Vaderlandsche historie. Deel 6

[p. 513]

Dertiende hoofdstuk.

regering van vrouw jakoba. - zy wordt gehuldigd in de dry landen. - staet der kerk. - concilie van constanz. - huwelyk van jakoba met hertog jan iv van brabant. - tegenwerking haers ooms, jan van beijeren. - diens aenspraek op jakobas erfenis. - hy wordt er meê verleid door keizer sigismond. - en wil er zich indringen. - kryg, en beleg van dordrecht. - verdrag tusschen jan van beijeren en vrouw jakoba.

1417-1419.

Hertog Willems eenige dochter, Jakoba van Beijeren, volgde hem op in Henegau, zonder eenige tegenspraek; maer in Holland en Zeeland⁽¹⁾ waren hare erfregten niet zoo geheel onbetwistelyk. De vader, ja, had haer die beide graefschappen wel trachten te verzekeren, en ze haer

(1) Van Friesland was toen ter tyd haest geene spraek. De Friezen hadden zich zoo goed als vrygevochten, en trokken zich den graef van Holland weinig meer aen. Zie Bilderdijk, IV, bl. 44-45, en Wagenaar, III, bl. 411.

[p. 514]

uitdrukkelyk toegewezen in het huwelyks-beding van 1415⁽¹⁾; doch daer behoorde de toestemming des keizers by, en deze schynt hy vergeefs te hebben gevraegd⁽²⁾. Geen wonder. Het toenmalig hoofd des ryks, Sigismond van Luxemburg, kon met geene goede oogen aenzien dat twee groote leenen zyner kroon overgingen in de handen eener vrouw, die ze als 't ware tot een' bruidschat meêdroeg voor eenen vorst, geroepen om den koninklyken troon van Frankryk te beklimmen. Langs dezen weg konden zy zeer gemakkelyk aen Frankryk toegevoegd, en voor eeuwig van de keizerlyke kroon afgescheiden blyven, iets waer Sigismond de hand niet mogt aen leenen. Hy had zich dan weigerig, althans niet bereidwillig getoond, weshalve de hertog meende elders steun te moeten zoeken, namelyk by de steden en den adel van Holland en Zeeland: en zulks was beter gelukt. Op eene dagvaerd, gehouden in Oogstmaend 1416, hadden de voornaemste edelen en steden beider landen plegtiglyk beloofd dat, byaldien de hertog

(1) Zie hiervoren, bl. 404 en 405.

(2) Zie Wagenaar, III, bl. 406.

[p. 515]

zonder mannelyk oir van de wereld scheidde, zy Jakoba voor diens erfdochter en leenvolgster erkennen zouden, haer hulde doen en onderdanigheid bewyzen, ja en met lyf en goed beschermen tegen alle hare vyanden⁽¹⁾. Gelyke verklaring of belofte hadden ook de henegauwsche steden en aenzienlykste baronnen gedaen⁽²⁾, zoodat hertog Willem dacht te mogen gerust zyn voor de toekomst.

Inderdaed, vrouw Jakoba, nadat de lykdiensten haers vaders volbragt waren, werd niet alleen te Bergen en in de andere steden van Henegau, maer vervolgens ook in die van Holland en Zeeland⁽³⁾ plegtiglyk ingehuldigd, behalve te Dordrecht, dat hevig kabiljauwsgezind was⁽⁴⁾, en als dusdanig wars van vrouwenregeering. Het schynt echter dat de burgers dier stad⁽⁵⁾ heimelyk opgestookt wa-

(1) Zie de oorkonden by Mieris, IV, bl. 383-85.

(2) Zie Vinchant, IV, bl. 60, en Delewarde, IV, bl. 391.

(3) Men zie de schoone beloften die zy deed aen hare onderdanen, om dier gunst te winnen, by Mieris, IV, bl. 399.

(4) Zie boven, bl. 477.

(5) Jan van Beijeren had, in 1394, het land van Voorne, waer Briel de hoofdstad van was, ten erfdeel gekregen (zie de oorkonde by Mieris, III, bl. 606), en telde veel vrienden in het naby gelegen Dordrecht.

[p. 516]

ren door den Elect van Luik, die sedert lang plannen smeedde welke hy thans, onmiddelyk na de dood zyns broeders, zocht uit te voeren.

