie Van Wyns Byvoegsels op het derde Deel van Wagenaar, bl. 92.

(3) Die volksroep vond des te ligter geloof, omdat eenige maenden vroeger, te weten den 3 Augusty 1424, zeker hoeksgezind edelman, heer Jan Van Vliet, voor de Raden en steden van Holland beleden had, op aendrang van anderen, vergif te hebben gestreken aen des vorsten gebedenboek. Zie 's mans belydenis by Mieris, IV, bl. 729-30.
Vele schryvers beweeren, met De Dynter, bl. 441, dat de misdadige in den Haeg onthalsd en gevierendeeld zynde, zyn hoofd boven de hofpoort opgestoken, en het lichaem stukswyze op de vier hoeken des lands of, als anderen willen, op een' toren der vier hoofdsteden, ten toon werd gesteld.
Toen Jan van Beijeren schielyk overleed, dacht men, tegen alle waerschynlykheid, dat het vergif langzaem gewerkt, maer op den duer toch zyn effect had voortgebragt. Zie hierover de Ophelderingen achter Bilderdijks vierde Deel, bl. 348, en Van Wyns Byvoegsels op Wagenaar, loc. cit.

[p. 578]

Dit toeval was zeer belemmerend voor hertog Jan, die thans niet alleen geene hulp uit Holland of Zeeland meer verwachten kon, maer daerenboven zich genoodzaekt vond om naer die landen te verreizen, en er zyn heerlyk gezag op vaste gronden te stellen, uit vrees dat anders Glocester van de omstandigheden gebruik mogt maken om in die beide graefschappen voet te krygen⁽¹⁾. Jan vertrok dan eerstdaegs naer Holland, op raed

(1) Dat Glocester daer op aenlei, blykt uit een bevel van hertog Jan, gebiedende de brieven welke de Engelschman aen eenige persoonen geschreven had, op lyf en goed aen hem over te leveren. De oorkonde is gedagteekend van den 15 February 1425, en staet by Mieris, bl. 757.

[p. 579]

zelf van 's lands adel en steden⁽¹⁾, doch na, by brieven van 18 January, het bestier van Brabant, gedurende zyne afwezigheid, aen een twaelftal inlandsche heeren toevertrouwd, en zyn' broeder van Sint Pol de zorg over de krygszaken aenbevolen te hebben⁽²⁾.

In Holland vond hy de edellieden, zoo wel als de burgeryen, in de beste gezindheid te hemwaert. Twee dagen na het overlyden van den beijerschen vorst, hadden de gemeene Raed, de ridderschap en de goede steden eenpariglyk besloten dat zy aen hertog Jan van Brabant getrouw zouden blyven, als aen den wettigen man en voogd van vrouw Jakoba⁽³⁾. Zy hadden insgelyks bevel gegeven overal het regt te bedienen⁽⁴⁾, alsook de beden

(1) Zie De Dynter, bl. 441.

(2) Zie daer, bl. 442.

(3) Zie de oorkonde by Mieris, IV, bl. 746. In eenen brief van 20 February doet Jan zyne ambtenaren en leenmannen van Zeeland op zekeren dag te Middelburg samenkomen, om hem aldaer als Heer en Voogd zyner echtgenoot te huldigen. Zie de oorkonde by Mieris, bl. 758.

(4) Dit gebiedt vervolgens hertog Jan zelf in zyne brieven van 11 February, by Mieris, bl. 754.

[p. 580]

of lasten in te vorderen op den naem van hertog Jan⁽¹⁾ die, van zynen kant, den 8 February te 's Gravenhage een charter uitvaerdigde, waerby hy aen die van Holland en Zeeland beloofde al hunne handvesten en privilegiën te zullen voor goed houden, geen der landen te zullen vervreemden of verzetten, noch ambten uitgeven ten zy aen ingeborenen⁽²⁾. Meteen erkende hy al de schulden door Jakobas oom nagelaten⁽³⁾, en beloofde tevens geene ballingen of voortvlugtigen, onder Jan van Beijeren uit de landen geweken, te zullen inlaten, zonder kennis en vrywillige toestemming des gemeenen Raeds⁽⁴⁾.