Trouwens Jan van Beijeren, zeer gehaet te Luik, vooral sedert 1408, en minder dan ooit genegen om bisschop te worden, had het oog geslagen op de graefschappen van Holland en Zeeland, tot welke hy dan toch wel eenig regt had, dewyl beide van ouds her mannelyke leenen waren en, volgens de feudale grondbeginselen, in den regel aen geene vrouw moesten toebehooren. 't Is waer zyne hoedanigheid van geestelyk vorst stond hier in den weg; maer dat beletsel kon geweerd worden: hy had slechts af te zien van het Luiksche sticht, et voorts zich door den Paus te doen ontheffen aen de verpligtingen spruitende uit het Subdiakonaet, hetwelk hy alleen ontvangen had⁽¹⁾. Hiermede zou hy dan in den wereldlyken staet

(1) Daer waren voorbeelden genoeg van dispensatiën in het subdiakonaet, door den Paus om gewigtige redenen toegestaen.

[p. 517]

hersteld wezen, en mogen trouwen, gelyk hy werkelyk van zin was.

Het ware voorzeker te wenschen geweest dat Jan van Beijeren, in dit zyn opzet volhardende, den echt hadde kunnen aengaen met zyne nicht Jakoba zelf, waervoor hem de pauselyke dispensatie in het beletsel van bloedverwantschap even min zou worden geweigerd. Door zulk huwelyk kon men alle moeijelykheden vermyden; men kon de netelige questie van mannelyke en vrouwelyke leenen onaengeroerd laten, doch vooral eene nieuwe opbruisching der hoeksche en kabiljauwsche veeten voorkomen, waer anders de landen zeker niet dan rampspoed uit te verwachten hadden.

Jammer maer, aen dezen echt was voor Jan van Beijeren niet te denken. Wylen zyn broeder hertog Willem, wien natuerlyker wyze de belangen van zyn eenig kind op het hart lagen, en die waerschynlyk voorzag dat de luiksche Elect stokken in Jakobas wiel zou steken, had, korten tyd voor zyne dood, uitdrukkelyk bevolen dat men een huwelyk moest trachten tot stand te brengen tusschen zyne dochter en den jongen hertog van Bra-

[p. 518]

bant Jan IV, die sedert een paer jaren zyn' vader Antonis opgevolgd was⁽¹⁾.

Men ziet wat de henegauwsche vorst in 't oog had: namelyk hy wilde, door eene nieuwe verbindtenis met het huis van Burgondië⁽²⁾, de erfregten zyner dochter een krachtigen steun byzetten, en maken dat zy zelfs des keizers onwil niet te vreezen hadde, die tegen de burgondische magt wel preutelen kon, maer te zwak was om haer Holland of Zeeland te betwisten.

Jakoba en Jan IV waren nog te jong⁽³⁾ om uit eigen beweging voort te gaen; maer onder den invloed hunner nabestaenden besloten zy weldra in den echt te treden, mits het beletsel van bloedverwantschap, het eenigste dat hun in den weg stond, door den Paus weggenomen wierde. Ongelukkiglyk had de Kerk op dat oogenblik geen wet-

(1) Zie ons vyfde Deel, bladz. 622. Zie mede het Chronicon Dynteri, III, bl. 342.

(2) Jans vader was de eigen broeder des regeerenden hertogs van Burgondië Jan den Onversaegde, alsmede van Margareet van Burgondië, Jacobas moeder en voogdes.

(3) Zy was zestien, hy ruim veertien jaer oud.

[p. 519]

tig hoofd, maer zuchtte sedert vele jaren in eene rampzalige scheuring⁽¹⁾, veroorzaekt door het kiezen van onderscheidene pauzen te gelyk, die, ieder van zynen kant, aenspraek maekten tot het oppergezag⁽²⁾. 't Is waer, in 1409 had het Concilie van Pisa twee tegenpauzen afgezet, Angelo Corrario⁽³⁾ en Pedro da Luna⁽⁴⁾, doch beide behielden nog aenhangers: zoodat het schisma voortduerde, toen, om er een eind aen te krygen, Jan XXIII⁽⁵⁾, op aendrang van keizer Sigismond

(1) Deze scheuring is in de Geschiedenis bekend onder den naem van het Groot Westersch Schisma.

(2) Het begin der scheuring klimt op tot het jaer 1378, alswanneer, na de dood van Gregorius XI, een aental kardinalen, die te Roomen hun verblyf hadden (terwyl de anderen te Avignon waren), den aertsbisschop van Bari in het Napelsche tot het pausdom verhieven, onder den naem van Urbanus VI; maer eenige maenden later, op voorwendsel dat hun keus niet vry was geweest, een franschen bisschop in zyne plaets stelden onder den naem van Clemens VII.

(3) Verheven in 1406 onder den naem van Gregorius XII.

(4) Een Spanjaert van geboorte, gekozen in 1394, en den naem dragende van Benedictus XIII.