Terwyl aldus Jan IV in Holland zyne vorstelyke belangen verzekerde, was men in Brabant yverig werkzaem aen de krygszaken. Eene sterke bende, die Halle bezet hield, liep van daer den henegauwschen bodem af, overal groote schade aenrig-

(1) Zie de oorkonden aldaer, bl. 747.

(2) De oorkonde aldaer, bl. 751. Gelyke beloften word en gedaen aen die van Delft, by brieven van 26 February, aldaer, bl. 760.

(3) Zie de oorkonde aldaer, bl. 752.

(4) De oorkonde aldaer, loc. cit.

[p. 581]

tende⁽¹⁾. Zoo deden anderen, van Nyvel uitgaende, alwaer zy het oog hadden op het naburig Brainele-Comte⁽²⁾, dat zy eerlang gingen belegeren met zestig duizend man⁽³⁾. Braine had toen ter tyd stevige vesten, torens en muren; het was daerenboven beschermd door breede grachten, en vol van Engelschen om het te verdedigen. Lang echter hielden deze het niet uit; want de Brabanders beschoten de stad met zoo veel hardnekkigheid, dat de vyand weldra genoodzaekt werd haer over te geven, op de enkele voorwaerde van hem ongehinderd te laten uittrekken. Zulks werd toegestemd. De poorten gingen dan open den 11 Maert, en de overwinnaers, na alles leeg geplonderd te hebben, staken de stad in brand, om hare inwoonders te straffen voor hunne ontrouw⁽⁴⁾.

Deze strengheid te Braine gepleegd deed andere steden wankelen, inzonderheid Valencyn, dat vrywillig wederkeerde onder de gehoorzaemheid van

(1) Zie De Dynter, III, bl. 444.

(2) Zie hiervoren, bl. 108, aenteek. 1.

(3) Zie De Dynter, bl. 446.

(4) Zie het omstandig verhael van dit beleg by De Dynter, bl. 446-48.

[p. 582]

hertog Jan⁽¹⁾. Bergen zelf werd benauwd, alhoewel men van twee kanten de byliggende beemden onder water gezet⁽²⁾, en voorts alle maetregelen genomen had om een beleg af te weren of door te staen⁽³⁾.

Glocester was byzonder gebeten op den hertog van Burgondië, sedert dat deze krygsvolk had verzameld en naer Brabant gezonden, om Jan IV te ondersteunen tegen de Engelschen. Reeds had hy hem, den 12 January 1425, brieven uit Bergen geschreven, waerin hy zich beklaegde alsof Philip hem valschelyk betigt had⁽⁴⁾, en oneerlyk gehandeld met party te nemen voor den brabantschen vorst, in stede van zyne nicht Jakoba voor te staen, die niets begeerde dan hetgeen haer van regtswege toekwam⁽⁵⁾. Hierop volgde den 3 Maert een antwoord van hertog Philip, die er stout voor uitkwam

(1) Zie De Dynter, bl. 449.

(2) Zie de Particularités, bl. 79-80.

(3) Zie daer, bl. 81-82.

(4) Namelyk in de brieven die hertog Philip aen zyne vasallen en onderdanen geschreven had, om hen ter heirvaert tegen Glocester op te roepen.

(5) De brief van Glocester staet by Monstrelet, Liv. 2. chap. 25, en by Mieris, IV, bl. 748.

[p. 583]

dat hy, door woorden noch door daden, zyne eer geschonden had, als Glocester, met gewapenderhand in Henegau te vallen alvorens het hoofd der Kerk over de hangende huwelykszaek hadde uitspraekgedaen. Derhalve vermaenthy den Engelschman de aentygingen, in diens brief van 12 January vervat, te herroepen, of, zoo niet, verklaert hy bereid te wezen om zyn gelyk tegen hem staende te houden met den degen in de vuist, latende de keus van dag en kampregter aen zyn valschen beschuldiger⁽¹⁾.

Hier moest dan weêr een nieuw antwoord op komen, en het bleef niet lang weg. Den 16^den der loopende maend schreef Glocester uit Soignies dat hy den ganschen inhoud van zyn eersten brief voor de loutere waerheid hield, en derhalve daer geen woord wou van intrekken. Hy stemde dus toe in het aenbod van Philip om door een tweegevecht te beslissen wie van beide gelyk had; en dewyl hy kiezen mogt, stelde hy voor den naestvolgenden dag van Sint Joris te nemen⁽²⁾ om den stryd aen

(1) Zie Philips brief by Monstrelet, ch. 26, of by Mieris, bl. 763.

(2) De feestdag van Sint Joris valt op den 23 April. Deze heilige werd geëerd als byzondere patroon van Engeland, en het was onder zyne bescherming dat koning Eduard III, anno 1350, de orde van den Kousenband ingesteld had.

[p. 584]

te gaen het zy voor zyn' broeder den hertog van Bedford, het zy voor den keizer, of zelfs voor een anderen kampregter, byaldien de twee eerstgenoemden zich weigerig toonden. Op dit alles vroeg hy kort bescheid, met verzoek aen Philip van hem met bezegelde brieven te antwoorden⁽¹⁾.

Zulks diende Glocester geene tweemael te vragen. De hertog van Burgondië schreef hem aenstonds weêr dat hy niet alleen den voorgeslagen dag en den verkozen kampregter aenveerdde, maer zelf zyn' zwager bidden zou om er ook van zynen kant in toe te stemmen⁽²⁾.

Zoo dan het stond vast, de beide eergierige vorsten zouden op Sint Joris dag tegen elkander in het strydperk treden⁽³⁾. Om zich wederzyds

(1) Zie de oorkonde by Monstrelet, ch. 27, of by Mieris, bl. 766.

(2) De oorkonde, zonder dagteekening, staet by Monstrelet, chap. 27, en by Mieris, bl. 767.

(3) Hossart, II, bl. 239, zegt dat het worstelperk gekozen was naby Sint-Omaers in het Atrechtsche.

[p. 585]

daertoe te bereiden, sloten zy een' wapenstilstand⁽¹⁾, en Glocester vertrok den 12 April⁽²⁾ naer Engeland⁽³⁾, latende vrouw Jakoba te Bergen, op verzoek zelf der inwoonders, die plegtiglyk beloofd hadden dat zy voor hare bescherming goed en bloed zouden ten beste geven⁽⁴⁾.

De hertog van Burgondië ging op zyne beurt naer Hesdin⁽⁵⁾, alwaer hy kunstenaers ontbood om hem zyn harnas en kleedsel te maken, terwyl hy in de bygelegen warande⁽⁶⁾ zich dagelyks oefende onder de leiding van ridders, byzonder

(1) De Dynter spreekt daer niet van, en het blykt uit geene bekende oorkonde. Alleen zegt Monstrelet, ch. 29, dat hertog Philip bevel gaf aen den graef van Sint Pol alle vyandlykheden op te schorsen tot na het gevecht.

(2) Dit datum is bewezen door de Particularités, bl. 112.

(3) Namelyk om zich gereed te maken tot den kampstryd die, vooral tusschen vorsten, in dien tyd zeer veel omslag had.

(4) Zie daeromtrent Vinchant, IV, bl. 99.

(5) Stad, gelegen tusschen de graefschappen van Sint Pol en Ponthieu, doch niet te min aen Philip als graef van Vlaenderen toebehoorende.

(6) En ce beau parc de Hesdin, qui est l'un des beaux du royaulme, zegt Saint-Remy.