(5) Deze, een Napolitaen van afkomst, met name Balthasar Cossa, was in 1410 te Bologne gekozen geworden door eenige kardinalen.

[p. 520]

en van andere vorsten, eene algemeene kerkvergadering beschreef, te houden in de stad Constanz⁽¹⁾, alwaer zy den 5 November 1414 geopend werd, en meer dan dry jaer duerde.

Het was derhalve tot dat Concilie dat Jan en Jakoba zich wenden moesten, om van het beletsel ontslagen te worden, gelyk zy werklyk deden door een plegtig gezantschap⁽²⁾, dat in hunnen naem de noodige dispensatie verzoeken zou. Middelerwyl, en als om te toonen dat het hun ernst was, begaven zy zich naer Biervliet in Vlaenderen⁽³⁾, alwaer zy den 1^sten Augusty 1417 ondertrouw deden⁽⁴⁾, en meteen de voorwaerden huns toekomenden huwelyks bepaelden. Hertog Jan, naest andere verbindtenissen welke hy aenging, beloofde dat, byaldien hy het gegeven woord van Jakoba

(1) Gelegen op het meir van den zelfden naem, dat Zwitserland scheidt van het groot hertogdom van Baden.

(2) De namen der gezanten staen by Dynter, bl. 345.

(3) Dynter, bl. 343, geeft de namen van al de vorsten en edellieden welke die vergadering bywoonden.

(4) Namelyk in de handen van den abt van Afflighem. Zie De Dynter, bl. 344.

[p. 521]

te trouwen, introk, hy haer eenen rouwkoop⁽¹⁾ zou betalen van vyf mael honderd duizend gouden kroonen. Zulks was echter alleen te verstaen voor zooveel hy uit eigen beweging terugtrad, niet voor het geval dat het Concilie de gevraegde dispensatie weigeren zou, en hem aldus in de onmogelykheid stellen van zyn woord te houden⁽²⁾.

Jakobas oom, de Elect van Luik, die deze vergadering te Biervliet bywoonde, stemde niet alleen toe in alles wat daer geschiedde, maer beloofde zelfs zynen invloed by het Concilie te zullen gebruiken ten voordeele van zyne nicht en haren verloofde, die beide, op hunne beurt, hem bevestigden in het vreedzaem bezit van hetgeen hem van wege de verstorvene hertogen Albrecht en Willem gelaten was, daer byvoegende dat, zoo dikwyls de kerkvoogd by hen ten hove kwame, zy het onderhoud zouden verschaffen aen hem en aen veertig persoonen van zyn gevolg, alsmede aen dier peerden⁽³⁾.

(1) In 't Fransch heet het dédit.

(2) De oorkonden staen by Mieris, IV, bl. 408-410.

(3) Zie Dynter, bl. 345. Men ziet hieruit met welken omslag de vorsten in de middeleeuwen reisden, en hoe kostbaer hun bezoek moest zyn voor hunne vrienden. En nog klaegde Jan van Beijerens tresorier, die liever zou gezien hebben dat geheel de stoet zyns meesters vry gehouden wierd. Zie De Dynter, loc. cit. en vergelyk ons vyfde Deel, bl. 429, aenteek. 1.

[p. 522]

Het duerde echter niet lang of Jan van Beijeren wierp het masker af. In den loop van September zond hy brieven naer Constanz, ten einde de Vaders des Concilies van het verleenen der verlofbrieven af te schrikken, voorwendende dat het huwelyk tusschen zyne nicht en den jongen hertog van Brabant eene allergrootste ergernis in beider landen stichten, ja aenleiding geven zou tot burgertwisten, doodslagen en allerlei andere onheilen⁽¹⁾. Op gelyke wyze wist hy meteen keizer Sigismond, die de kerkvergadering bywoonde, zoowel te overreden, dat deze, van zynen kant, de Vaders ernstig aenmaende om alle dispensatie te weigeren⁽²⁾. Hy deed meer. Hebbende Luik verlaten, om dit naderhand nimmer weêr te zien⁽³⁾, begaf hy zich, in 't begin van November, naer het

(1) De oorkonde staet by De Dynter, bl. 346, en is daeruit overgenomen door Mieris, IV, bl. 422.

(2) Zie de oorkonde by De Dynter, bl. 347, of by Mieris, loc. cit.

(3) De Dynter getuigt dit, bl. 346.