[p. 586]

ervaren in den wapenhandel⁽¹⁾: zoo groot was zyn yver, zoo ernstig zyn besluit om de eer van Burgondië ridderlyk te wreken. Ja, maer het lyfgevecht zelf bleef niet te min achter wege. Het hof van Engeland kon er niet in toestemmen; de hertog van Bedford vooral wilde nergens van hooren. Hy zond gezanten tot dien van Burgondië om het hem aengeboden kampregterschap te weigeren, en tevens om Philip van zyn opzet te doen afzien. Eindelyk werd, van wege den Regent, de staetsraed van Frankryk te Parys byeengeroepen, die, na geheel de zaek rypelyk te hebben overwogen en de brieven der beide vorsten hooren voorlezen, verklaerde dat er geene genoegzame reden was om het geschil door eenen tweestryd te laten beslissen, en gaf daer kennis van aen de belanghebbenden. Philip bleef by zyn besluit, maer Glocester had reeds geen' lust meer om te vechten, en aldus kwam er niets van⁽²⁾.

Op het einde van April was hertog Jan van Bra-

(1) Zie de Mém. de St.-Remy, die daerover uitweidt in zyn chap. 137. Zie mede Monstrelet, Liv. II, ch. 34.

(2) Zie meer byzonderheden by Saint-Remy, ch. 137 en 38. Zie mede Monstrelet, chap. 36.

[p. 587]

bant uit Holland weêrgekeerd, en had, te Antwerpen ontscheept zynde, zynen intrek genomen in de abtdy van Sint Michiel, alwaer hem denzelfden dag de pauselyke brieven van 13 February, hiervoren vermeld⁽¹⁾, overhandigd werden⁽²⁾.

Men mag denken dat tot dus verre Jan IV niet ten volle onderrigt was van Jakobas bedriegery, en dat hem misschien nog eenige twyfel overbleef omtrent de handelwyze van paus Martinus in de zaek des huwelyks; want hy zond oogenblikkelyk eenen bode naer Roomen om zich te ontschuldigen wegens zyne nalatigheid in het afveerdigen van een plegtig gezantschap⁽³⁾. Maer thans de voorzigtigheid en de wysheid van het hoofd der Kerk erkennende schepte hy nieuwen moed. Aenstonds deed hy afschriften der pauselyke brieven opmaken, en die bezegelen en waerborgen door onderscheidene zoo abten als aenzienlyke edellieden, opdat niemand aen hunne echtheid twyfelen

(1) Zie boven, bl. 569.

(2) Zie De Dynter, bl. 451.

(3) Zie hiervoren, bl. 561, en de aenteek. 4. Zie de reden van 's hertogs talmen in het noemen van een gezantschap, by De Dynter, bl. 454.

[p. 588]

mogt⁽¹⁾. Deze werden vervolgens in de voornaemste steden van Holland, Zeeland⁽²⁾ en Henegau openbaerlyk afgelezen of by de overheden besteld, inzonderheid te Valencyn en te Bergen, zoodat weldra de waerheid overal bekend was⁽³⁾.

Dat zulks grooten indruk op de gemoederen doen, en Jakoba er veel vrienden door verliezen moest, spreekt van zelf. Ook maekte hertog Jan gebruik van de nieuwe omstandigheden, om den kryg tegen Henegau te hernemen en de hoofdstad zelf te gaen belegeren, vertrouwende dat hy er thans geen sterken wederstand ontmoeten zou⁽⁴⁾.

(1) De namen der onderteekenaers staen by De Dynter, bl. 453.

(2) Die van Zierikzee twyfelden aen de echtheid der pauselyke Bulle, door Glocester en Jakoba uitgestrooid; want den 24 February 1425 hadden zy daer te Bergen eene copy van gevraegd, om te weten waer zy zich moesten aen houden. Zie de Particularités, bl. 92.

(3) Zie De Dynter, bl. 453.

(4) Volgens de hollandsche schryvers zou hertog Jan hiermede het bestand gebroken hebben dat tusschen Glocester en Philip van Burgondië gesloten was; maer daer is nergens blyk dat Jan in het gemeend bestand toegestemd had of daer in begrepen was. En ook De Dynter spreekt er niet van. Zie boven, bl. 585, aent. 1.