[p. 523]

kabiljauwsgezinde Dordrecht, en deed zich daer erkennen tot Voogd en Ruwaert zyner nog minderjarige nicht, wier landen hy voorgaf in haren naem te zullen bestieren⁽¹⁾. Zulks gelukte hem mede te Briel, en vermoedelyk in eenige andere plaetsen; doch de steden over 't algemeen weigerden zyn ruwaertschap te erkennen, verklarende dat, door het aenstaende huwelyk, Jakobas gemael haren natuerlyken voogd worden zou, en dat zy dus naer geenen anderen hadden uit te zien⁽²⁾.

Tegen deze aenmatigingen verzette zich aldra Jakoba⁽³⁾; doch haer oom, gevoelende dat, zonder geweld te gebruiken, hy het roer moeijelyk in de handen zou krygen, spande samen met eenige Kabiljauwsche edellieden, en beproefde om meester te worden van Gorkum⁽⁴⁾, dat voor den sleu-

(1) Zie de bewyzen en oorkonden by Mieris, bl. 430-31.

(2) Zie Wagenaar, III, bl. 418, en vooral De Dynter, bl. 348.

(3) Zie De Dynter, bl. 349.

(4) De stad Gorkum, vroeger tot de heerlykheid van Arkel behoorende, was, door den vrede van 1412, aen de graven van Holland afgestaen. Zie hiervoren, bl. 501, en Wagenaar, III, bl. 388.

[p. 524]

tel van Zuid-Holland gehouden werd, van waer hy dan met luttel moeite verder zou komen. Ongelukkiglyk voor Jan van Beijeren, die aenslag mislukte: hy verloor er meer dan duizend zyner beste vrienden by, en Jakoba hield de overhand⁽¹⁾.

Ondertusschen had het Concilie van Constanz een einde gesteld aen het schisma dat de Christenheid sedert zoo lang ontrustte. Den 10 November 1417, was Otto Colonna, als kardinael de vergadering bywoonende, Paus gekozen, en den 21^sten derzelfde maend plegtiglyk gekroond geworden onder den naem van Martinus V, die, by brieven van den zelfden dag, zyne verheffing kenbaer maekte aen hertog Jan van Brabant⁽²⁾.

Thans was het tot het wettig hoofd der Kerk dat deze vorst en Jakoba zich wenden moesten om de kanonieke dispensatie te verwerven. Dit deden zy door nieuwe brieven, en ontvingen een gunstig antwoord. Paus Martinus nam het beletsel weg, by

(1) Zie Wagenaar, bl. 419-20. Zie mede De Dynter, bl. 354.

(2) Zie den tekst by De Dynter, bl. 351, vlg.

[p. 525]

breve van 22 December⁽¹⁾, en stond toe dat de verloofden hun huwelyk voor de kerk voltrokken.

Hiermede zag Jan van Beijeren zyne heerschzuchtige plannen op eens verydeld. Maer wat doet hy? Bevriend zynde met den keizer, dien hy het jaer te voren te Luik⁽²⁾ ontvangen⁽³⁾ en in zyne dringende geldbehoefte voorzien had⁽⁴⁾, zond Jan, in het begin van 1418, afgeveerdigden naer Constanz om van het hoofd des ryks onderscheidene gunsten te verkrygen. Vooreerst verzocht hy dat Sigismond al zynen invloed by den Paus zou gebruiken om de gegeven dispensatie te doen intrekken; ten tweede dat hy Martinus zou bewilligen om hem te ontslaen van het beletsel ryzende uit het Subdiakonaet, weleer door hem ontvangen; en eindelyk dat de keizer hem zyne nicht, Elisabeth van Gorlitz, hertogin van Luxemburg en weduwe van

(1) Zie de oorkonde by De Dynter, bl. 355, of by Mieris, IV, bl. 440.

(2) Keizer Sigismond was op reis naer Engeland, alwaer hy ging beproeven om Hendrik V met den koning van Frankryk te verzoenen, en een eind aen den kryg te maken.

(3) Zie Fisen, II, bl. 180, en De Dynter, bl. 326.

(4) Zie Hossart, II, bl. 217-18.

[p. 526]

wylen Antonis van Brabant⁽¹⁾, ten huwelyk geven zou, alsmede het verlei van Jakobas graefschappen, verklarende hem alleen erfgenaem dier opengevallen leenen⁽²⁾.

Dit alles viel uit naer wensch. De keizer wist paus Martinus tot zoo verre te ontrusten wegens de rampzalige gevolgen die uit Jakobas huwelyk noodwendig schenen te moeten spruiten⁽³⁾, dat de kerkvoogd zyne vorige ontslagbrieven introk, en den echt verbood door eene nieuwe Bulle uit Constanz gedagteekend den 5 January 1418⁽⁴⁾.

Het schynt echter dat de laetste pauselyke brieven in tyds hun volle beslag niet kregen⁽⁵⁾, zoodat hertog Jan, voortgaende op die van 22 December,

(1) Zie ons vyfde Deel, bl. 616, en bl. 626, aenteek. 4.

(2) Zie Vinchant, IV, bl. 69, vlg.

(3) Zie daeromtrent een uittreksel uit een gelyktydigen duitschen schryver by Mieris, IV, bl. 446, in de aenteek.

(4) De oorkonde staet by De Dynter, bl. 360, en by Mieris, bl. 445-46.

(5) Dynter, bl. 357, zegt dat, door het toedoen der brabantsche afgeveerdigden, de brieven van herroeping ongezegeld bleven liggen in de apostolische kanselary.

[p. 527]

eerlang naer den Haeg vertrok, en daer den 10 Maert 1418⁽¹⁾ zyn huwelyk met Jakoba, eerst heimelyk, doch eene maend daerna⁽²⁾, in de hofkerk plegtiglyk inzegenen deed, niet tegenstaende de oom zyner gemalin hem, in dien eigen stond, een afschrift van 's Pauzen verbod onder het oog legde, doch waer hertog Jan de echtheid van loochende⁽³⁾.

Hiermede was de zaek geklonken; want de Brabantsche vorst liet zich weinig gelegen aen de strenge brieven van verbod door den keizer uit Constanz hem onlangs toegezonden⁽⁴⁾, en draelde niet om met zyne echtgenoot eene omreis te maken

(1) Delewarde, IV, bl. 396, zegt den 8 Maert; Vinchant daerentegen, bl. 71, geeft den 4 April. Wy houden ons aen het datum van De Dynter, hertog Jans secretaris. Zie hem, bl. 357.

(2) Namelyk den 10 April. Zie De Dynter, bl. 358.

(3) Divaeus, Rer. Brab. bl. 224, spreekt van die omstandigheid, en wat De Dynter zegt, bl. 357, komt daer genoegzaem meê overeen. Volgens hem was dat afschrift op los papier, zonder zegel of ander bewys van echtheid.

(4) De keizerlyke brieven, gedagteekend van den 1 Maert, staen by Dynter, bl. 363, en by Mieris, bl. 466.

[p. 528]

in de voornaemste steden van Holland, Henegau en Zeeland⁽¹⁾, alwaer hy den gewoonen grafelyken eed aflegde, en hem wederkeerig de eed van getrouwigheid gedaen werd door de edellieden, onderdanen en ingezetenen. Op hare beurt werd ook Jakoba, dat zelfde jaer, in de steden van Brabant en Limburg feestelyk ontvangen, en tot hertogin erkend van adel en volk⁽²⁾.

Het bleek aldra dat de intrekking der eerst verleende dispensatie een werk van dwang mogt geheeten worden. Inderdaed de paus was zoo haest niet onttrokken aen 's keizers invloed, of hy zond geslotene brieven aen hertog Jan om dezen te laten weten dat hy volle geloof mogt geven aen de twee persoonen die er de dragers van waren, en belast hem van de geheele zaek mondelyk te onderrigten⁽³⁾. En eenigen tyd daerna, namelyk den 27 Mei 1418, vaerdigde Martinus eene plegtige Breve uit, gedagteekend van Florentië, waerby hy zyne vorige intrekking uitdrukkelyk herroept, de

(1) Dynter, bl. 359, noemt de steden op, welke door het paer bezocht werden, en voegt er zelfs de datums by.

(2) Zie De Dynter, bl. 360.

(3) Zie De Dynter, bl. 362.

[p. 529]

eerst gegeven dispensatie voor goed houdt, en het huwelyk van Jan en Jakoba allenzins wettig verklaert, met verbod van daer voortaen nog iets tegen in te brengen⁽¹⁾.

Het Concilie was de maend te voren uiteen gegaen, en de Paus op weg naer Roomen⁽²⁾.

Van toen af hadden dan de jonge echtelieden niets meer te vreezen van den kant der heilige Kerk, en bleven zy vry van alle verdere opspraek. Doch welhaest brak er een nieuw onweêr uit, hetwelk zy niet verwacht hadden, en er derhalve niet op voorzien waren. Jakobas oom had een' zaekgelastigde naer Constanz gezonden, om zyn bisdom af te staen in de handen van paus Martinus, en tevens hem verlof te vragen om, mits dispensatie in het geestelyk beletsel waer hy door gebonden was, in het huwelyk te treden met Elisabeth van Gorlitz. Nadat hy het een en het ander verworven had⁽³⁾, wendde hy zich tot keizer Sigismond, die

(1) De oorkonde staet by De Dynter, bl. 364, en by Mieris, IV, bl. 485.