[p. 589]

Hy beschreef dan haestiglyk heirvaert, en na zyne bevelen te hebben gegeven tot het verzorgen der noodige levensmiddelen, vertrok hy den 12 Mei naer Nyvel, alwaer dry dagen daerna een deel des legers zich by hem vervoegde. Alsdan trok hy moedig Henegau in, tot Roeulx⁽¹⁾, waer hem nog nieuwe manschap bykwam, en zette vervolgens den togt voort tot St. Denis in Brocqueroy naby Bergen⁽²⁾. Hier hield de hertog stil, om zich te verzekeren van de bruggen en de uitwegen, en leidde aldra het gros zyner krygsmagt voor de stad⁽³⁾, terwyl het geschut, de tenten en al het overig tuig spoedig volgden, zoodat het beleg nog den zelfden dag aengevangen werd⁽⁴⁾.

Vrouw Jakoba en hare moeder zaten binnen, ten prooi aen allerlei vrees en onzekerheid. Reeds hadden zy, van kort na Glocesters vertrek, meer dan eens boden en gezantschappen afgeveerdigd tot hertog Philip van Burgondië, om diens hulp

(1) Bezuiden Soignies.

(2) Zie hiervoren, bl. 56, aenteek. 1.

(3) De Brabanders vertoonden zich voor de stad den 19 Mei. Zie de Particularités, bl. 117.

(4) Zie De Dynter, bl. 455.

[p. 590]

in te roepen tegen den vermoeden aenval der Brabanders, en waren eindelyk onder zyne bescherming genomen, by brieven uit Brugge gedagteekend den 15 Mei⁽¹⁾. De vorst vond zich derhalve verpligt er nu haestig tusschen te komen, en dit deed hy, verzoekende zynen brabantschen neef om, zonder eenigen uitstel, zich naer Douai te begeven, ten einde met hem en met Jakobas afgezanten in onderhandeling te treden tot staking van den kryg⁽²⁾.

Hertog Jan, na met zyne vrienden raed te hebben gepleegd, vertrok naer Douai⁽³⁾, latende het leger voor Bergen om 't beleg voort te zetten; maer dit duerde niet lang meer; want den 1^sten Juny kwamen de beide vorsten tot akkoord en teekenden een verdrag van den volgenden inhoud:

Vrouw Jakoba zal Bergen ruimen, en haer verblyf nemen in een der steden van Philips erflanden, tot dat het hof van Roomen uitspraek gedaen hebbe over de huwelykszaek.

(1) De oorkonde staet in de Particularités, bl. 142.

(2) Zie De Dynter, bl. 456, en Vinchant, bl. 100.

(3) Met een gevolg van circa vyfhonderd man, zegt De Dynter.

[p. 591]

Middelerwyl zal haer uit de inkomsten van Henegau, Holland en Zeeland eene behoorlyke geldsom toegelegd worden, om haren staet te houden.

Hertog Jan zal in 't bezit van Henegau hersteld worden, en dat land doen bestieren door een derden persoon, naer zynen keus, insgelyks tot uitspraek van Roomen.

Niemand zal lyfstraf noch verbeurte van goederen te lyden hebben, voor hetgeen hy voor of tegen hertog Jan mogt gedaen hebben⁽¹⁾; maer de burgerlyke straffen zullen worden uitgesproken door vier Commissarissen, twee van welke hertog Jan aenstellen zal⁽²⁾, en hertog Philip de andere twee⁽³⁾.’

(1) De oorkonde is hier niet geheel duidelyk. De fransche tekst luidt als volgt: ‘Item, que abolicion generale sera faicte audit pays de Haynault de toutes paines criminelles et corporelles, et de toutes confiscacions des biens; mais pour faire pugnicions civiles sur ceulx qui ont esté coulpables de nouvellitez, maulx et inconveniens advenuz oudit pays de Haynault, seront commis,’ enz.

(2) De twee Commissarissen door hertog Jan genoemd, worden aengeduid by De Dynter, bl. 459.