(2) Hy hield zich echter langen tyd op te Florentië, en vertrok eerst naer Roomen in de laetste maenden van 1420.

(3) Zie De Dynter, bl. 368, en Wagenaar, III, bl. 425.

[p. 530]

hem, op zyne beurt, het plegtig verlei gaf der graefschappen van Henegau, Holland en Zeeland; en, by brieven van 30 Maert 1418, gerigt tot de edelen en steden dier landen, opentlyk verklaert dat gezegde dry leenen, by gebreke van mannelyk oir, weêrgekomen zyn aen het ryk, en dat hy er van beschikt heeft ten voordeele van Jan van Beijeren, des laetstverstorvenen graefs eigen broeder. Diensvolgens gebiedt hy aen allen dat zy hertog Jan van Brabant en diens gemalin te houden hebben voor ongeregte aenmatigers en onwettige bezitters der gemelde graefschappen, en voortaen alleen gehoorzamen moeten aen den bovengenoemden leenman, door hem met de landen verleid⁽¹⁾. Meteen gaf hy kennis van het gedane aen hertog Jan van Brabant, dezen vorst dringend opleggende de dry graefschappen zonder uitstel te ruimen, en hem bedreigende met allerlei zoo kerkelyke als andere straffen, indien hy dorst wederstaen aen dit zyn keizerlyk bevel⁽²⁾.

Alles wat Sigismond daer te Constanz verrigtte

(1) De oorkonde staet by Mieris, bl. 477-78.

(2) Zie de oorkonde by De Dynter, bl. 367, of by Mieris, bl, 486.

[p. 531]

was louter brodwerk. Trouwens het graefschap van Henegau, sedert eeuwen een vrouwelyk leen zynde, stond niet open of was aen het ryk niet vervallen, maer met volle regt overgegaen op Jakoba, aen wie keizer noch koning het weigeren of betwisten kon. Hadde hy alleen beschikt van Holland en Zeeland, twee van aert mannelyke leenen, en welke als dusdanig nog konden beschouwd worden, hy ware ten minste in zyn regt gebleven, en zou dit te beter hebben doen erkennen; doch met de dry landen op denzelfden voet te behandelen en ze samen te vergeven als openstaende leenen, bragt hy eene volslagen nulliteit in zynen verleibrief, welke daerdoor verzwakt was, ook voor de andere bepalingen. 't Is waer, de vereeniging der dry landen was voor alle hoogst voordeelig geweest; en byaldien het hoofd des ryks de noodige magt had kunnen gebruiken om zynen nieuwen leenman te rugsteunen, en hem in het bezit der graefschappen te stellen, men zou hem de verwarring der feudale beginselen nog kunnen ten goede duiden. Maer hy had juist in dat oogenblik den oorlog met de Hussiten op den hals, welke hem zestien jaer lang de handen meer dan vol gaven in zyn koningryk van

[p. 532]

Bohemen. De middelen ontbraken hem dan om zyn besluit te handhaven: derhalve hadde hy meer bezorgd dienen te wezen om zyne regten niet te buiten te gaen, en eene zaek, eenigzins goed in haer zelve, niet slecht te maken door onverdedigbare eischen.

Hoe 't zy, Jan van Beijeren nam den grafelyken titel aen, maer mogt, om hem te doen gelden, op de hulp des keizers niet rekenen, zoo min als op die van koning Hendrik van Engeland⁽¹⁾, wien hy daer toe aenmaende door brieven uit Dordrecht gedagteekend den 27 April⁽²⁾. Hy schreef meteen aen de edellieden en de steden der dry landen⁽³⁾; doch de antwoorden welke hy ontving waren in 't geheel niet moedgevend⁽⁴⁾. Dort alleen toonde zich bereidwillig om hem tot graef te erkennen,

(1) Jan schreef eigentlyk aen den Regent van Engeland, den hertog van Bethfort, zynde de koning in Frankryk, en daer zyn volle werk hebbende.

(2) Zie de oorkonde by Mieris, bl. 483.

(3) Zie des vorsten brieven by De Dynter, bl. 368.

(4) Zie de antwoorden van Holland en Zeeland, aldaer, bl. 368, en dat van Henegau op de volgende bladzyde.

[p. 533]

en werd eerlang overladen met gunsten⁽¹⁾, gelyk het dan ook zyne dankbaerheid toonde met Jan den 23^sten Juny plegtiglyk te huldigen⁽²⁾.

Daer had hy, ja, den sleutel van Holland in handen, en, om binnen te geraken, riep hy van elders, vooral uit Vlaenderen, vrywilligers op, ontvangende tevens in zynen dienst alle bannelingen, vagebonden en struikroovers, welke aldra veel kwaed deden in de naestgelegen streken⁽³⁾. Maer het duerde niet lang of hertog Jan van Brabant maekte gereedschap om den oom zyner gemalin te Dort te gaen belegeren. Behalve de hulp welke hem zyn eigen volk en adel bragten, kwam er manschap uit bykans al de hollandsche steden⁽⁴⁾, zoodat de hertog magt genoeg meende te hebben om Dort aen te randen. Ongelukkiglyk het geld ontbrak⁽⁵⁾,

(1) Zie de oorkonde by Mieris, bl. 488, En eene andere, daer ook toe betrekkelyk, aldaer, bl. 490.

(2) Zie de verklaring der stedelyke overheden by Mieris, bl. 490-91.

(3) Zie De Dynter, bl. 370, en Wagenaar, bl. 428.

(4) Zie Wagenaar, bl. 429.

(5) Wagenaar, bl. 430, zegt en bewyst dat de tresorier van Holland genoodzaekt was, op eigen crediet en onderpand, penningen te ligten aen tien ten honderd.

[p. 534]

en, als gevolg daervan, de voorraed aen krygstuig en levensmiddelen. Kortom de onderneming mislukte⁽¹⁾: na zes weken van verloren arbeid, werd het beleg opgebroken⁽²⁾; de Brabanders trokken naer huis, niet zonder schade, terwyl Jan van Beijeren zich dien uitslag te nutte makende, den 10 October Rotterdam verraste, waerdoor hy dan in het hart van Zuid-Holland zat, en dus zyne kans zag vermeerderen⁽³⁾.

Zulks was zeker een slecht begin voor het jonge paer: ja, en de zaken stonden geschapen om voor hen nog te verslimmeren, ware beider oom, hertog Jan van Burgondië, er in tyds niet tusschen gekomen. Hy zelf kon Frankryk niet verlaten⁽⁴⁾, maer hy zond zynen zoon Philip⁽⁵⁾ om eenen vrede

(1) Het schynt dat er, staende het beleg, verstand werd gehouden tusschen die van binnen en de Kabiljauwsgezinden welke onder de belegeraers waren. Zie Wagenaar, loc. cit.

(2) De Dynter weidt uit over het beleg van Dordrecht, bl. 372 tot 375. - De Brabanders kraemden op omtrent half Augusty. Zie Wagenaar, bl. 430.

(3) Zie Wagenaar, bl. 431.

(4) Zie ons vierde Deel, bl. 702.

(5) Alsdan graef van Charolais, maer kort daerna zyns vaders opvolger, en bekend onder den naem van Philip den Goede.

[p. 535]

te bemiddelen, iets waer de twistende partyen gereedelyk het oor naer leenden⁽¹⁾. Trouwens, Jan van Beijeren, al hadde hy op zyn gunstigen toestand niet gerekend om goede voorwaerden te erlangen, mogt toch in geen geval het huis van Burgondië verkroken, dat hem te magtig was; terwyl van den anderen kant Jakoba en haer gemael hunne belangen voor gewaerborgd hielden in Philips handen, uit hoofde der nauwe bloedverwantschap die hen onderling verbond⁽²⁾. Aldra kwam het tot onderhandelingen, en den 13^den February van het volgend jaer 1419 werd er te Woudrichem⁽³⁾ een plegtige zoen getroffen⁽⁴⁾ op den voet als volgt:

(1) Jakoba stemde toe in een bestand, by brieven van 27 October. Zie de oorkonde by Mieris, bl. 501. Zie mede hertog Jans toestemming, geteekend den 16 January 1419, aldaer, bl. 513.

(2) Philip, Jan van Brabant, en Jakoba, waren alle dry zuster en broeders kinderen.

(3) Of Woerkum, in Noordbrabant, aen den samenloop van Maes en Waal.

(4) Zie de lange reeks van vorsten en edellieden die daeraen meêwerkten, by Mieris, IV, bl. 526.

[p. 536]

1. De hertog en hertogin van Brabant ter eener, en Jan van Beijeren ter andere zyde, zouden volkomen met elkander verzoend zyn, en de wederzyds geleden schade zou vereffend gerekend worden, dooden tegen dooden, brand tegen brand, roof tegen roof.

2. Dordrecht, met Zuid-Holland, Gorkum en het land van Arkel, Leerdam⁽¹⁾ met het omgelegen land, alsmede Rotterdam, zouden aen Jan van Beijeren blyven, maer om dat alles van vrouw Jakoba en haren gemael te leen te houden⁽²⁾.