(3) De oorkonde staet by De Dynter, bl. 456, vlg. en is daeruit overgenomen door Mieris, bl. 782. Een andere tekst, gedagteekend uit Ryssel den 8 Juny, komt voor in de Particularités, bl. 143, vlgg. maer verschilt overigens weinig van den eersten. Hossart en anderen voegen nog by dat hertog Philip, als Jakobas naeste erfgenaem, door haer moest erkend worden tot voogd en ruwaerd der graefschappen, en dat men haer veertien dagen liet om dit verdrag aen te nemen. Van dat alles leest men echter geen woord in de origineele teksten; maer daer is spraek van in zekere briefjes tusschen Jakoba en Philip gewisseld, waer uit blykt dat de suffende vrouw wilde capituleeren. Zy staen by Mieris, bl. 781 en 82, maer onder een valsch datum.

[p. 592]

Terwyl men te Douai aen dit verdrag werkzaem was, gingen de meeste steden van Henegau zonder slag of stoot over⁽¹⁾. Bergen alleen bleef nog belegerd, en Jakoba (het zy dat men aen hare zaekgelastigden geen gehoor verleend, of meer geëischt had dan deze toe mogten geven), toen zy het akkoord onder de oogen kreeg, wilde zich daer niet aen houden, noch de stad verlaten. Doch dit mael vond zy ernstige tegenspraek by de inwoonders zelf die, weinig lust hebbende om bestormd te worden, haer ronduit verklaerden dat zy zich aen het ver-

(1) Vinchant, bl. 101, noemt, behalve Valencyn, Condé, Bouchain, Ath, Soignies en andere.

[p. 593]

drag onderwerpen moest, of de stad hare poorten voor de Brabanders zien openen, en verder afwachten wat er van haer komen zou⁽¹⁾. De arme vrouw wist raed noch daed. In hare uiterste verlegenheid schreef zy om hulp tot Glocester, hem bezwerende dat hy haer toch in den steek niet zou laten, ten offer aen nyd en wraekzucht. Zy kon geen kwaed genoeg zeggen van de stedelingen, die zoo plegtig gezworen hadden haer te zullen beschermen, en thans spraken van haer in de handen der Brabanders te leveren, gelyk zy reeds een' van hare trouwste dienaers het hoofd hadden afgeslagen, en er met honderden in hechtenis gesteld. Van haren geduchten heer alleen dan kon zy nog troost verhopen: daerom smeekte zy hem ootmoediglyk dat hy haer, om de liefde Gods en van mynheer Sint Joris, haestiglyk zou komen verlossen..., en teekende haren brief uit het valsche en verraderlyk Bergen, den 6^den Juny 1425⁽²⁾.

(1) Zie Monstrelet, chap. 31, en Vinchant, bl. 101.

(2) Escrit en la faulse et traistre ville de Mons, de tresdouloureux cueur, ce sixiesme jour de juing. De oorkonde staet by Mieris, bl. 783-84, en by Monstrelet, chap. cit.

[p. 594]

Al hadde men dien brief niet onderschept⁽¹⁾, hy ware toch te laet gekomen, en de belegeraers zouden naer 't antwoord niet gewacht hebben. Jakoba moest dan, wat het haer ook kostte, van den nood eene deugd maken, en zei, den 13 Juny⁽²⁾, vaerwel aen de meineedige stad, om zich over te geven aen de afgeveerdigden des hertogs van Burgondië. Prins Lodewyk van Oranje⁽³⁾ ontving de vorstin en nam met haer, vergezeld van een aental edellieden⁽⁴⁾, den weg naer Gent, alwaer zy besteld werd in het grafelyk slot, haer tot verblyfplaets aengewezen⁽⁵⁾.

(1) Hy werd onder wege afgenomen en aen hertog Philip overhandigd, zegt Monstrelet.

(2) Het datum is bewezen door de Particularités, bl. 122.

(3) Alsdan in Burgondischen dienst.

(4) Deze worden opgenoemd in de Particularités, bl. 121-22.

(5) Zie Vinchant, bl. 102, of Monstrelet, chap. cit. De stedelyke overheid van Bergen had aen Jakoba acht en twintig karren toegezegd om haren huisraed, kleinoden en bagaedje te vervoeren, alsmede peerden voor twee wagens, en eene geldsom van duizend pond om de reis te doen, en te Gent de eerste kosten te bestryden, Zie de Particularités, bl. 118-19.