3. De wederzydsche gevangenen zouden in vryheid gesteld, en aen de ballingen verlof gegeven worden om weêr in 't land te komen.

4. Indien Jakoba kinderloos te sterven kwam, zou haer echtgenoot de dry graefschappen aen Jan van Beijeren afstaen moeten, en hem daer brieven van leveren, door acht of negen edelen uit ieder der gemeende landen bezegeld.

(1) Een stedeken, in 't Noordoosten van Gorkum, op de Linge.

(2) Zie by Mieris, bl. 532, den brief waerby Jan en Jakoba die van Zuidholland ontslaen van den eed hun vroeger gedaen, en aenmanen tot getrouwigheid aen Jan van Beijeren.

[p. 537]

5. Gedurende vyf jaren zouden de dry graefschappen door Jan van Brabant en Jan van Beijeren in 't gemeen geregeerd worden. De Raed en de Tresorier zouden door hen gezamentlyk aengesteld worden, gelyk mede de Schouten en Geregten in de steden, alsook de Baljuwen en andere ambtslieden ten platten lande, welke echter hunnen last alleen van Jan en Jakoba zouden hebben, en hun alleen eed van getrouwigheid doen, terwyl zy aen Jan van Beijeren slechts gehoorzaemheid zouden schuldig wezen. Zoo ook zouden de slotvoogden, gezamentlyk aengesteld, alleen aen Jan van Brabant en diens gemalin verbonden wezen, en slechts in geval van Jakobas kinderloos afsterven, hunne sloten aen Jan van Beijeren moeten inruimen⁽¹⁾.

6. De inkomsten der landen zouden alleen door Jakoba en haren gemael genoten worden, doch de rentmeesters zouden hunne rekening doen voor beide de heeren en dier raden.

7. Jan van Beijeren zou, tegen honderd duizend

(1) Bilderdijk, IV, bl. 68, geeft dit anders op, maer het blykt dat hy de oorkonde, by Mieris voorkomende, niet aendachtig gelezen heeft.

[p. 538]

gouden Engelsche Nobelen⁽¹⁾, in ruim twee jaren te betalen, afstand doen van alle verder regt, en de brieven die hy daerover van Keizer of Paus verworven had, aen hertog Jan uitleveren⁽²⁾.

Men ziet dat Jan van Beijeren juist geene reden had van te klagen⁽³⁾, maer eerder van voldaen te wezen met hetgeen hem door het toedoen van den burgondischen vorst hier werd toegedeeld. Hoogst zonderling echter was de stand, dien hy door het verdrag van 1419 voortaen kreeg: graef of heer van Zuid-Holland, mederegent van het overige diens graefschaps en van de twee andere, voor den tyd van vyf jaren, en na verloop dier jaren

(1) Gouden munt, waervan er 36 uit het mark geslagen werden.

(2) Zie de oorkonde by Mieris, bl. 521-525, doch veel nauwkeuriger in de Gedenkstukken van Van den Bergh, I, bl. 248-264, alwaer het volgens het origineel afgedrukt staet. De Dynter, die het stuk als secretaris onderteekende, en in de vergadering van Woerkum voorlas, geeft er slechts een kort begrip van, bl. 378-79.

(3) Wagenaar, bl. 436, vermoedt met grond dat Philip van Burgondië toen reeds baetzuchtige inzigten had, en Jan van Beijeren zoo veel inwilligde, omdat hy daer zelf belang by vond.

[p. 539]

niets meer: hoe zou dat heeten? Men wist er geenen naem aen te geven, maer hiet hem, als geboren uit Willem die vroeger de dry leenen bezeten had, misselyk genoeg, Zoon van Henegau, Holland en Zeeland⁽¹⁾, een titel dien hy zelf neemt in zyne diplomen⁽²⁾, en die hem door Jan en Jakoba toegeëigend wordt in hunne brieven van daegs daerna aen de stad Dordrecht⁽³⁾.

(1) Et nominabit se amodo filium Hannoniae, Hollandiae et Zelandiae, zegt De Dynter, bl. 379.

(2) Zie het bewys by Mieris, IV, bl. 529 en vlgg.

(3) Zie de oorkonde aldaer, bl, 527. - Hierby dient opgemerkt dat er, in het akkoord van 1419, zoo min van leenheer of leenheerlyke regten gerept werd, alsof er geen keizer bestond. Zulks moet echter niet verwonderen: Sigismond mogt ja of neen zeggen, hy kon zyn woord niet gestand doen, en daerom bekreunde men zich om hem niet.